افغانستان سلطان تریاک جهان

اقتصاد ۲۴-هنگامی که مناظر عمدتا خاکی رنگِ افغانستان در هر بهار به پازلی از رنگ‌های صورتی، سفید و بنفش تبدیل می‌شود، حال خوشِ کشاورزان دیدنی است.

این منظره رنگارنگ پیام خوبی برای کشت‌کاران خشخاش در افغانستان دارد: محصول آماده برداشت است.
کشت تریاک از دیرباز منبع درآمد جوامع روستایی در سراسر این کشور بوده است؛ سرزمینی که دهه‌ها جنگ و خونریزی را پشت سر گذاشته است.
سی‌ان‌ان در گزارشی به قلم خبرنگار خود کارا فاکس به بررسی وضعیت کشت تریاک در افغانستان پرداخته و این سوال را مطرح کرده که آیا طالبان برغم وعده‌های اولیه منبی بر جلوگیری از کشت تریاک از این منبع بزرگ درآمد اقتصادی چشم پوشی خواهد کرد؟

در مقدمه این گزارش ضمن اشاره به کشت‌زار‌های تریاک در برخی مناطق روستایی و نیز اطراف شهر‌های بزرگ آمده است که این چشم‌انداز‌های رنگین که در دل مناظر خاکی جای می‌گرفتند برای ایالات متحده آمریکا نماد و نشانه‌ای از دشمن بود.

ژنرال دان مک نیل، فرمانده ناتو که سال‌ها هدایت نیروی بین‌المللی کمک به امنیت در افغانستان را بر عهده داشته به سی‌ان‌ان می‌گوید: «مزارع خشخاش از نگاه من کشت‌زاری است که به پول تبدیل می‌شود تا با آن مواد منجره، سلاح‌های تهاجمی و نارنجک‌ها موشکی تهیه شود.»

این موضوع همچنین روایتی از شیوه مبارزه‌ای است که ایالات متحده علیه مواد مخدر در پیش گرفت و در آن شکست خورد. آمریکا حدود ۹ میلیارد دلار در اجرای سیاست مبارزه با مواد مخدر به هدر داد، مبلغی که برخلاف اهداف در نظر گرفته برای آن به پر کردن جیب طالبان و در برخی مناطق به حمایت از شورشیان دامن زد.

طالبان که اکنون با تشکیل دولت موقت، قدرت را در دست دارد در وضعیت کنونی که کشور به سمت سقوط اقتصادی پیش می‌رود چاره‌ای جز مدیریت اقتصاد حاصل از مواد مخدر که در این کشور ریشه دوانده و بزرگترین محصول نقدی محسوب می‌شود، ندارد.

بیشتر بخوانید: پاسخگویی سه مقام ارشد نظامی آمریکا به سنا/ تسلیم در برابر طالبان با توافق دولت ترامپ در دوحه آغاز شد

تنها دو روز پس از سقوط کابل، ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان متعهد شد و «به جهان اطمینان کامل داد» که افغانستان تحت حاکمیت این گروه اسلامگرا یک دولت وابسته به مواد مخدر نخواهد داشت.

وی تاکید کرد: «افغانستان محل کشت مواد مخدر نخواهد بود، بنابراین جامعه بین المللی باید به ما کمک کند و ما باید برای تولیدکنندگان تریاک معیشتی جایگزین داشته باشیم».

اما اینکه طالبان چگونه این کار را خواهند کرد، در حالی که از سوی هیچ کشور و نهاد بین‌المللی به رسمیت شناخته نشده هنوز نامشخص است.

اقتصاد تریاک

بر اساس آخرین آمار سازمان ملل متحد، تخمین زده می‌شود که افغانستان در سال گذشته میلادی محل تولید دست کم ۸۵ درصد از تریاک جهان بوده است.
ارزیابی‌های سازمان ملل همچنین در سال ۲۰۱۸ نشان می‌داد که درآمد حاصل از تریاک تا ۱۱ درصد از تولید ناخالص داخلی افغانستان را تشکیل می‌دهد. اما معلوم نیست که طالبان چقدر از گردش اقتصادی ناشی از کشت خشخاش و تولید تریاک سود برده و یا در آینده از آن بهر‌ه‌مند خواهد شد.
واندا فلباب براون، یکی از اعضای ارشد موسسه پژوهشی و اندیشکده آمریکایی «بروکینگز» به سی‌ان‌ان می‌گوید: «بدیهی است که مواد مخدر جنبه بسیار مهمی از درآمد‌های اقتصادی طالبان را تشکیل دهد.»

