ضربان ملایم قلب برجام؛ ادامه مذاکرات نمایندگان ایران و اتحادیه اروپا در دوحه

اقتصاد۲۴- روز چهارشنبه ایران و اتحادیه اروپا از انجام دور جدیدی از گفتگو‌ها میان ایران و اتحادیه اروپا در دوحه، پایتخت قطر خبر دادند. این مذاکرات بعد از ماه‌ها بار دیگر نام برجام را در رسانه‌ها زنده کرده است، آن‌هم در شرایطی که رسانه‌ها در مورد یک توافق موقت و غیررسمی میان ایران و امریکا سخن می‌گفتند که این گمانه را تقویت می‌کرد که فعلا خبری از احیای برجام و از سرگیری مذاکرات در این مورد نیست.
به گزارش اعتماد ، مذاکرات با نماینده اتحادیه اروپا کمتر از ده روز بعد از آن انجام می‌شود که علی باقری، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در ابوظبی، پایتخت امارات متحده عربی با همتایان خود از سه کشور اروپایی طرف برجام (آلمان، بریتانیا و فرانسه) دیدار و گفتگو کرد. مذاکرات ابوظبی، دومین دور مذاکرات باقری با همتایانش از سه کشور اروپایی از ابتدای سال جاری بود. دوم فروردین ماه سال جاری باقری در اسلو با دیپلمات‌های سه کشور اروپایی ملاقات کرد، اما مذاکرات با اتحادیه اروپا در طول ماه‌های گذشته همچنان متوقف مانده‌بود. علی باقری، معاون وزیر امور خارجه ایران و انریکه مورا، معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا گفته‌اند که گفتگو‌های دو روزه ایران و اتحادیه اروپا در مورد طیف وسیعی از مسائل از جمله برجام یا آن‌گونه که مذاکره‌کننده ایرانی گفته است «مذاکرات رفع تحریم‌ها» گفتگو شده است. پیش از این باقری و مورا شهریورماه سال گذشته در حاشیه نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک دیدار کرده بودند. مذاکرات احیای برجام در قالب ایران، ۱+۴ و امریکا از اسفند ماه سال گذشته متوقف شده‌بود، اما بعد از آنکه تیرماه سال گذشته یک دور مذاکره غیرمستقیم میان باقری و رابرت مالی، نماینده ویژه وزارت خارجه امریکا در امور ایران با میانجیگری مورا در دوحه برگزار شد، طرف‌ها توافق کردند که مردادماه سال گذشته نشست دیگری در وین برگزار کنند، اما آن نشست هم بدون نتیجه بود. هرچند علی باقری در اظهارنظر خود در مورد این دیدار اشاره‌ای به برجام و توافق هسته‌ای نکرده و از عبارت «مذاکرات رفع تحریم‌ها» استفاده کرده است، اما در تصویری که انریکه مورا از میز مذاکراتش با باقری در دوحه منتشر کرده است کتابچه‌ای روی میز با عنوان JCPOA یا برجام وجود دارد که نشان می‌دهد یکی از دستور کار‌های اصلی این نشست موضوع برجام بوده است.

