آیا تعلیق تحریم‌ها نشانه نزدیک شدن به توافق هسته‌ای است؟

اقتصاد۲۴- دولت آمریکا در نامه‌ای به کنگره اعلام کرده تحریم‌های مرتبط با همکاری‌های بین المللی در برنامه‌های صلح آمیز هسته‌ای ایران یک بار دیگر تعلیق می‌شوند. رسانه‌های آمریکایی از جمله اسوشیتدپرس، ان. بی. سی و سی. ان. ان این اقدام را کلیدی خوانده‌اند.

ان. بی. سی نوشته این حرکت دولت بایدن در زمان حیاتی رخ داده است. زمانی که مذاکرات وین در حال نزدیک شدن به مرحله نهایی است و ایران تنها چند هفته با رسیدن به سطح لازم برای تولید بمب اتم فاصله دارد. یک مقام ارشد وزارت خارجه آمریکا به ان. بی. سی گفته این قدم در واقع بازگشت به وضع کنونی ثابت بوده است و سیگنالی دال بر رسیدن به یک توافق برای بازگشت به برجام نیست.

وزارت خارجه آمریکا در گزارش خود به کنگره تصریح کرده تعلیق تحریم‌ها با هدف تسهیل گفتگو‌ها برای نزدیک شدن به توافق بازگشت برجام و هموار کردن مسیر ایران برای بازگشت به تعهداتش طراحی شده است. بدون تعلیق این تحریم‌ها، مذاکرات فنی دقیق با طرف سوم در مورد انبار مواد هسته‌ای و فعالیت‌های مرتبط با عدم اشاعه سلاح هسته‌ای امکان‌پذیر نیست.

موضوع تعلیق در واقع مربوط به تحریم همکاری‌های ایران با چین، روسیه و اتحادیه اروپا در زمینه برنامه‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران است. اینکه از این اقدام به عنوان گامی رو به جلو در مذاکرات وین یاد شده هم درست است هم غلط. درست است از این جهت که دولت دونالد ترامپ در ماه می‌سال ۲۰۲۰ با لغو تعلیق این دسته از تحریم‌ها در واقع تیر آخر را ذیل کمپین حداکثر فشار به ایران زده بود.

ماه نوامبر سال ۲۰۲۰ انتخابات آمریکا برگزار شد و دولت ترامپ کنار گذاشته شد. شش ماه قبل ترامپ یکی از آخرین اقدامات ضد ایرانیش را انجام داده بود و توافق کشور‌های عضو برجام برای تعلیق تحریم همکاری‌ها با ایران در پروژه‌های صلح‌طلبانه هسته‌ای را به طور یکجانبه لغو کرد. در آن تاریخ مایک پمپئو وزیر خارجه وقت آمریکا به کشور‌هایی که در این حوزه با ایران همکاری می‌کردند دو ماه فرصت داد تا فعالیت‌هایشان را متوقف کنند.

اقدام بایدن یعنی احتمال توافق هسته‌ای؟

برخی کارشناسان حوزه کنترل سلاح هسته‌ای در آمریکا معتقدند اقدام روز جمعه دولت بایدن در واقع نشان‌دهنده نزدیک شدن به یک توافق با ایران است. همکاری‌های چین، روسیه و اروپا در پروژه‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران شامل همکاری در نیروگاه اتمی بوشهر، سایت غنی‌سازی اورانیوم فردو و راکتور آب سنگین اراک بود.

بیشتر بخوانید: جزئیات لغو برخی تحریم‌های ایران از سوی آمریکا

با تمدید دوباره قانون تعلیق تحریم‌ها علیه برنامه‌های هسته‌ای ایران در دولت بایدن، عملا ایران می‌تواند همکاری‌هایش با کشور‌های اروپایی، چین و روسیه را در این سه حوزه ادامه دهد. داریل کیمبل عضو انجمن غیر انتفاعی کنترل سلاح آمریکا به ان. بی. سی گفته «تمدید تعلیق تحریم‌ها در واقع قدرت بالقوه هسته‌ای ایران را کاهش می‌دهد و نشان‌دهنده رسیدن به یک توافق برای بازگشت کامل به تعهدات برجامی است.»
تمدید تعلیق تحریم‌ها بخشی از اجرای تعهدات

نیسان رفعتی عضو اندیشکده گروه بحران‌های بین‌المللی گفته اگر مذاکرات در وین با هدف بازگشت به برجام در جریان باشد، تمدید تعلیق تحریم‌ها را باید بخشی از اجرای تعهدات قلمداد کرد. او گفته «نباید فکر کنیم یک گشایش سیاسی عمده رخ داده، اما باید آن را قطعه‌ای از پازل گشایش بدانیم. از طرفی این که خیال کنیم اقدام آمریکا اقدامی قابل ملاحظه برای بازگشت به برجام بوده، غلط است چرا که در زمان ترامپ هم با وجود وجود کمپین حداکثر فشار علیه ایران بعد از خروج آمریکا از برجام، هم در سال ۲۰۱۸ و هم سال ۲۰۱۹ این تعلیق تحریم‌ها تمدید شده بود. حتی زمانی که ترامپ لغو تعلیق تحریم‌ها را اعلام کرد هم یک استثنای مهم برای برنامه‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران قائل شد و آن همکاری با روسیه در نیروگاه هسته‌ای بوشهر بود.»

