سفر‌های پرماجرای مقامات ایران در اوج تنش‌های منطقه‌ای/ مسیر تازه دیپلماسی ایران با گذر از لبنان

اقتصاد۲۴- عراقچی در هفته‌ای که گذشت و ابتدای هفته جاری تقریبا تمام مدت را یا بیرون از کشور بوده یا در هواپیما! او ابتدا به بیروت رفت و سپس به سرعت راهی دمشق شد؛ یک روز در تهران توقف کرد و در کنفرانس «طوفان الاقصی: آغاز نصرالله» شرکت کرد و صبح روز بعد به سرعت راهی عربستان شد. او در ادامه سفر‌های خود برای مذاکرات راهی قطر شد.

شاید، اما خوش بین‌ترین تحلیلگران هم تصور نمی‌کردند که یک سال بعد از ۷ اکتبر و کمتر از یک ماه بعد از ترور سید حسن نصرالله در بیروت، دستگاه دیپلماسی ایران در فعال‌ترین حالت خود قرار بگیرد و روندی رو به جلو برای روابط با کشور‌های همسایه و همچنین کشور‌های حوزه خلیج فارس را در پیش بگیرد.
این اکنون برای ایران بدان معناست که یک فرصت تاریخی برای رایزنی و حتی چانه‌زنی نه فقط با همسایگانش بلکه حتی کشور‌های رقیبی، چون عربستان نیز برایش ایجاد شده است.

درخواست کشور‌های حاشیه خلیج فارس برای بازدارندگی اسرائیل

البته که در بحبوحه همین سفر‌های سید عباس عراقچی به کشور‌های منطقه بود که رویترز در گزارشی خبر داد «کشور‌های حاشیه خلیج فارس در حال لابی کردن با واشنگتن هستند تا اسرائیل را از حمله به سایت‌های نفتی ایران باز دارد».

به گزارش اقتصاد ۲۴ و بر اساس گزارش مورد اشاره، سه منبع عربی در خلیج فارس به رویترز گفتند: کشور‌های عربی به اطلاع آمریکا رسانده‌اند که مخالف هرگونه حمله اسرائیل به تاسیسات نفتی ایران هستند، چون آن‌ها نگرانند در صورت وقوع این حمله خود هدف حملات «نیرو‌های نیابتی ایران» قرار گیرند. به گفته این سه منبع، کشور‌های حوزه خلیج فارس از جمله عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر به عنوان بخشی از تلاش‌های خود برای جلوگیری از گرفتار شدن در جنگ متقابل، از پرواز اسرائیل بر فراز حریم هوایی خود برای هرگونه حمله به ایران خودداری کرده و این موضع هماهنگ را به اطلاع واشنگتن رسانده اند.

بسیاری از کارشناسان رسانه‌های جهانی البته دلیل این تقلای محسوس را رایزنی‌های ایران در منطقه دانستند که شاید نمونه مشخص آن نیز مربوط به سفر‌های سید عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران باشد.

به گزارش اقتصاد ۲۴ و به نقل از یورونیوز، آنا جاکوبز از اندیشکده گروه بین‌المللی بحران به فرانس‌پرس گفته است: «کشور‌های خلیج‌فارس تلاش دارند تا از بهبود روابط با تهران برای در امان ماندن از تبعات تشدید تنش میان اسرائیل و ایران استفاده کنند.»
به گفته کارشناسان، همچنین کشور‌های حاشیه خلیج فارس متعهد شده‌اند که اجازه ندهند اسرائیل از حریم هوایی آن‌ها برای حمله به ایران استفاده کند.

