علی نصیریان کیست و چرا همچنان الگوی سینماگران است؟

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: علی نصیریان یکی از برجسته‌ترین بازیگران و کارگردانان ایرانی است که از دهه ۱۳۴۰ تاکنون در سینما، تلویزیون و تئاتر فعالیت دارد. او به‌دلیل نقش‌های تأثیرگذار و عمق بخشیدن به شخصیت‌های مختلف به الگویی برای بازیگران جوان تبدیل شده و به دلیل تعهد به هنر بازیگری و توانایی در ایفای نقش‌های متفاوت همچنان مورد احترام و تأثیرگذار در سینما و تئاتر ایران است.

بیوگرافی علی نصیریان

علی نصیریان ۱۵ بهمن ماه سال ۱۳۱۳ در میدان شاهپور، کوچه مهدی خان و در خانواده‌ای متوسط به دنیا آمد. نام پدر او حشمت نصیریان بود که فردی بسیار مذهبی، اما در عین حال با ذوق و شوق بود. او در زمان کودکی با دیدن تعزیه و نقالی به بازیگری علاقه‌مند شد و علت روی آوردن او به بازیگری به گفته خودش حضور و بازی در تعزیه بود. سال ۱۳۲۹ در ۱۶ سالگی همزمان با دبیرستان به کلاس جامعه باربد رفت و در آنجا موسیقی، تئاتر و ادبیات فرا گرفت سپس در کلاس‌های تئاتر سعدی حضور یافت. این کلاس را اسماعیل مهرتاش در سال ۱۳۰۵ راه انداخته بود و در آن موسیقی، تئاتر و ادبیات درس می‌داد.

نصیریان در سال ۱۳۲۶ به دبیرستان پیرنیا در چهارراه گمرک رفت و در آنجا با جمشید لایق، اسماعیل داورفر و مهدی فتحی همکلاسی شد. او در سال ۱۳۳۰ کتاب هنر تئاتر را خواند. این کتاب که اولین کتاب آموزشی تئاتر در ایران بود، تصمیم نصریان را برای ادامه هنر بازیگری نهایی کرد. بعد از کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۲۸ که منجر بسته شدن تئاتر سعدی شد، نصیریان برای ادامه فراگیری هنر نمایش مجبور شد به هنرستان هنرپیشگی برود. جایی که طبق الگوی درسی کنسرواتوار هنر‌های دراماتیک پاریس در ایران دایر شده بود. او سه سال در آنجا تحصیل کرد و دیپلمه آن هنرستان محسوب می‌شود، اما ارزش این مدرک به اندازه دکترای حال حاضر است.

نصیریان در سن ۱۹ سالگی از طریق فهیمه راستکار با شاهین سرکیسیان آشنا شد که نقطه عطفی در زندگی او محسوب می‌شود. او با سرکیسیان «زندگی من در هنر استانیسلاوسکی» را صفحه به صفحه می‌خواندند و تمرین می‌کردند. در سن ۲۲ سالگی اولین نمایش‌نامه‌اش به نام افعی طلایی را نوشت. افعی طلایی الهامی از قصه داش آکل نوشته صادق هدایت بود؛ سال بعد خودش آن را روی صحنه برد و کارگردانی کرد. در همان سال با نوشتن نمایش‌نامه «بلبل سرگشته» در مسابقه نمایش‌نامه‌نویسی جایزه اول را به دست آورد. علی نصیریان از سال ۱۳۳۶ یعنی از ۲۳ سالگی به استخدام اداره هنر‌های زیبا درآمد و سرپرستی یکی از گروه‌های اجراکننده را گرفت. او در سن ۲۴ سالگی از طریق آشنایان، با فاطمه بیات آشنا شد و ازدواج کردند که حاصل این ازدواج سه پسر به نام‌های برمک، باربد و بابک است. فاطمه بیات، در روز ۱۳ بهمن سال ۱۳۹۷ و دو روز پیش از هشتاد و چهارمین سالگرد تولد علی نصیریان در گذشت.

فعالیت حرفه‌ای علی نصیریان

کار‌های صحنه‌ای نصیریان از اوایل دهه ۳۰ خورشیدی آغاز شد و با استخدام در اداره تئاتر در ۱۳۳۶ خورشیدی، او و دیگر همکارانش در سالن کوچک آن اداره، کارهایشان را بر روی صحنه می‌بردند؛ این گروه، تعدادی کار‌های صحنه‌ای و در کنار آن، کار‌هایی برای نمایش هفتگی تلویزیون را اجرا می‌کردند. کار‌های صحنه‌ای در تالار کوچک اداره هنر‌های دراماتیک اجرا می‌شد. پیس سیاه را نصیریان آنجا اجرا کرد. همان‌جا که بهمن فرسی، گلدان را کار کرد و سمندریان دوزخ و اشباح را روی صحنه برد.

