ضربه خودکفایی به منابع زیرزمینی کشور/ چرا خودکفایی الزاما خوب نیست؟

در شرایطی که صحبت از چهارمین سال خودکفایی گندم شده، برخی کارشناسان معتقدند که خودکفایی الزاما مسئله‌ای خوب و فخرآور نیست و نباید به هر بهایی صورت گیرد.

اقتصاد24 – مجری طرح گندم وزارت جهاد کشاورزی اخیرا عنوان کرده که امسال برای چهارمین سال پیاپی در تولید گندم به خودکفایی رسیدیم. صحبت او اما این سوال را مطرح می کند که این خودکفایی به چه بهایی به دست آمده است.

کمی قبل بود که موسی غنی نژاد نیز همین مساله را مطرح و عنوان کرده بود که خودکفایی، بسیاری از منابع زیرزمینی ما را نابود کرده است. آنچه که افرادی مانند غنی نژاد مطرح می کنند درست همان چیزی است که مدافعین حوزه واردات بیان می کنند. به باور آنها، رسیدن به کلمه ای به نام خودکفایی باید با حفظ منابع زیرزمینی و حیاتی باشد، یعنی اگر تولید و کشت محصولاتی مانند هندوانه به دلیل مصرف زیاد آب، به صرفه نیست، باید فکری جایگزین برای آن داشت؛ مثلا تحت عنوان صادرات مجازی آب و یا کشت محصولات کشاورزی در کشورهای دیگر.

البته در حوزه کالاهای استراتژیکی مانند گندم این مساله مطرح می شود که با توجه به نیاز بالایی که در داخل احساس می شود، نباید آن را به واردات گره زد. گندم از سالیان قبل یک کالای استراتژیک برای ایران بوده و هنوز هم در همین قد و قواره است. با این حال، سوال اینجاست که آیا می توان روش خودکفایی در گندم را به بقیه محصولات تسری داد؟

به هر قیمتی واردات نکنیم

محمد درویش کارشناس و معاون سابق سازمان حفاظت محیط زیست در این رابطه به برخی آسیب هایی اشاره می کند که به دلیل اصرار به خودکفایی در برخی حوزه ها ایجاد شده است. وی به اقتصاد24 می گوید: «گندم و جو از محصولات استراتژیک هستند و تمام کشورها تلاش می کنند که این نیازهای استراتژیک خود را که در مولفه های امنیت غذایی مهم است، فراهم کنند. کسی هم نقدی به این ندارد که چرا آنها را تولید می کنیم، اما نگران کننده این است که بخواهیم تحت هر شرایطی و به هر بهایی تولید خود را بالا ببریم، آن هم بدون اینکه کیفیت را بالا ببریم.»

وی تاکید می کند: «الان میزان گندم تولید شده در کشور یک سوم بیشتر از نیاز ماست اما به دلیل مناسب نبودن دپو و حمل و نقل، این گندم به موقع خریداری نمی شود و روش های لازم برای اینکه به صورت بهداشتی تا قبل از خرید در اختیار کشاورز قرار گیرد صورت نمی گیرد. حتی بعد از تبدیل گندم به آرد، به دلیل پایین بودن کیفیت نان، باز هم بخشی از آن غیرقابل استفاده می شود. اگر بتوانیم کیفیت تولید گندم، نان و آرد را افزایش داده و یک سوم دور ریز را احیا کنیم، دیگر نیاز نیست چنین فشاری را به عرصه های کشاورزی وارد کرده و چاه های بیشتری حفر کنیم تا سفره های آب زیرزمینی مان مورد تهدید قرار گیرد.»

این کارشناس محیط زیست تاکید می کند: «سفره های آب زیرزمینی بدترین وضعیت را در استان فارس دارد و این استان سال هاست که دلش به این خوش بوده که در رقابت با استان های دیگر و حتی خوزستان، تولید بیشتری در گندم داشته است. در حال حاضر همه تالاب ها و دریاچه های استان فارس از بین رفته است. مثل بختگان، پریشان و ... . موج بزرگی از مهاجرت هم در روستاهای این استان صورت گرفته است. اگر این مسائل را با عواید حاصل از تولید و فروش گندم مقایسه کنیم خواهیم دید که اینها با هم تناسبی نداشته و طبیعت ایران در این میان ضرر کرده است. همه این مسائل نشان از تبعات برداشت بی رویه از منابع آبی است که در نهایت به متروکه شدن روستاها منجر شده و ضررهای اقتصادی بسیاری به همراه داشته است.»

وضعیت زراعی مان مطلوب است

اما در این میان برخی کارشناسان نظر دیگری دارند. کاوه زرگران عضو کمیسیون کشاورزی اتاق ایران در این رابطه به اقتصاد24 می گوید: «بحث خودکفایی گندم در دو سال قبل با توجه به اختلاف نرخ گندم داخلی و جهانی، به این صورت بود که گندم مورد نیاز خود را به دو برابر قیمت از کشورهای دیگر می خریدیم، اما نکته ای که وجود دارد، در شرایط فعلی، قیمت گندم داخلی نصف قیمت جهانی است و در شرایط فعلی به لحاظ اقتصادی معقول است.»

زرگران تاکید می کند: «گندم یک محصول استراتژیک است و هر کشوری حاضر است با هر قیمت تمام شده ای، چنین محصولی را تولید کند تا وابستگی خود را قطع کند. البته آب و خاک ما بیشتر از این اجازه برداشت و کشاورزی را نمی دهد. ما در شرایط فعلی در برخی کالاها مثل ذرت که میزان آب بری بالایی دارد، با سیاست واردات روبرو هستیم و در برنج هم بیشتر تلاش شده تا به غیر از برخی استان های شمالی، کشت صورت نگیرد و بقیه نیاز با واردات تامین شود. صرفا در گوشت نیاز به افزایش تولید داخل داریم. با این حال، با توجه به منابع آب و خاک کشور، وضعیت زراعی کشور مطلوب است.»