دیروز، امروز و فردای نفت سوریه

اقتصاد۲۴- تولید نفت از میادین و تأسیسات نفتی که عمدتاً در شمال شرق سوریه قرار دارد، پیش از درگیری‌ها حدود ۴۰۰ هزار بشکه در روز بود. پس از شروع درگیری در سال ۲۰۱۱ میلادی، نیرو‌های مختلف حاضر در جنگ از جمله جناح‌های مخالف و داعش به صورت پیاپی کنترل بخش زیادی از این ثروت ارزشمند نفتی را به دست گرفتند. تحریم‌های غرب علیه بخش نفت نیز باعث شد تا شرکت‌های نفتی خارجی، این کشور را ترک کنند. 

نیرو‌های سوریه دموکراتیک، ائتلاف مورد حمایت آمریکا، در حال حاضر یک چهارم خاک سوریه از جمله منطقه شرق فرات را کنترل می‌کند. این نیرو‌ها بر اساس قرارداد‌های قانونی امضا شده با دولت دمشق اکنون بر ۹۰ درصد از میادین نفت و بیش از ۵۰ درصد از میادین گازی و همچنین زیرساخت‌های متعلق به شرکت‌های خارجی تسلط دارند. چاه‌ها و تاسیسات نفت توسط نیرو‌های ائتلاف به رهبری ایالات متحده و این نیرو‌ها محاصره و حفاظت شده است.

از سوی دیگر، دمشق اعلام کرده که زیان بخش نفت از ابتدای بحران تاکنون ۹۱.۵ میلیارد دلار بوده است. بسام توهم، وزیر نفت فاش کرد که تولید روزانه نفت ۸۹۰۰۰ بشکه است که عمدتاً در مناطق تحت کنترل کرد‌ها است. توهم این نفت را «دزدیده شده» از مردم سوریه توصیف می‌کند. 

تضاد بین المللی 

پس از حضور نظامی روسیه در اواخر سال ۲۰۱۵ میلادی، دمشق قرارداد‌هایی را با شرکت‌های روسی برای سرمایه گذاری در بخش نفت و گاز در سوریه و آب‌های سرزمینی آن امضا کرد. همچنین با شرکت اوروپولیس، شرکت مرتبط با یوگنی پریگوژین که مزدوران واگنر را تأمین مالی می‌کند، قرار داد برای حفاظت از تأسیسات نفت و گاز و آزادسازی آن‌ها از دست داعش در ازای ۲۵ درصد عواید آن‌ها امضا شد. این شامل کنترل این شرکت بر توسعه بزرگ گاز ابلا سانکور در نزدیکی پالمیرا بود، عملیاتی که منجر به تلفات انسانی زیادی شد. یه هر ترتیب، این قرارداد پوششی بود که گروه شبه نظامی واگنر زیر نام آن فعالیت می‌کرد.

تخمین زده می‌شود که واگنر در سال ۲۰۱۸ میلادی حدود ۲۵۰۰ پرسنل در سوریه داشته است. آن‌ها در جنگ سوریه شرکت کردند و یا در اردوگاه‌های آموزشی و آمادگی در روسیه حضور داشتند. برخی از آن‌ها به لیبی و اکنون به اوکراین منتقل شده اند.

در واقع، قرارداد میان اورو پولیس و دمشق فقط مناطق تحت کنترل دمشق را شامل می‌شد. در اوایل سال ۲۰۱۸ میلادی، نیرو‌های واگنر به نیروگاه گاز کونوکو در شرق فرات، یکی از مواضع نیرو‌های سوریه دموکراتیک حمله کردند، اما توسط توپخانه و حملات هوایی ایالات متحده که حدود ۲۰۰ نیرو را کشتند، هدف قرار گرفتند.

در اواخر سال ۲۰۱۹ میلادی، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا اعلام کرد که نیرو‌های آمریکایی از مناطق اطراف مرز سوریه با ترکیه در شرق فرات عقب‌نشینی می‌کنند و به ترکیه برای حمله به شمال سوریه چراغ سبز نشان می‌دهد و نیرو‌های دموکراتیک سوریه، متحدان واشنگتن را تحت سلطه قرار می‌دهد.

بیشتر بخوانید: لاریجانی: آمریکا به دنبال نفت سوریه است

تغییر در مهره‌های بازی 

در ۶ اکتبر ۲۰۱۹ میلادی، لیندسی گراهام، سناتور جمهوری خواه، همراه با برخی از مقامات آمریکایی و اروپایی، رئیس جمهور ترامپ را متقاعد کردند که ۹۰۰ نفر از نیرو‌های ارتش آمریکا را برای محافظت از نفت در آنجا نگه دارد. ترامپ بعد‌ها گفت که تعداد کمی از سربازان در مناطق حاوی نفت باقی خواهند ماند و تأکید کرد که امنیت و حفاظت از نفت را تضمین کرده‌ایم.

در ژوئیه ۲۰۲۰ میلادی، واشنگتن اعلام کرد که مظلوم عبدی، فرمانده نیرو‌های دموکراتیک سوریه، پس از دریافت معافیت وزارت خزانه داری از تحریم‌های اعمال شده علیه سوریه، به دولت ترامپ از امضای توافق نامه‌ای با شرکت آمریکایی دلتا کرسنت انرژی برای سرمایه گذاری در نفت خبر داد.

مایک پمپئو، وزیر امور خارجه وقت آمریکا اعلام کرد که این توافق با هدف "مدرن سازی نفت" صورت گرفته است. این وضعیت باعث شرمساری وزارت دفاع آمریکا شد که بیانیه‌های متناقضی صادر کرد. در ابتدا اعلام شد که نفت سوریه برای مردم سوریه است و ما همچنان به وحدت و تمامیت ارضی سوریه متعهد هستیم. در ادامه این بیانیه تاکید شده است که دولت ایالات متحده مالک، کنترل کننده یا مدیریت منابع نفتی در سوریه نیست. مردم مناطق آزاد شده از داعش تصمیمات خود را در مورد مدیریت محلی می‌گیرند.