در سال ۱۳۳۷ تلویزیون خصوصی ایران راه‌اندازی شد و دو سال بعد همکاری اداره هنر‌های دراماتیک با تلویزیون در قالب اجرای نمایش‌های زنده تلویزیونی شکل گرفت. 

در ۱۳۴۴ خورشیدی که تالار سنگلج گشایش یافت و در جشنواره مهر، او هم در میان ۱۰ نمایش برگزیده، نمایش امیرارسلان را اجرا کرد و پس از آن تا ابتدای انقلاب اسلامی، گروهش در این تالار مستقر بود و نمایش‌های بسیاری را کار کردند. نصیریان کار در تلویزیون را از ۱۳۳۹ خورشیدی با بازی و کارگردانی تله تئاتر شروع کرد و تا ۱۳۵۴ خورشیدی در بیش از ۵۰ تله تئاتر حضور داشت که بیشتر آن‌ها را خودش نوشته و کارگردانی کرده بود. پس از آن او تا ۱۳۶۳ خورشیدی از تلویزیون دور بود و بیشتر در کار‌های سینمایی دیده می‌شد. نصیریان با بازی در مجموعه سربداران، کار در تلویزیون را از سرگرفت و تا امروز که از مرز ۸۵ سالگی گذشته در ۳۰ سریال به ایفای نقش پرداخته است. فیلم گاو ساخته داریوش مهرجویی نخستین فعالیت سینمایی علی نصیریان در مقام بازیگر بود. 

مجسمه علی نصیریان

جشن تولد ۸۰ سالگی علی نصیریان چهره ماندگار هنر بازیگری ایران در هشتمین نشست صمیمانه هنرمندان با عنوان تولد ماه در موزه هنر‌های دینی امام علی (ع) برگزار شد. در این مراسم از تندیس علی نصیریان بازیگر پیشکسوت سینمای ایران رونمایی شد. 

افتخارات و جوایز علی نصیریان

علی نصیریان تا کنون افتخارات و جوایز بسیاری در زمینه هنر از آن خود کرده که بدون شک لایق همه آن‌ها است.

•    علی نصیریان در سال ۱۳۳۵ جایزه نخستین مسابقه نمایشنامه نویسی را با نمایشنامه بی‌نظیر خود که بلبل جان نام داشت از آن خود کرد.
•    او در سال‌های بعد فعالیت چشم‌گیری در زمینه سینما و تلویزیون نداشت و همین امر سبب شد که تا سال ۱۳۵۰ موفق به کسب جایزه خاصی نشود.
•    در سال ۱۳۵۰، در سومین جشنواره سینمایی سپاس به دلیل فیلمنامه هالو لقب بهترین فیلم‌نامه نویس را از آن خود کرد.
•    چندین سال بعد در سال ۱۳۶۵ او موفق به کسب جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد در جشنواره بین المللی فیلم فجر برای بازی در فیلم شیر سنگی شد.
•    پس از آن تنها دو سال بعد دوباره همین جایزه را در جشنواره فیلم فجر، این بار به دلیل بازی در فیلم سال‌های خاکستر کسب کرد.
•    نصیریان در سال ۱۳۸۰ در جشنواره چهره‌های ماندگار سینما، لقب یکی از بهترین چهره‌های ماندگار را دریافت کرد.
•    او در سال ۱۳۸۴ موفق به کسب نشان دولتی به دلیل داشتن شخصیت برجسته، فرهنگی و هنری از طرف رئیس جمهور وقت شد.
•    در سال ۱۳۹۵ موفق به کسب تندیس حافظ در جشنواره دنیای تصویر به دلیل ایفای نقش در سریال شهرزاد شد.
•    در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ نیز برای بازی در فیلم مسخره باز با عنوان بهترین بازیگر نقش اول مرد، در جشنواره‌های بین‌المللی فیلم فجر و همچنین انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران، موفق به دریافت سیمرغ بلورین و تندیس شایستگی شد.
•    آخرین جایزه او تاکنون در سال ۱۴۰۱ در هشتاد و هشت سالگی، در چهل و یکمین جشنواره فیلم فجر برای بازی در فیلم هفت بهار نارنج برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد شد و همچنین لقب مسن‌ترین برنده جایزه سیمرغ بلورین را نیز از آن خود کرد.

کتابشناسی علی نصیریان

علی نصیریان به عنوان یک نمایشنامه نویس، تعدادی از نمایشنامه‌های خود را به صورت کتاب منتشر کرده است.