مذاکرات دو روزه مورا و باقری در پی سلسله‌گزارش‌هایی در مورد دیدار‌های محرمانه مستقیم و غیرمستقیم میان مقام‌های ایران و امریکا در طول هفته‌های گذشته منتشر می‌شود. رسانه‌ها گزارش داده‌بودند که امیرسعید ایروانی، نماینده ایران در سازمان ملل متحد در طول ماه‌های گذشته چند دور مذاکره با رابرت مالی، نماینده ویژه وزارت خارجه امریکا در امور ایران در نیویورک انجام داده است. همچنین گزارش‌هایی در مورد مذاکرات غیرمستقیم ایران و امریکا در مسقط، پایتخت عمان منتشر شده است که دست‌کم در یک دوره از آنها، علی باقری، معاون وزیر امورخارجه ایران و برت مک‌گورک، هماهنگ‌کننده امور خاورمیانه و شمال آفریقای شورای امنیت ملی امریکا حضور داشته‌اند.
روز گذشته علی باقری کنی، معاون سیاسی وزیر امورخارجه و مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی توییتر نوشت: «جلسه‌ای جدی و سازنده با انریکه مورا در دوحه داشتم. در مورد طیفی از موضوعات از جمله مذاکرات رفع تحریم‌ها به بحث و تبادل نظر پرداختیم.» انریکه مورا، معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا روز گذشته با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی توییتر نوشت: «دیروز و امروز [سه‌شنبه و چهارشنبه]گفتگو‌های سختی با علی باقری‌کنی، معاون وزیر [خارجه ایران]در دوحه در مورد طیفی از مسائل مشکل دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله مسیر پیش رو در خصوص برجام و همچنین رایزنی در مورد خلیج [فارس](شامل استراتژی اتحادیه اروپا، فرستاده جدید اتحادیه اروپا در خلیج [فارس]و توافق ایران و عربستان) داشتم.»
استفانی لیختن‌اشتاین، خبرنگار آزاد می‌نویسد: «آن‌گونه که من متوجه شده‌ام این گفتگو‌ها بیشتر بر حمایت نظامی [ادعایی]از روسیه در جنگ اوکراین و همچنین پرونده هسته‌ای و بازداشتی‌ها متمرکز بوده است. آن‌گونه که من شنیده‌ام این دیدار تلاش دیگری بود برای اینکه تنش‌ها کاهش پیدا کند. این دو مقام در طول مذاکرات وین رابطه خوبی با هم پیدا کرده‌اند و کانال‌های گفتگو را از زمانی که سپتامبر سال گذشته مذاکرات احیای برجام متوقف شد، از جمله از طریق دیدار‌های خصوص باز نگه داشتند. مورا در این سفر همچنین با مقام‌های ارشد قطری در مورد مسائل دیگر دیدار و گفتگو کرد.»

توافق غیررسمی غیرمکتوب؟

مذاکرات اخیر در شرایطی انجام می‌شود که رسانه‌ها از نزدیک شدن تهران و واشنگتن به یک توافق غیرمکتوب و غیررسمی خبر داده‌اند که بر اساس آن دو طرف امتیاز‌هایی را به یکدیگر می‌دهند. به نظر نمی‌رسد اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی، طرف مذاکره در خصوص این توافق باشند. به اعتقاد کارشناسان، توافق احتمالی میان ایران و امریکا، به خودی خود باعث توقف مذاکرات احیای برجام نمی‌شود و منافاتی با توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ نخواهد داشت و فقط با هدف آتش‌بس سیاسی و کاهش تنش میان ایران و امریکا انجام می‌شود. عبدالرضا فرجی‌راد، استاد جغرافیای سیاسی معتقد است که اروپایی‌ها پس از آنکه متوجه شدند پیشرفت‌هایی در مذاکرات ایران و امریکا ایجاد شده است، با این هدف که از محتوای این مذاکرات با خبر شوند مذاکرات خود را با تهران از سر گرفتند. به گفته فرجی‌راد، هدف اروپا این است که از مذاکرات با ایران عقب نماند و فرصتی داشته‌باشد که ضمن قرار گرفتن در جریان توافق‌های انجام‌شده، نگرانی‌ها و مسائل مورد نظر خود را نیز به تهران منتقل کند. به گفته این کارشناس روابط بین‌الملل از شرایط این‌گونه برمی‌آید که مذاکرات ایران و امریکا موفقیت‌آمیز بوده است، چرا که آزادسازی بخشی از دارایی‌های بلوکه‌شده ایران در عراق بدون توافق امریکا امکان‌پذیر نبود.