وی در ادامه یادآور می‌شود: «اما درست مانند بسیاری از گروه‌های دیگر شورشی، معمولا درآمد‌های اقتصادی ناشی از فروش مواد مخدر از سوی این گروه‌ها با رمز و راز‌های زیادی همراه می‌شود.»
محقق ارشد موسسه بروکینگز سپس می‌افزاید: آنچه شورشیان پرنفوذ یا حتی شورشیان سطوح متوسط ​​و گروه‌های جنایتکار انجام می‌دهند این است که به سادگی از هر چیزی در منطقه (از تعداد گوسفند گرفته تا تولید مت‌آمفتامین) مالیات بگیرند، آن‌ها از نفوذ کافی برخوردار هستند تا بتوانند مجموعه مالیات‌های غیررسمی را اعمال کنند.

با آنکه نمی‌توان میزان سود دهی تریاک برای طالبان را به طور دقیق مشخص کرد، اما برآورد‌های انجام شده طی دو دهه گذشته از ارقامی متغیر بین ده‌ها تا صد‌ها میلیون حکایت دارد.

فلباب براون می‌گوید در آغاز حمله نظامی ائتلاف غربی به رهبری آمریکا به افغانستان در سال ۲۰۰۱، نیرو‌های بریتانیایی وظیفه توسعه سیاست مبارزه با مواد مخدر را بر عهده داشتند، اما از سال ۲۰۰۴ به بعد این خود ایالات متحده بود که در این زمینه فعالیت بیشتری داشت.

سمپاشی هوایی محصولات از جمله اقداماتی بود که در کارزار سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۸ ایالات متحده برای مبارزه با کشت مواد مخدر در افغانستان در پیش گرفته شد. این اقدام ضمن خشمگین کردن برخی از شهروندان افغان مشکلاتی را نیز در روابط کابل و واشنگتن ایجاد کرد.

بر اساس گزارشِ سالِ ۲۰۱۸ بازرس عمومی ویژه ایالات متحده در امور بازسازی افغانستان، از اهمیت تجارت تریاک در تامین مالی شورشیان «به طور معمول به عنوان دلیل اصلی» برای افزایش تلاش‌های ایالات متحده در مبارزه با مواد مخدر در این کشور نام برده شده است.
داده‌های مورد تایید این ادعا، اما بعد‌ها مورد مناقشه قرار گرفت و سیاست آمریکا در طول جنگ ۲۰ ساله در قبال دولت‌ها و ادارات این کشور دستخوش تغییراتی شد.

خشخاش سیاسی

در گزارش سی‌ان‌ان آمده است که تنها قشر بسیار کوچکی در جامعه افغانستان وجود دارد که به نوعی از اقتصاد حاصل از مواد مخدر بهره‌مند نمی‌شوند.

نویسنده گزارش می‌افزاید: کشاورزان افغان سال گذشته حدود ۲۲۴۰۰۰ هکتار خشخاش کشت کردند. نهاد مامور سازمان ملل متحد برای مبارزه با جنایت و مواد مخدر اعلام کرده که این میزان سومین سطح بزرگ کشت خشخاش در این کشور بوده است.

در این گزارش آمده است: صمغ چسبناکی که هروئین و سایر مواد افیونی از آن تهیه می‌شوند را سال گذشته در مقیاسی ۳۷ درصد بیشتر از سال ۲۰۱۹ استخراج کرده‌اند.