•    بلبل سرگشته (نمایشنامه) ناشر: چاپخانه بهمن – فرهنگسرای میردشتی – ق‍اب، ک‍ان‍ون ان‍دی‍ش‍ه (۱۳۳۹) 
•    کتاب تماشاخانه (مجموعه نمایشنامه) ناشر: قطره (؟)
•    بنگاه تئاترال (نمایشنامه) ناشر: فرهنگسرای میردشتی (۱۳۴۴)
•    بازیگر و زنش (مجموعه نمایشنامه) ناشر: امیرخانی – قطره (۱۳۷۹)

فیلم‌شناسی علی نصیریان

سینما

•    امپراطور جهنم (۱۳۹۶)
•    حکایت دریا (۱۳۹۵)
•    ایران برگر (۱۳۹۳)
•    شکارچی شنبه (۱۳۹۱)
•    پستچی سه بار در نمی‌زند (۱۳۸۷)
•    جزیره آهنی (۱۳۸۳)
•    شاه خاموش (۱۳۸۲)
•    دیوانه‌ای از قفس پرید (۱۳۸۱)
•    زندانی ۷۱۷ (۱۳۸۱)
•    کمیته مجازات (۱۳۷۷)
•    برج مینو (۱۳۷۴)
•    بوی پیراهن یوسف (۱۳۷۴)
•    شعله‌های خشم (۱۳۷۱)
•    عشق من شهر من (۱۳۷۱)
•    پول خارجی (۱۳۶۸)
•    دل نمک (۱۳۶۸)
•    روز باشکوه (۱۳۶۷)
•    سال‌های خاکستری (۱۳۶۷)
•    ترنج (۱۳۶۵)
•    دزد و نویسنده (۱۳۶۵)
•    شیر سنگی (۱۳۶۵)
•    ناخدا خورشید (۱۳۶۵)
•    جاده‌های سرد (۱۳۶۴)
•    کفش‌های میرزا نوروز (۱۳۶۴)
•    کمال الملک (۱۳۶۲)
•    جایزه (۱۳۶۱)
•    آفتاب نشین‌ها (۱۳۶۱)
•    بند (۱۳۶۱)
•    فصل خون (۱۳۶۱)
•    مدرسه‌ای که می‌رفتیم (۱۳۵۹)
•    دایره مینا (۱۳۵۷)
•    سرایدار (۱۳۵۵)
•    مهرگیاه (۱۳۵۴)
•    پستچی (۱۳۵۱)
•    ستارخان (۱۳۵۱)
•    آقای هالو (۱۳۴۹)
•    گاو (۱۳۴۸)

تئاتر

•    تانگوی تخم مرغ داغ ۱۳۹۳
•    اعتراف ۱۳۹۶
•    تانگوی تخم مرغ داغ ۱۳۹۳
•    هفت شب با میهمانی ناخوانده در نیویورک ۱۳۹۱
•    بازیگر و زنش ۱۳۹۰
•    آدم خوابش میگیره 
•    پنجره‌ها ۱۳۸۴

تلویزیون

•    شهرزاد ۱۳۹۴–۱۳۹۵
•     قاب خاطره ۱۳۹۲-۱۳۹۳
•     جلال الدین ۱۳۹۱-۱۳۹۳
•    رویای گنجشک‌ها ۱۳۹۱ 
•    تله فیلم «قلب دوم» ۱۳۸۹-۱۳۹۱ 
•    تله فیلم «درخت چشمه» ۱۳۸۸ 
•     زمین انسان‌ها ۱۳۸۸
•     بهشت و بهار ۱۳۸۷
•     تله تئاتر «آدم خوابش میگیره» ۱۳۸۷
•    پرواز در حباب ۱۳۸۵ 
•    میوه ممنوعه ۱۳۸۵ 
•    نیمۀ گمشده ۱۳۸۲ 
•    مهر و ماه ۱۳۸۳ 
•     روشنتر از خاموشی ۱۳۷۸-۱۳۸۱
•    تصمیم نهایی ۱۳۸۱ 
•    همسایه‌ها ۱۳۷۹ 
•    ثقةالاسلام تبریزی ۱۳۷۸ 
•    روز از تاریخ مشروطه
•     زمان شوریدگی ۱۳۷۸
•    آژانس دوستی ۱۳۷۵-۱۳۷۸ 
•     تله تئاتر «نیرنگ بازی‌های آقای اسکابن» ۱۳۷۷
•    همشاگردی‌ها ۱۳۷۷ 
•     نسیم ۱۳۷۶
•    بهشت گم شده ۱۳۷۵ 
•     عیاران ۱۳۷۴
•     زیر گنبد کبود ۱۳۷۴
•    پردۀ عجایب ۱۳۷۴ 
•    مش خیرالله صندوقچه اسرار ۱۳۷۱-۱۳۷۲ 
•    گرگ‌ها ۱۳۶۵-۱۳۶۶ 
•    هزاردستان ۱۳۵۸-۱۳۶۶ 
•     تله تئاتر «سوزنبانان» ۱۳۶۳
•    سربداران ۱۳۶۳