مارک اسپر، وزیر دفاع اسبق آمریکا، اعلام کرد که اکنون در حال اتخاذ تدابیری برای تقویت موقعیت خود در دیرالزور هستیم تا از دسترسی داعش به میادین نفتی جلوگیری کنیم. پنتاگون اعزام نیرو و خودرو‌های زرهی برای حفاظت از میادین نفتی را تایید کرد. 

تداوم درگیری آمریکا و روسیه 

یکی از رهبران اپوزیسیون اعلام کرده که افسران بلندپایه روسیه بار‌ها به رهبران نیرو‌های دموکراتیک سوریه اطلاع داده اند که به شرکت‌های روسی که با دمشق قرارداد امضا کرده اند، اجازه دهند در میادین نفتی شرق فرات کار کنند، اما مقامات کرد پاسخ دادند که این امر مستلزم تایید متحدان آمریکا است تا میادین نفتی را کنترل کنند.

درگیری‌های روسیه و آمریکا در نتیجه جنگ در اوکراین و رکود وضعیت نظامی در سوریه، به ویژه با نبود چشم‌اندازی برای راه‌حل سیاسی در حالی که نیاز‌های اقتصادی و انسانی مردم سوریه افزایش یافته، تشدید شده است. این بدان معناست که نفت به عنوان عاملی برای همکاری ضمنی بین متخاصمان غیرقانونی سوریه و خارجی برای تقسیم درآمد‌های حدود ۸۹۰۰۰ بشکه در روز ظاهر شده است.

بر اساس برآورد‌های کارشناسان، اداره خودمختار شمال و شرق سوریه حدود ۱۶ دلار در هر بشکه دریافت می‌کند و ۱۵ دلار دیگر به دولت سوریه می‌رسد. مقدار باقیمانده که می‌تواند تا ۵۰ دلار در هر بشکه باشد، «از بین رفته» و به دست این سودجویان جنگ می‌رسد.

گروه‌های معارض بخشی از تولید را به صورت محلی استفاده می‌کند، در حالی که میانجی‌ها و سودجویان جنگ، بخشی دیگر را برای پالایش یا نگهداری به مناطق دولتی (که دو سوم خاک سوریه را تشکیل می‌دهد) منتقل می‌کنند. گزارش شده که نفت به کردستان عراق هم برای مصارف محلی یا برای قاچاق به ترکیه قاچاق می‌شود. نفت با قیمت‌های بسیار پایین فروخته می‌شود و مزارع و محیط اطراف در حال حاضر آسیب قابل توجهی را متحمل می‌شوند.

مقامات در مورد شبکه‌هایی که در سایه برای قاچاق نفت و مشتقات آن بین شرق فرات، تحت کنترل نیرو‌های مخالف دولت که محور اصلی آن یگان‌های مدافع خلق کرد است، سخن می‌گویند. مقامات حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) به رهبران نیرو‌های دموکراتیک سوریه توصیه کرده‌اند در خصوص فروش نفت در داخل و منطقه با دمشق هماهنگی کنند.

همکاری بین متخاصمان فراتر از مرز‌ها است. گزارش‌ها حاکی از آن است که نفت به کردستان عراق و برخی مناطق ترکیه با دخالت میانجی‌ها و افراد نزدیک به تصمیم گیرندگان آنجا قاچاق می‌شود، هرچند اختلافات سیاسی و نظامی بین تصمیم گیرندگان قامشلی و اربیل ادامه دارد.

یک مقام آگاه غربی می‌گوید: به احتمال زیاد تصمیم گیران در این حوزه‌ها عجله‌ای برای دستیابی به یک راه حل سیاسی که مانع ورود پول به جیب آن‌ها شود، ندارند. به احتمال زیاد سودجویان جنگ هستند. در مناطق تحت نفوذ محلی و کشور‌های همسایه نمی‌خواهند جنگ پایان یابد. 

یک رویکرد جایگزین 

زمانی که رئیس جمهور جو بایدن به قدرت رسید، دولت وی معافیت‌های تحریمی را اعلام کرد که امکان سرمایه گذاری‌های هدفمند را فراهم می‌کرد، (اگرچه این امر صنعت نفت را مستثنی می‌کرد) در شرق فرات. با این حال، به دلایل بسیاری، عمدتاً اعتراض شرکت‌های خارجی که دارای حق حاکمیت در میادین نفتی هستند، تصمیم گرفت معافیت تحریمی اعطا شده به دلتا کرسنت انرژی را تمدید نکند.

جان بل، مدیر عامل گلف سندز می‌گوید: رویکرد جدیدی برای کاهش درد و رنج عظیم در سوریه مورد نیاز است. وی افزود: سوریه به میلیارد‌ها دلار نیاز دارد که تنها با نفت و گاز تولید می‌شود و این طرح‌ها را سودی برای کردها، دمشق و مردم سوریه توصیف کرد. تحلیلگران این ابتکار را با برنامه نفت در برابر غذا که قبل از حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ در عراق اجرا شد، مرتبط می‌دانند. بل اذعان می‌کند که باید از آن برنامه نامطلوب درس گرفت، زیرا او این ابتکار را به عراق پیشنهاد می‌کند. فعالان بین المللی می‌گویند این یک ابتکار به موقع است، اما در مورد آینده این کشور نمی‌توان با قاطعیت سخن گفت.


منبع: الشرق الاوسط