پزشکیان در عشق آباد، رئیس مجلس در لبنان و ژنو

اما در این میان سفر‌های عراقچی تنها سفر‌های خارجی هفته اخیر در دستگاه دیپلماسی کشور نبود. در این بین مسعود پزشکیان، رئیس جمهور نیز بعد از سفر به سازمان ملل و در ۱۱ مهر برای دیدار رسمی با امیر قطر و شرکت در نوزدهمین اجلاس مجمع گفتگوی همکاری آسیا عازم قطر شد و روز ۱۸ مهرماه نیز به عشق آباد، پایتخت ترکمنستان رفت تا در همایش «ارتباط متقابل زمان‌ها و تمدن‌ها-مبنای صلح و توسعه» شرکت کند، همایشی که حاشیه آن یعنی دیدار روسای جمهور ایران و روسیه بسیار مهم‌تر از اصل همایش بود.

دیداری که از نظر رسانه‌های جهانی نیز دور نماند به خصوص که ایران به بهانه فروش موشک به روسیه در جنگ علیه اوکراین با تحریم‌های جدی از جمله تحریم خطوط هوایی ایران‌ایر مواجه شده و تهران نیز همواره و به طور جدی فروش موشک به روسیه را تکذیب کرده و درباره مساله پهپاد‌های شاهد نیز همواره گفته که این پهپاد‌ها مدت‌ها پیش از آغاز جنگ به مسکو تحویل داده شده بودند. پزشکیان در همین دیدار با پوتین نیز تاکید داشت که «اوضاع در منطقه بحرانی است و آمریکا و کشور‌های اروپایی دلشان نمی‌خواهد منطقه آرام باشد.»

لبنان، چهارراه دیپلماسی ایران

اما سفر‌های خارجی مقامات ایران به همین جا ختم نشد و رئیس مجلس نیز با خلبانی خود راهی بیروت در لبنان شد تا دیپلماسی مقامات جمهوری اسلامی به قوه مقننه جمهوری اسلامی نیز برسد.
البته که گویا لبنان فعلا اصلی‌ترین چهارراه دیپلماسی برای ایران محسوب می‌شود و بعد از عراقچی که سفر‌های خود را با حضور در بیروت آغاز کرد، این بار نیز محمدباقر قالیباف سفر‌های خود را با حضور در لبنان آغاز کند و در ادامه نیز برای شرکت در اجلاس بین المجالس جهانی (IPU) راهی ژنو شد.

بیشتر بخوانید: احتمالات پیش رو در نزاع ایران و اسرائیل؛ آیا واشنگتن ترمز جنگ‌طلبی تل‌آویو را می‌کشد؟

آنچه مشخص است حضور قالیباف در روز‌های پرتنش لبنان، پیش از حضور در ژنو حتما او را در موقعیتی دست بالا قرار می‌دهد چرا که اگر سایر روسای مجالس از دور خبر‌ها را دنبال می‌کنند، قالیباف خود در بیروت بوده و از نزدیک از اوضاع با خبر شده است.
در این میان، اما محمدرضا عارف، معاون اول رئیس جمهور نیز چندان بیکار نیست و طی روز‌های آتی عازم اسلام آباد خواهد شد. به گزارش اقتصاد ۲۴، عارف برای شرکت در بیست و سومین نشست روسای دولت‌های «سازمان‌همکاری شانگهای» راهی پایتخت پاکستان می‌شود و البته شاید این سفر از معدود سفر‌هایی باشد که چندان به موقعیت و وضعیت پیچیده منطقه و لبنان ارتباطی نخواهد داشت.

عراقچی از عراق تا عمان و مصر

اما سفر‌های وزیر خارجه ایران را باید همچنان مهم‌ترین بخش از تور منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دستگاه دیپلماسی ایران دانست. عراقچی در حالی دیروز وارد عراق شد که بنا به برنامه‌های از پیش تعیین شده پس از بغداد راهی مسقط خواهد شد. همچنین به گزارش اقتصاد ۲۴، عراقچی در سفر به عمان با همتای عمانی خود و احتمالا تعدادی دیگر از مقامات این کشور عربی و اسلامی رایزنی خواهد کرد. گفته شده که محور اصلی رایزنی‌های عراقچی در جریان سفر‌های منطقه‌ای اخیرش، بررسی آخرین تحولات غزه و لبنان و تلاش برای توقف جنایت‌های رژیم صهیونیستی است.