در مورد سایت فردو و اراک، ایران عملا تعهداتش را در برجام کنار گذاشته است. میزان اورانیوم غنی‌شده انبار شده در ایران از سطح قابل قبول در برجام بالاتر است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی که یک سال پیش منتشر کرده بود اعلام کرد میزان ذخایر اورانیوم بسیار غنی‌شده ایران ۱۶ برابر بیشتر از حد مجاز است. این در حالی است که بخشی از توافق برجام ایران را ملزم می‌کرد طی یک همکاری بین‌المللی صلح‌آمیز، مازاد اورانیوم غنی شده اش را نسبت به سطح تعیین شده در توافق هسته‌ای به خارج از کشور منتقل کند. بعد از برجام هم این اتفاق عملا افتاد و ایران ۱۱ تن اورانیوم غنی شده اش را به روسیه منتقل کرد. یکی دیگر از جنبه‌های همکاری‌های بین المللی ایران در حوزه برنامه‌های صلح‌آمیز هسته‌ای، مربوط به میزان تولید آب سنیگن در تاسیسات اراک است.

به گزارش رویداد۲۴ جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از اقداماتش جهت کاهش تعهدات برجامی اعلام کرده دیگر تولید مازاد آب سنگین بر سقف تعیین شده در برجام را از کشور خارج نخواهد کرد. مطابق توافق برجام ایران متعهد بود که تا سقف ۳۰۰ کیلوگرم از اورانیوم غنی‌شده با خلوص کم و ۱۳۰ تن آب سنگین را در داخل کشور نگه دارد و مازاد آن را به بیرون بفرستد.

این حرکت ایران در پاسخ به اقدام آمریکا جهت امتناع از صدور معافیت خرید اورانیوم و آب سنگین ایران از تحریم‌ها انجام گرفته بود. لازم به ذکر است که بعد از امضای توافق برجام در سال ۲۰۱۵ ایران بخشی از مازاد آب سنگینش را به عمان منتقل کرده بود و بخشی را به خود آمریکا فروخته بود.

همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران در واقع در جهت کاهش توانایی ایران برای دستیابی به بمب اتم طراحی شده بودند. ذیل این همکاری‌ها ایران باید مازاد اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین تولید شده در سایت فردو و اراک به خارج از کشور و دور از دسترس خودش منتقل می‌کرد؛ بنابراین به نظر می‌رسد اقدام جدید آمریکا در تمدید مجدد تعلیق تحریم‌ها با توجه به تصمیم ایران جهت کاهش تعهدات برجامی‌اش بی‌فایده است. دولت ابراهیم رئیسی اعلام کرده مادامی که آمریکا همه تحریم‌های وضع شده بعد از خروح آمریکا از برجام را لغو نکند حاضر به اجرای تعهدات برجامی‌اش نیست. با این اوصاف همانطور که انتظار می‌رفت برخلاف رسانه‌های آمریکایی، رسانه‌های داخلی نزدیک به حاکمیت نیز هم ذوق چندانی از اقدام آمریکا نکرده‌اند.

خبرگزاری فارس نزدیک به نهاد‌های نظامی، تعلیق تحریم‌ها را «نمایشی» خوانده و گفته «تعلیق چند تحریم هسته‌ای که هیچگونه تاثیر اقتصادی نیز به همراه نخواهد داشت بیش از آن که نشانه‌ای از حسن نیت آمریکا تلقی شود، آغاز بازی جدید مقصرنمایی است.»

منظور از بازی مقصرنمایی این است که یک کشور با علم به اینکه توافق حاصل نخواهد شد، اقدامی برای نمایش حسن نیتش انجام می‌دهد تا بتواند در بزنگاه از این اقدام به عنوان گامی مثبت از جانب خودش استفاده کرده و طرف مقابل را متهم به عدم برداشتن قدم برای رسیدن به توافق کند.

نور نیوز سایت خبری وابسته به شورای عالی امنیت ملی هم گزارش مشابهی نوشته و اقدام آمریکا را «بازی بچگانه با حاصل جمع صفر» و «نمایشی برای کاهش فشار‌های سیاسی بر این کشور» خوانده است.

این سایت خبری آمریکا را به «زیاده‌خواهی» و «وقت‌کشی» در مذاکرات وین متهم کرده و گفته «انجام این اقدام جدید از سوی واشنگتن بیش از آنکه ارزش فنی یا اقتصادی داشته باشد نمایشی برای فعال نشان دادن این کشور در مسیر دستیابی به توافق است.»