تحرکات قفقازی اردوغان؛ سفر به نخجوان برای ترکیه چه در پی خواهد داشت؟

اقتصاد۲۴- در بحبوحه درگیری‌های دوباره میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان و درحالی که قرار شد گروه‌های مسلح ارمنی در منطقه خودمختار قره‌باغ سلاح‌های خود را تحویل باکو دهند، رجب طیب اردوغان رییس‌جمهوری ترکیه، بلافاصله پس از بازگشت از نیویورک در سفری معنادار وارد نخجوان شده در آنجا با الهام علی‌اف رییس‌جمهوری آذربایجان دیدار کرد. طبق گزارش‌هایی که در این خصوص منتشر شده اردوغان در این سفر یک روزه، ۹ نفر از وزرا و مقامات ارشد دولتش را با خود همراه کرده که در میان این افراد اشخاصی نظیر هاکان فیدان وزیر امور خارجه، یشر گولر وزیر دفاع و نیز ابراهیم فلین رییس سازمان اطلاعات ترکیه دیده می‌شوند.

هر چند در خبر‌ها اعلام شده که قرار است دو طرف در این سفر روابط دو جانبه و نیز طرح لوله گاز اغدیر به نخجوان و مجتمع نظامی این شهر را کلید بزنند، اما به‌طور قطع یکی از مهم‌ترین محور‌های این سفر بحث بحران قره‌باغ و تحولات آن است.

گفتنی است قره‌باغ از سال ۲۰۲۰ و از زمان آغاز جنگ دوم میان باکو و ایروان که به شکست ارمنستان منجر شده، کانون داغی از تنش‌ها و درگیری‌ها بوده و هفته گذشته دولت باکو در شرایطی که ارمنی‌ها مشغول مانور نظامی مشترک با امریکا بودند، با یورش به سمت منطقه قره‌باغ کوهستانی، کنترل این بخش را نیز به دست گرفته و گروه‌های مسلح ارمنی در این منطقه خودمختار را مجبور به تحویل سلاح‌های خود کردند.

بیشتر بخوانید: سریال درگیری ارمنستان و باکو؛ علی‌اف چه نقشه‌ای در سر دارد؟

این موضوع برای جمهوری آذربایجان پس از سال‌ها یک پیروزی استراتژیک به منظور دستیابی به قره‌باغ کوهستانی محسوب می‌شود؛ چراکه آن‌ها در جنگ اول قره‌باغ که در اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی رخ داد ضمن شکست از ارمنستان، کنترل بر این بخش را از دست داده بودند. به همین دلیل به گفته کارشناسان زمانبندی سفر اردوغان به نخجوان در بحبوحه تحولات صورت گرفته علاوه بر اینکه یک سفر نمادین محسوب می‌شود، نمایشی از اتحاد عمیق میان باکو و آنکارا را نیز به تصویر می‌کشد؛ چراکه ترکیه و شخص اردوغان یکی از متحدان کلیدی علی‌اف بوده و همواره از وی به منظور تحقق جاه‌طلبی‌هایش حمایت کرده است. به عنوان مثال او اخیرا تصریح کرده بود که ترکیه و جمهوری آذربایجان یک ملت در قالب دو کشور هستند. همچنین اردوغان در سخنرانی چند روز پیش خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد اعلام کرد که قره‌باغ اراضی متعلق به آذربایجان است و قابل قبول نیست وضعیت دیگری بر آن تحمیل شود.

در همین رابطه دیروز هم اردوغان در نشست خبری مشترکی که با الهام علی‌اف داشت، مدعی شد که باکو یک عملیات موفقیت‌آمیز علیه تروریسم در قره‌باغ انجام داده و سیاست آذربایجان در این منطقه احتمال عادی‌سازی روابط در منطقه را افزایش می‌دهد. صحبت اردوغان درخصوص موضوع تروریسم این است که باکو هفته گذشته در عملیات نظامی خود اعلام کرده بود که یورش صورت گرفته به قره‌باغ برای مبارزه با تروریسم صورت می‌گیرد. این صحبت‌ها در حالی از سوی اردوغان مطرح شده که علی‌اف نیز اعلام کرده که هفته قبل توانستیم به‌طور کامل حاکمیت خود را در منطقه قره‌باغ احیا کنیم و از این بابت هم از حمایت‌های بزرگ ترکیه سپاسگزار هستیم.