اما در همین حال شایعه سفر وزیر خارجه ایران به مصر نیز مدام جدی‌تر می‌شود. کما اینکه به گزارش پایگاه خبری «العربی الجدید»، عراقچی قرار است در سفر به قاهره با «عبدالفتاح السیسی» رئیس جمهور، «عباس کامل» رئیس دستگاه اطلاعات و «بدر عبدالعاطی» وزیر امور خارجه مصر دیدار و گفتگو کند.

اهمیت ویژه مصر برای ایران

دیدار با مقامات مصری حتما برای ایران از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار است. ایران سال‌ها با مصر در قطع رابطه بوده و هم ارتباط با این کشور اسلامی اکنون برای ایران از اهمیت خاصی برخوردار است و هم اینکه مصر از نظر جغرافیایی نیز به نوار غزه و اسرائیل دسترسی کامل دارد.
البته که با توجه به اظهارات عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در روز پنجشنبه که تاکید داشت «تهران درصدد است تا همصدا با عربستان، قطر و سایر کشور‌های منطقه زمینه را برای کاهش تنش‌ها هموار کند» پس سفر به عربستان حتما برای ایران دارای اهمیت است.

از سوی دیگر امکان سفر عباس عراقچی به قاهره توجه رسانه‌های اسرائیلی را نیز برانگیخته و از جمله کانال ۱۲ اسرائیل خبر داده که این سفر می‌تواند مقدمه‌ای برای عادی‌سازی روابط تهران با قاهره باشد.
به گزارش اقتصاد ۲۴، در این میان باید توجه داشت که رهبر انقلاب سال گذشته در دیدار با سلطان عمان درباره برقراری روابط بین تهران و قاهره گفته بود که «ما از این موضع استقبال می‌کنیم و مشکلی در این زمینه نداریم».

همچنین در آن زمان گزارش‌هایی مبنی بر میانجیگری مسقط بین تهران و قاهره منتشر شده بود. از سوی دیگر ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری فقید کشورمان آبان ماه سال گذشته در حاشیه نشست مشترک سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب در ریاض با عبدالفتاح سیسی، همتای مصری خود دیدار کرده بود. رئیس‌جمهوری مصر در آن دیدار درباره عادی‌سازی روابط دو کشور گفته بود: «برای این امر وزرای مربوطه را مامور کرده‌ایم تا پیگیر روابط عمیق بین دو کشور باشند.»

همچنین بدر عبد العاطی، وزیر خارجه مصر نیز نزدیک به سه ماه پیش برای شرکت در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان به تهران سفر کرده بود. رئیس‌جمهوری ایران در آن زمان در دیدار با بدر عبدالعاطی ابراز امیدواری کرد مسائلی که مانع از عادی‌سازی روابط دو کشور می‌شوند زودتر حل شوند.

واکاوی سفر‌های دیپلماتیک ایران در خاورمیانه

به گزارش اقتصاد ۲۴، اخیرا نیز خبرگزاری سی ان ان به نقل از منابع آگاه به پشت پرده فعل و انفعال‌های اخیر دستگاه دیپلماسی ایران و سفر عراقچی به برخی از کشور‌های منطقه پرداخته و در ادامه به نقل از منابع آگاه مدعی است که ایالات متحده به واسطه پاسخ احتمالی ادعایی اسرائیل به هراس افتاده، بالاخص آن که این بازیگر ثابت کرده که از نسخه ادعایی واشنگتن پیروی نمی‌کند.