بیشتر بخوانید: مشکل شانگهای نه لبخند و نه غرب؛ تحریم سازمان‌ملل و مخالفت تاجیکستان

نیویورک‌تایمز هفته گذشته در گزارشی در خصوص محتوای این توافق مدعی شد بر اساس این توافق ایران تعهد می‌دهد که غنی‌سازی اورانیوم خود را از سقف ۶۰ درصد فراتر نبرد، از حمله به نیرو‌های امریکایی در عراق و سوریه توسط گروه‌های منتسب به خود جلوگیری کند، همکاری‌هایش را با بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تقویت کند و از فروش موشک بالستیک به روسیه خودداری کند. در مقابل امریکا متعهد می‌شود از وضع تحریم‌های جدید اجتناب کند، نفتکش‌های خارجی حامل نفت ایران را توقیف نکند، به دنبال تصویب قطعنامه‌های جدید در شورای امنیت سازمان ملل متحد و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران نباشد. به نوشته نیویورک‌تایمز همزمان با این توافق، گفتگو‌ها برای آزادی سه زندانی دو تابعیتی ایرانی- امریکایی و گفتگو‌ها برای آزادی امول بلوکه‌شده ایران در خارج از کشور هم ادامه دارد. به گزارش نیویورک‌تایمز مقام‌های امریکایی از تایید ارتباط داشتن گفتگو‌های مرتبط با آزادی زندانی‌ها با موضوع آزادی اموال بلوکه شده خودداری می‌کنند.

سیگنال‌های احیای برجام

طرف‌های برجامی از اردیبهشت ۱۳۹۷ که دولت دونالد ترامپ تصمیم به خروج از برجام گرفت، به تدریج اجرای تعهدات خود را بر اساس این توافق چندجانبه که سال ۱۳۹۴ منعقد شده‌بود، متوقف کرده‌اند. ابتدا امریکا با خروج از برجام، تحریم‌های ثانویه علیه دولت‌ها و شرکت‌های خصوصی خارجی را که با ایران همکاری کنند از سر گرفت، پس از آن دولت‌ها و شرکت‌های اروپایی همکاری‌های خود را با ایران قطع کردند و امریکا تلاش برای به صفر رساندن فروش نفت ایران را آغاز کرد. تهران در واکنش به این اقدام‌ها، ۱۲ ماه به اروپایی‌ها برای جبران خروج امریکا از برجام فرصت داد، اما بعد از آنکه معلوم شد سه کشور اروپایی از تحریم‌های امریکا دنباله‌روی می‌کنند، بر اساس برجام در پنج گام اجرای تعهدات خود را در توافق هسته‌ای متوقف کرد.
با پایان دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ و انتخاب جو بایدن به ریاست‌جمهوری امریکا، تصور می‌شد که ایران و امریکا بتوانند به سرعت اجرای تعهدات برجامی را از سر بگیرند. با این حال، دولت امریکا اقدامی در راستای بازگشت به برجام انجام نداد و در تهران هم تصویب قانونی در مجلس شورای اسلامی، نه تنها باعث شد تمامی تعهدات ایران در برجام، از جمله همکاری‌های فرابرجامی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متوقف شود، بلکه سازمان انرژی اتمی موظف شد به شکل قابل توجهی قابلیت‌های هسته‌ای ایران را تقویت کند.

ایران و کشور‌های باقیمانده در برجام، عاقبت فروردین‌ماه سال ۱۴۰۰ گفتگو‌ها برای احیای برجام را با امریکا آغاز کردند. عباس عراقچی، معاون وقت وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران از فروردین تا خرداد ۱۴۰۰ شش دور مذاکره در قالب ایران، ۱+۴ و امریکا در وین انجام داد. مقام‌های دولت دوازدهم می‌گفتند که مذاکرات وین به توافق نزدیک شده است، اما با تغییر دولت در تهران، این مذاکرات بار دیگر متوقف شد. آذر ماه سال ۱۴۰۰، چهار ماه بعد از آغاز به کار دولت سیزدهم، نخستین دور مذاکرات در قالب ایران، ۱+۴ و امریکا از سر گرفته شد. این مذاکرات فراز و نشیب‌های زیادی داشت و تا اسفند ۱۴۰۰ ادامه پیدا کرد، اما در طول سال ۱۴۰۱ تقریبا تمام گفتگو‌ها برای احیای برجام، جز یک دوره گفتگو در وین متوقف شد.
گفتگو‌های دو روز گذشته در دوحه، بار دیگر پس از ماه‌ها امید‌ها به احیای توافق هسته‌ای ۱۳۹۴ را زنده کرده و نشان می‌دهد که این توافق هنوز کاملا از دستور کار خارج نشده است.