اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: منصور بن نوح سامانی) ۹۶۱–۹۷۶میلادی (ششمین امیر سلسله سامانیان بود که پس از مرگ برادرش عبدالملک بن نوح (امیر رشید) به قدرت رسید. او به دلیل سیاستهای مدبرانه و حفظ ثبات حکومت، به «امیر سدید» معروف شد.
زندگینامه منصور بن نوح
منصور بن نوح سامانی در دوران سلطنت پدرش نوح بن نصر (امیر حمید) به دنیا آمد. او در یک محیط سیاسی و فرهنگی پرهیاهو رشد کرد، چرا که دوران پدرش، دوران شکوفایی و قدرت سامانیان بود و سامانیان به یکی از قدرتهای بزرگ ایران و ماوراءالنهر تبدیل شده بودند. منصور در شرایطی رشد کرد که کشور در حال مواجهه با چالشهای داخلی و خارجی بود و دربار سامانیان مملو از رقابتها و نفوذ غلامان ترک بود.
پادشاهی منصور بن نوح
منصور یکم سامانی (ابوصالح منصور بن نوح) معروف به امیر سدید از پادشاهان سامانی بود. بعد از مرگ «امیرعبدالملک سامانی» در سال ۳۵۰ وزیر سامانی «ابوعلی بلعمی» که با الپتگین سپهسالار خراسان دست در دست هم داشتند، نامهای نوشت و درگذشت امیر را اطلاع داد. در واقع وزیر برای جانشین امیر از الپتگین کسب تکلیف کرد. الپتگین در نامه ترجیح داد فرزند جای پدر بنشیند، «پسر به تخت اولیتر از برادر باشد». «ابوعلی بلعمی در حال نامه نوشت سوی الپتگین بدان چه رشید را افتاد و گفت: اگر صواب باشد نشاندن، چون این جواب رفته بود، باز نامه رسید، که سامانیان و حشم برانند که منصور را باید نشاند». اما بزرگان دربار بخارا برادر امیر متوفی، یعنی «منصور بن نوح» را به امارت برداشتند. الپتگین خواست نامه را از نیمه راه بازگرداند قبل از آن که کسی از رای مخالف وی باخبر شود، اما فایدهای نداشت و امیرمنصور و درباریان از نظر او مطلع شده بودند. «چون منصور را به پادشاهی نشاندند، الپتگین از او ناراحت شد و گفت نامهها فقط برای دل خوشی او بوده است».
منصور بن نوح و توجه به علم دانش
منصور یکم، جانشین عبدالملک، در طی سلطنت پانزده سالهاش به سنت پیشینیان خود به پشتیبانی و پروردن دانشوران و شاعران و مفسران همت گماشت. به فرمان این امیر اهل سنت، که به تفسیر راغب بود، ابوعلی محمدبن عبدالله، از سال ۹۶۳ میلادی به ترجمه تاریخ الامم و الملوک طبری اقدام کرد که این ترجمه به خاطر نکات اضافی که در خود داشت از حالت ترجمه خارج شده و به تاریخ بلعمی مشهور شد.
به فرمان منصور بن نوح سامانی، گروهی از دانشوران اقدام به ترجمه جامع البیان فی التفسیرالقرآن (تفسیر طبری) به زبان پارسی کردند. از وجوه اهمیت این کتاب، یکی عظمت آن و دیگری شامل بودن بر مقدار فراوانی از واژگان و مفردات فارسی است که در برابر ترجمه مفردات و ترکیبات قرآن آورده شده است.
عزل الپتگین توسط منصور بن نوح
امیر عبدالرزاق طوسی از طرف امیر به جای الپتگین به سپهسالاری خراسان رسیده بود. در همین زمان در سال ۹۶۱ میلادی الپتگین تصمیم گرفت نیشابور را ترک کند. از بخارا دستور رسید که اجازه گذشتن از جیحون را به الپتگین ندهند و نگذارند او دوباره به نیشابور بازگردد. روی کار آمدن «منصور بن نوح» و کسانی که علیرغم الپتکین جانب نصر بن عبدالملک را رها کرده بودند در حقیقت در حکم اعلان جنگ به الپتکین و قطع ارتباط دربار بخارا با او بود و الپتکین خود زودتر از همه این نکته را درک کرده بود و عازم ترک خراسان شد. اما قبل از آن که حرکت کند امیر سامانی ابومنصور محمدبنعبدالرزاق را سپهسالار خراسان و مامور دفع و دستگیری الپتکین کرد و الپتکین از نیشابور به بلخ رفت و با آن که در آن حدود در تاریخ ۹۶۲ میلادی بر فرستادگان امیرمنصور پیروز شد و باز از راه تخارستان به شهر غزنین رهسپار شد و در آنجا مقیم شد.
مهمترین اقدامات منصور بن نوح
۱. تثبیت قدرت و کنترل غلامان ترک
غلامان ترک که در دوران برادرش نفوذ زیادی پیدا کرده بودند، تهدیدی جدی برای حکومت محسوب میشدند.
منصور بن نوح موفق شد با سیاستگذاری هوشمندانه، قدرت آنها را کاهش دهد و اقتدار خود را تقویت کند.
۲. حمایت از علم و فرهنگ
دوران او همچنان شاهد شکوفایی فرهنگی و علمی در قلمرو سامانیان بود. ابو علی سینا (ابن سینا) در همین دوره به دنیا آمد و در جوانی وارد دربار سامانی شد.
۳. مقابله با تهدیدات خارجی
حکومت سامانیان در این دوره با تهدیدهایی از سوی غزنویان و دیگر نیروهای منطقهای مواجه شد.
منصور توانست درگیریها را مدیریت کند و حکومت سامانیان را برای مدتی از خطر سقوط نجات دهد.
۴. بهبود شرایط اقتصادی و مالی
او اصلاحاتی در سیستم مالیاتی انجام داد و سعی کرد ثبات اقتصادی را در قلمرو سامانیان حفظ کند.
چالشهای دوران حکومت منصور بن نوح
ادامه نفوذ غلامان ترک: هرچند او قدرت آنها را محدود کرد، اما این گروه همچنان در ارتش و سیاستهای داخلی تأثیرگذار بودند.
افزایش قدرت سلسله غزنویان: در این دوره، آلپتکین و سبکتکین قدرت بیشتری پیدا کردند که در آینده تهدیدی جدی برای سامانیان شد.
فشارهای داخلی: برخی از امیران محلی و خاندانهای قدرتمند در تلاش بودند تا استقلال بیشتری به دست آورند.
مرگ منصور بن نوح
منصور بن نوح پس از ۱۶ سال حکومت، در سال ۹۷۶ میلادی درگذشت. پس از او، فرزندش نوح بن منصور (نوح دوم) به قدرت رسید که حکومت سامانیان در دوران او رو به ضعف رفت.