ملاحظات مهم ایران

اما شاید مهم‌ترین نکته‌ای که دوباره در صحبت‌های دو طرف این‌بار در نخجوان مطرح شد، بحث احداث کریدور جعلی زنگزور باشد؛ جایی که علی‌اف در نشست خبری با اردوغان مدعی شد که زنگزور غربی توسط مقامات شوروی از آذربایجان جدا شد و به این ترتیب ارتباط جغرافیایی قسمت اصلی آذربایجان و نخجوان قطع شد. راه ارتباطی میان آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان به عنوان بخشی از خاک این کشور مسدود بوده و باکو برای ارتباط با نخجوان نیاز به عبور از خاک ارمنستان دارد. در این میان مساله قره‌باغ و مناقشه دو کشور با موضوع احداث کریدور زنگزور دو امر متفاوت است، زیرا طبق نقشه باکو قصد دارد این کریدور را از مرز مشترک ایران و ارمنستان احداث کند؛ امری که علاوه بر مسدود کردن ۴۴ کیلومتر از مرز دو کشور، هم از لحاظ ژئوپلیتیکی و هم از منظر امنیت ملی برای ایران یک تهدید مهم محسوب می‌شود، چراکه در این خصوص هم مرز‌ها و ژئوپلیتیک منطقه تغییر می‌کند و هم از سوی دیگر مسیر دسترسی ایران به ارمنستان، گرجستان و از آنجا به روسیه و اروپا نیز قطع شده و عملا اختیار آن به دست باکو خواهد افتاد. به این دلیل هم هست که مقامات کشورمان بار‌ها و بار‌ها به درستی تصریح کرده‌اند که هرگونه تغییر ژئوپلیتیک و مرز‌ها را برنتابیده و آن را به عنوان خط قرمز ایران محسوب می‌کنند.

صحنه تقابل بازیگران مختلف

علاوه بر این، آنچه بر آتش زیر خاکستر در قره‌باغ و مناقشه میان ایروان و باکو می‌دمد، حضور بازیگران مختلف خارج از منطقه است که هر یک از آن‌ها منافع متفاوت و متعارضی را با بازیگران حاضر در منطقه دنبال می‌کنند. به عنوان مثال اکنون اسراییل یکی از متحدان اصلی جمهوری آذربایجان محسوب شده و از این جهت مناسباتی تهدیدزا علیه ایران ایجاد می‌کند. از سوی دیگر از آنجا که روسیه به عنوان یکی از بازیگران پرنفوذ در میان ارمنستان و آذربایجان حضور دارد، اما اکنون به واسطه مشکلات و درگیری‌هایی که در اوکراین دارد، حضوری کم‌رنگ‌تر در مناقشات اخیر داشته است؛ به‌طوری‌که شواهد نشان می‌دهد دعوت چند ماه قبل پوتین از علی‌اف و پاشینیان به مسکو به منظور مهار اقدامات تهاجمی باکو نتیجه خاصی در بر نداشته است. همچنین در شرایطی که اعلام شده به زودی قرار است علی‌اف و پاشینیان در اسپانیا با یکدیگر دیدار کنند، برخی ناظران معتقدند که امریکایی‌ها قصد دارند سوای اوکراین، یک جبهه دوم علیه روسیه و این‌بار در قفقاز بازگشایی کنند.

بیشتر بخوانید: قمار علی‎اف در قره‌باغ؛ پیچیدگی‌های حل معادله ارمنستان_باکو برای ایران!

این موضوع از آنجا اهمیت دارد که شاهد بودیم چند روز قبل امریکا و ارمنستان یک مانور مشترک نظامی برگزار کردند و حالا نیز در روز دیدار علی‌اف با اردوغان در نخجوان خبرگزاری رویترز گزارش داده که سامانتا پاور رییس سازمان توسعه بین‌المللی امریکا و یوری کیم کفیل دستیار امور اروپا و اوراسیای وزارت امور خارجه این کشور به ارمنستان سفر کرده‌اند. به گفته مقامات امریکایی، واشنگتن نگرانی خود را از وضعیت ارامنه قره‌باغ کوهستانی ابراز داشته و قرار است درخصوص تحولات منطقه با نخست‌وزیر ارمنستان رایزنی شود. از سوی دیگر در شرایطی که اعلام شده قرار است ۱۲۰ هزار ارمنی از منطقه قره‌باغ کوهستانی منتقل شوند و ارمنستان نیز از سیاست روسیه به عنوان متحد خود در مواجهه با باکو به شدت گله‌مند است، روز گذشته دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین اعلام کرد که روسیه، ارمنستان را متحد خود می‌داند و همچنان با رهبری آن در تماس است؛ اما تلاش‌های ایروان برای مقصر دانستن مسکو در وضعیت قره‌باغ کوهستانی را رد می‌کند!

همچنین درحالی که پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان، روز یکشنبه در سخنانی گفته بود، نظام‌ها و ساز و کار‌های امنیتی خارجی که ارمنستان در آن‌ها حضور دارد، در حفاظت از امنیت ملی ما ناکارآمد هستند و برای همه ما روشن شده که سازمان پیمان امنیت جمعی و همکاری سیاسی- امنیتی ارمنستان و روسیه برای حفاظت از امنیت خارجی ما کافی نیستند، وزارت خارجه روسیه در بیانیه‌ای شدیداللحن اعلام کرد: پاشینیان به جای آنکه توافق‌های میان رهبران روسیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان درباره آینده قره‌باغ را رعایت کند به هشدار‌ها و تذکر‌های غربی متوسل شده و تصمیم گرفت که به جای همکاری منظم با روسیه و جمهوری آذربایجان سراغ غرب برود.