مشکل ایران با باکوی الهام علی‌اف سوء تفاهم نیست

اقتصاد۲۴- محمدباقر قالیباف، رئیس محترم مجلس شورای اسلامی در بازگشت از سفر ترکیه به تهران و دیدار با رئیس پارلمان باکو اظهار داشت: این اواخر سوء‌تفاهم‌هایی با جمهوری آذربایجان پیش آمده بود که این مسائل در دیدار با رئیس پارلمان این کشور برطرف و قرار شد در آینده سفری به باکو داشته باشم.

این چندمین باردر سال‌های اخیر است که به دنبال بالاگرفتن تنش از سوی جمهوری آذربایجان علیه کشورمان و تهدید منافع ملی و تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران از سوی تجزیه طلبان مستقر در شمال ارس، برگزاری مانور‌های مشترک نظامی میان آذربایجان و ترکیه، جنجال‌های شبانه روزی و اهانت به مقامات ملی و مذهبی عالی رتبه کشور توسط رسانه‌های تحت کنترل دولت طایفه‌ای حاکم بر باکو و نمایش قدرت از سوی سفیر و مقامات رژیم صهیونیستی در مورد روابط عمیق تل آویو و رژیم علیف، آزار بازرگانان و تجار ایرانی در مرز‌های دو کشور که به فاسد شدن میوه‌ها و سبزیجات صادراتی ایران به روسیه منجر می‌شود و ده‌ها مورد رفتار غیردوستانه دیگر حکومت علیف، شاهد برگزاری دیداری میان مقامات دو کشور، اظهارات یک طرفه آشتی جویانه طرف ایرانی، سکوت کوتاه مدت باکو و سپس آغاز مجدد تنش و رفتار‌های خضمانه باکو علیه جمهوری اسلامی ایران هستیم.

این فرمول امتحان پس داده و بار‌ها تکرار شده نتیجه‌ای جز فرسایش و آزار مداوم نیرو‌های وطن دوست و حامی منافع کشور، قدرت گرفتن لابی باکو در تهران که جز به منافع این کشور جدا شده از ایران نمی‌اندیشد و در نهایت هجمه به جایگاه و اقتدار نظام در برابر یک کشور کوچک – که امروزه به پایگاهی برای فعالیت‌های تخریبی رژیم صهیونیستی، ناتو و ترکیه علیه امنیت ملی و تمامیت ارضی ایران مبدل شده است – ندارد.

سید عباس موسوی سفیر ایران در باکو در ۲۱ بهمن ماه ۱۴۰۰ در گفتگو با خبرگزاری ایرنا از جهش و همکاری خوب در روابط تهران و باکو، آمادگی ایران برای مشارکت در بازسازی مناطق تازه آزادشده قره باغ، امکان تبدیل روابط ایران و آذربایجان به یک رابطه نمونه در میان همسایگان، تلاش‌های نیرو‌های ثالث و بیگانه از طریق عواملی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی با طرح مطالب دور از واقعیت با هدف ایجاد تیرگی میان ایران و جمهوری آذربایجان و از بین رفتن تنش مصنوعی و غیر لازم در روابط دو کشور و توسعه روابط دو کشور خبر داده بود. اما در عمل نه باکو مشارکت ایران در بازسازی قره باغ را اجازه داد، نه دخالت ترکیه و رژیم صهیونیستی و ناتو در این کشور و همکاری ضدایرانی علیف با این دولت‌ها متوقف شد، نه مانور‌ها و همکاری‌های نظامی خطرناک این کشور‌ها با یکدیگر دچار خلل شد و نه برنامه‌های آن‌ها برای تکمیل جاده‌ها و فرودگاه‌های نظامی در مرز ایران، ایجاد شهرک‌های هوشمند صهیونیستی در مجاورت مرز کشورمان و راه اندازی دالان تورانی ناتو با وقفه مواجه شد.

پیش از آن در هشتم مهر ماه ۱۴۰۰ نیز وزیر کشور با اشاره به اقدامات جمهوری آذربایجان، گفت: کشور‌های همسایه را به گفتگو و دوستی دعوت کرده‌ایم. سوء‌تفاهمات پیش‌آمده هم با پیگیری وزارت امور خارجه ان‌شاءالله حل می‌شود. ولی در آن زمان هم باکو از تعقیب سیاست‌های ضدایرانی خود دست برنداشت و همه آن‌ها با جدیتی روزافزون پیگیری شد.

نمونه‌هایی از این دست اظهارات آشتی جویانه یک طرفه مقامات جمهوری اسلامی ایران در طول سه دهه گذشته بسیار فراوان است و جالب اینکه هر بار بعد از این اظهارات که از سوی باکو با سردی، بی پاسخ گذاشته شده، به مدت کوتاهی رویه خصمانه قبلی از نو آغاز شده و رویکرد ایران همیشه واکنشی، انفعالی و محدود به تعداد کمی رسانه عمدتا مجازی بوده است. کارشناسان حوزه روابط بین الملل و سیاست خارجی در ایران نیز که با واقع بینی و نگرانی این روابط نامتعادل را رصد می‌کنند، در سطحی محدود و تنها در جواب این گستاخی‌ها اجازه یافته اند واکنش‌هایی آکادمیک از خود نشان دهند.  