در گزارش دفتر بازرسی کل برای بازسازی افغانستان نیز تخمین زده شده که کشت خشخاش در سال ۲۰۱۷ دست کم ۵۹۰ هزار شغلِ معادل تمام وقت ایجاد کرده و این میزان بسیار بیشتر از تعداد افرادی است که در نیرو‌های دفاعی و امنیتی افغان استخدام شده‌اند.
کشت خشخاش و تولید این محصول مهم در بسترکشاروزی افغانستان از منظر دیگر نوعی سرمایه سیاسی و فرهنگی قدرتمند نیز به حساب می‌آید.
کشاورزان افغان طی نسل‌های متمادی تریاک و حشیش پرورش داده اند، منبع درآمد اقتصادی که به سال‌های پیش از جنگ باز می‌گردد.
به گفته جاناتان گودهند، استاد بخش مطالعاتِ توسعه و مناقشات در دانشگاه لندن، در افغانستان مانند دیگر کشور‌های کوهستانی که اغلب آب و هوای خوبی برای رشد خشخاش دارند از این محصول در زمینه دارویی و فرهنگی نیز بهره‌برداری می‌شود.

وی، اما همچنین معتقد است که تهاجمات متعدد به افغانستان به کشت و تولید تریاک در این کشور دامن زده است. این امر ابتدا با اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهیر شوروی در دهه ۱۹۸۰ آغاز شد، زمانی که جریان‌های بزرگ کمک‌های مالی و نظامی به رژیم و مجاهدان، به ترتیب از سوی اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده، «سرمایه اولیه» فرماندهان برای افزایش تولید، پرورش و قاچاق مواد تریاک را فراهم کرد.

بیشتر بخوانید: افغانستان؛ ارتشی که برابر طالبان فروپاشید

این محقق بریتانیایی می‌گوید هنگامی که اتحاد جماهیر شوروی منحل شد و طالبان پس از ظهور کابل را در سال ۱۹۹۶ تصرف کرد تریاک به یک «کالای قانونی دو فاکتو» تبدیل شد.
این در حالی است که بر اساس این گزارش طالبان در سال ۲۰۰۰ تغییر شیوه داد و تولید تریاک را ممنوع کرد. این سیاست سبب شد تا تولید تریاک ۹۰ درصد کاهش یابد و محصول عملا ظرف یکسال ریشه کن شود.
تغییر رویکرد طالبان و ممنوعیت تولید تریاک در آن سال طبق گزارش سازمان ملل متحد عرضه این مواد مخدر در جهان را ۶۵ درصد کاهش داد.

ملا محمد عمر، رهبر وقت طالبان درآن زمان اعلام کرد که کشت تریاک «غیراسلامی» است و در ژوئیه سال ۲۰۰۰ رسما هشدا داد که با کشت خشخاش به شدت برخورد خواهد شد.
جاناتان گودهند و سایر کارشناسان بر این باورند که این حرکت به احتمال زیاد نوعی چانه زنی برای به دست آوردن اعتبار بین المللی و تلاش برای دریافت کمک مالی و تأمین بودجه لازم برای این کشور بوده است.
این در حالیست که ممنوعیت تولید تریاک برای رژیم طالبان نتیجه‌ای عکس به همراه داشت به نحوی که این کشور را درگیر بحران بیکاری کرد و سبب شد تا کشت‌کاران خشخاش که پیشتر حامی طالبان بودند و با سیاست‌های جدید بدهکار شده بودند با زمام داران اسلامگرا زاویه بگیرند.
ممنوعیت تولید تریاک تازمان سقوط طالبان و فروپاشی این گروه پس ازحمله نظامی آمریکا و متحدانش در سال ۲۰۰۱ ادامه داشت و سپس لغو شد.
تولید تریاک از آن زمان به بعد به طرز چشمگیری افزایش یافت؛ به نحوی که بر اساس آمار دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد بالاترین میزان تولید این محصول افیونی در سال ۲۰۱۷ به میزان ۹ هزار ۹۰۰ تن در افغانستان به ثبت رسید.

سی‌ان‌ان در گزارش خود آورده است که به اعتقاد کارشناسان بعید به نظر می‌رسد طالبان برغم تعهدات اولیه پس از بدست گرفتن دوباره کنترل افغانستان اقدامی مشابه سال ۲۰۰۰ انجام دهند و کشت خشخاش و تولید تریاک را به کلی ممنوع کنند.

یورونیوز