همچنین سی ان ان با انتشار گزارشی ضمن اشاره به فعالیت‌های فشرده دیپلماتیک تهران و سفر هیات‌های رسمی ایران به کشور‌های حاشیه خلیج فارس مدعی است: «ایران تلاش‌های دیپلماتیک فوری خود با کشور‌های خاورمیانه را افزایش داده تا بدین طریق ارزیابی کند که در صورت پاسخ ادعایی احتمالی اسرائیل، این گروه از بازیگران از چه رویکردی پیروی می‌کنند؛ به بیانی دیگر پادشاهی‌های خلیج فارس کماکان نقش ناظر بی‌طرف و منفعل را ایفا خواهند کرد یا خود را برای بازی در زمین اسرائیل آماده می‌کنند.»

در همین حال، اما بنا به تحلیل سی ان ان، دغدغه اصلی ایران در شرایط فعلی یکی این است که آیا ایالات متحده قادر است اسرائیل را از حمله احتمالی و ادعایی منصرف کند یا خیر. در کنار این گزاره ادعایی، حملات اسرائیل به مواضع محور مقاومت بالاخص حزب‌الله لبنان نیز از جمله موضوعاتی است که تهران بر آن مانور می‌دهد و به دنبال کاهش تنش است.

بیشتر بخوانید: پشت پرده رقابت تهران و ریاض؛ رمزگشایی از نقش‌آفرینی عربستان در میانه رویارویی تل‌آویو و مقاومت

البته سی ان ان مدعی شده که ایالات متحده در حال رایزنی با اسرائیل در مورد چگونگی برنامه ریزی برای پاسخ به حمله ۱ اکتبر ایران بوده و مقامات آمریکایی به صراحت مدعی شده‌اند که نمی‌خواهند تل‌آویو سایت‌های هسته‌ای یا میادین نفتی ایران را هدف قرار دهد.
در واقع بنا به این گزارش می‌توان این طور ارزیابی کرد که اصلی‌ترین اهداف دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی اکنون مهار و کنترل اسرائیل برای پاسخ به عملیات وعده صادق ۲ است.

اما از سوی دیگر این یک فرصت درخشان نیز شاید برای ایران باشد، فرصتی برای بهبود کلیه بخش‌های دیپلماسی خود در منطقه! روندی که شاید بتوان آن را دیپلماسی لبنانی برای ایران دانست.
در این میان کافی است به برخی موضع گیر‌های کشور‌های عربی و از جمله همسایگان ایران بعد از عملیات وعده صادق دو با دقت بیشتر نگریست تا متوجه تفاوت نگرش‌ها شد.

هر چند که حمله موشکی ایران با محکومیت غرب روبه رو شد، اما کشور‌های عرب حوزه خلیج فارس در این میان ترجیح دادند از اظهار نظر خودداری کنند و رویکرد متوازن و ظریفی را در پیش گیرند.
حتی در این میان وزیر امور خارجه عمان با انتشار مطلبی در شبکه اجتماعی ایکس تصریح کرد: «برای برخی دولت‌ها بسیار آسان است که کنار بنشینند و اقدامات ایران را محکوم کنند، اما این هیچ مشکلی را حل نمی‌کند؛ همانطور که سیاست آشنای دفاع از اسرائیل نیز چنین است.»

همین مساله به خوبی نشان می‌دهد که اتفاقا با همه تنش‌های منطقه‌ای؛ شاید فرصتی تاریخی اکنون پیش روی ایران است، فرصتی که بتواند همزمان با مذاکره برای کنترل تنش‌ها در منطقه، سیاست خارجی مطلوب خود را پیش ببرد.
کما این که حفسا حلاوه، محقق غیر مقیم در موسسه خاورمیانه به یورونیوز می‌گوید برای قدرت‌های خلیج فارس «بی‌طرف ماندن یک امر ضروری است.» وی تاکید می‌کند: «کشور‌های خلیج فارس کاملاً آگاهند که به‌رغم تقویت روابط به صورت دوجانبه با رقبای منطقه‌ای، در یک فضای امنیتی تشدید شده همچنان آسیب‌پذیر هستند.»