واقعیت این است که سه دهه کم توجهی جمهوری اسلامی به منطقه حساس قفقاز و آسیای میانه باعث شده رقبای ایران برای تحقق منافع ملی خود گوی سبقت را از کشورمان بربایند و جای پای خود را در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، هنری، امنیت و اطلاعاتی در حکومت علیف محکم کنند. رژیم صهیونیستی، ترکیه و ناتو که عملا حکومت علیف را به مستعمره خود مبدل کرده اند، فضای تنفسی را برای نقش آفرینی ایران بسیار تنگ کرده اند و با فعالیت‌های گسترده رسانه ای، آموزشی و شبه علمی تلاش دارند مردم شمال ارس را از ریشه‌های هویتی، ملی و مذهبی خود که در پیوند با سایر اقوام ایرانی است، جدا کنند و برای آنان هویتی جعلی در پیوند با ترکان عثمانی جعل کنند؛ بنابراین تبلیغات نظام‌مند که در قالب سریال و انمیشن‌های متعدد و محتوای تحریف شده کتب درسی دو دهه است به طور جدی در روح و ذهن مردمان شمال ارس کاشته شده، سوتفاهمی ساده نیست، بلکه یک راهبرد ضدایرانی است که با ساده انگاری و بی تفاوتی و برخی خیانت‌ها به یک غده سرطانی در همسایگی جمهوری اسلامی مبدل شده است.  

در ماه‌های اخیر شخص الهام علیف، رئیس جمهوری آذربایجان با جعل عنوان آذربایجان ج. ن. و. ب.‌ی برای مناطق آذری نشین ایران از پایمال شدن حقوق مردمان ایرانی این بخش‌های کشور سخن گفته و در رسانه‌های باکو که هیچ کدام آزادی عمل ندارند و همگی از سوی دولت باکو و رژیم صهیونیستی هدایت می‌شوند، تا مرکز ایران، متعلق به رژیم علیف دانسته شده که وارث امپراطوری بزرگ آذربایجان است که توسط روسیه و ایران به دو تکه تقسیم شده است و حالا باید احیا شود! همچنین مقامات عالی رتبه ترکیه و باکو و به خصوص وزرای دفاع دو کشور بار‌ها بر ضرورت تکمیل کریدور زنگزور، اشغال جنوب ارمنستان بدین منظور و وادار کردن مقامات ایروان به کوتاه آمدن با مشت برادرانه! تاکید کرده اند. ایران نیز در واکنش یا سکوت کرده یا جمله همیشگی جمهوری اسلامی هیچ تغییر ژئوپلتیکی در منطقه را نمی‌پذیرد، تکرار کرده است.  

نگارنده و بسیاری از کارشناسان دلسوز حوزه قفقاز اعتقاد راسخ دارند، ریل گذاری روابط ایران و آذربایجان در سه دهه گذشته کاملا اشتباه بوده و باید به طور اساسی مورد بازنگری قرار بگیرد. گفتگو با باکو باید از موضع قدرت و با هدف اصلاح سیاست‌های ضد ایرانی این کشور کوچک جداشده از ایران، و نه با هدف دلجویی و آشتی به هر قیمت انجام شود. همچنین باید به مقامات آن کشور هشدار داده شود رویه مذکور می‌تواند در زمان و مکان مناسب واکنش عملیاتی و عینی ایران را به دنبال داشته باشد.

متاسفانه باید پذیرفت که بسیاری از مردم شمال ارس به خاطر دهه‌ها تبلیغات و آموزش‌های مسموم ضدایرانی دیگر شیعه مذهب نیستند و به وهابیت، تسنن، بی خدایی و ... گرایش یافته اند و حمایت ضعیف ایران از نیرو‌های مطلع از شرایط عینی این منطقه مانند حسینیون هم باعث شده برای تغییر وضعیت نامطلوب فعلی به سال‌های طولانی کار و تلاش مضاعف نیاز باشد. در پایان برای هشدار به باکو برای توقف رویه‌های ضدایرانی می‌توان از رویکرد‌های زیر بهره گرفت: 

بیشتر بخوانید: قفقاز و فشار فزاینده ژئوپلیتیکی بر ایران و سرسپردگی علی‌اف!

- افزایش استفاده عملیاتی از مسیر جایگزین کریدور دریایی به روسیه بدون مزاحمت باکو با تقویت ناوگان کشتی رانی جمهوری اسلامی ایران در دریای کاسپین، ساخت و واردات انواع شناور و تکمیل راه آهن رشت به منطقه آزاد کاسپین در نزدیکی بندر انزلی

- تکمیل راه آهن چابهار به زاهدان

- حمایت از گروه‌های تحت ستم در ترکیه و باکو مانند تالشی‌ها و لزگی‌ها در جمهوری آذربایجان و کرد‌ها و علوی‌ها در ترکیه و فراهم آوردن تاسیس دفاتر نمایندگی آن‌ها در تهران (مشابه اقدامی که ترکیه و باکو انجام داده اند)

- حمایت جدی‌تر از حسینیون و بهره گیری از ظرفیت‌های گسترده فرهنگی و علمی و دینی آنان

- راه اندازی هر چه سریع‌تر کنسولگری جمهوری ارمنستان در شهر تبریز

- پیگیری دیپلماسی فعال با روسیه و ارمنستان به‌منظور انعقاد یک پیمان دفاعی و اقتصادی سه‌جانبه

- ایجاد ارتباط اقتصادی گسترده‌تر با گرجستان (حلقۀ ارتباطی ایران – ارمنستان با اروپا) و تعریف نوعی منافع مشترک سیاسی – امنیتی و اقتصادی – تجاری میان ایران و گرجستان

- افزایش ارتباطات اقتصادی و سیاسی و فرهنگی با جمهوری‌های مسلمان نشین روسیه در منطقه چچن با تمرکز بر تهدید ناتو از طریق جمهوری باکو

- تقویت جدی دیپلماسی عمومی ایران در آسیای مرکزی و قفقاز: ایجاد و تقویت محور‌هایی نظیر مطالبه حقوق شیعیان آذربایجان مانند شیعیان زندانی و شکنجه و اعدام شده، افشای روند تخریب مساجد، نقد ممنوعیت آیین‌های مذهبی نظیر عاشورا، پیگیری حقوقی – دیپلماتیک کشتار تاریخی نارداران و آزادی رهبران مذهبی شیعه زندانی در آذربایجان، سیاست گزاری جذب نخبگان شیعی در مراکز علمی دانشگاهی و حوزوی و تربیت نخبگان اسلام گرا و طرفدار ج. ا ایران؛ نشر آثار علمی – فرهنگی – هنری به زبان آذری با اولویت هویت بخشی به شیعیان آذربایجان شمالی و بازتولید هویت ایرانی مناطق جداشده از کشور در اداوار تاریخی گذشته، تولید و نشر نماد‌های ایرانی – اسلامی در جامعه هدف، تمرکز بر شناسایی و خنثی سازی شبهات و تحریفات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی القائی توسط باکو و آنکارا علیه ایران، تبلیغات رسانه‌ای و موضع گیری‌های رسمی و غیر رسمی توسط سازمان‌های مردم نهاد و انجمن‌های ایرانی علیه محدودیت‌های مدنی اکثریت شیعه آذربایجان، زمینه سازی برای ایجاد مطالبه بومی بازگشت بخش‌های جداشده از ایران به سرزمین مادری و موارد مشابهی از این دست و در نهایت بازگذاشتن دست شبکه‌های صدا و سیما برای پاسخ به شبهات و دروغ پراکنی رسانه‌ای باکو و ترکیه و پخش برنامه‌های شبکه سحر در داخل کشور

- تغییر سیاست فرهنگی کشور در استان‌های آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل: اقداماتی نظیر تعریف و گنجاندن ۴ واحد درسی زبان و ادبیات آذری در دانشگاه‌های این سه استان، به صورت اختیاری و بر اساس قرائت جمهوری اسلامی ایران از واقعیات تاریخی منطقه قفقاز از یکسو و ۲ واحد درسی آشنایی با داستان‌های فولکلور زبان آذری در مقطع متوسطه دوم با قرائت یادشده و با هدف تقویت هویت ایرانی، می‌تواند خنثی کننده بخشی از تحریک‌های رسانه‌ای قومی – زبانی خارجی و تحریف واقعیات تاریخی در این منطقه باشد. کشور‌های یادشده در کتاب‌های درسی مدارس و دانشگاه هایشان، ضمن تحریف تاریخ منطقه و تاریخ سازی جعلی، به دنبال تقویت مطالبه تجزیه شمال شرق ایران (آذربایجان جنوبی در روایت جعلی) و الحاق آن به آذربایجان هستند، در حالی که بخش‌هایی از آذربایجان نظیر نخجوان، گنجه، شکی، شیروان، قره باغ و ... از سرزمین مادری ایران جدا شده است. همچنین باید عموم مردم آگاهی بیشتری از تحولات اخیر در منقطه قفقاز به دست آورند؛ لذا باید صدا و سیمای جمهوری اسلامی، شبکه سحر، شبکه پرس تی، شبکه العالم، سایت‌ها و خبرگزاری‌های مهم، دستگاه‌های فرهنگی و هنری، وزارت ارشاد، سازمان تبلیغات اسلامی و حوزه هنری با تولید محتوای چندرسانه ای، موشن گرافیک، پوستر، فیلم و سریال در این زمینه برای آگاه سازی مردم اقدام کنند.

- تداوم رزمایش‌های نظامی در شمال غرب و آمادگی برای پاسخ متناسب در صورت اقدام عملیاتی آذربایجان و ترکیه برای اشغال جنوب ارمنستان و قطع مرز ایران با این کشور

منبع: دیپلماسی ایرانی/ احسان موحدیان