سعودی‌ها در برزخ تهران و تل‌آویو؛ پشت پرده‌های بازی محتاطانه اعراب در خاورمیانه

اقتصاد۲۴-شورای روابط خارجی اروپا با انتشار یادداشتی ضمن اشاره به بهبود روابط ایران و عربستان بعد از توافق ۲۰۲۳ مدعی است: «با تحولات پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ هر پیشرفتی که می‌توانست در روابط ساختاری تهران و ریاض حاصل شود، از مسیر خارج شد. توافق پکن استراتژی قاطعانه ایران را که هنوز عمدتاً تحت تاثیر فعل و انفعال‌ها و تحرکات اسرائیل و ایالات متحده قرار دارد، نه عربستان، از مسیر خارج نکرد. هرچند می‌توان گفت که از ۷ اکتبر تا به امروز محور مقاومت به عنوان متحدان ایران به تهدیدی جدی علیه اسرائیل و متحدانش در منطقه و فراتر از منطقه تبدیل شده‌اند. با این وجود، توافق عربستان و ایران بدون شک به مهار تشدید تنش‌ها منطقه‌ای کمک کرده است.»

بازی محتاطانه اعراب

شورای روابط خارجی اروپا در بخش دیگری از یادداشت خود آورد، «۱۱ اکتبر ۲۰۲۳، ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور وقت ایران و محمد بن سلمان برای نخستین بار از زمان امضای توافق در پکن تماس تلفنی داشتند. رئیسی در ماه نوامبر در نشست اضطراری مشترک سران غزه که توسط اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی (OIC) در ریاض تشکیل شد، شرکت کرد – این نخستین باری بود که رئیس جمهور ایران از سال ۲۰۱۲ به این پادشاهی سفر می‌کرد. - در آن بازه زمانی مقامات سعودی کنش ایران را نشانه‌ای از این می‌دانند که این کشور می‌تواند بخشی از راه‌حل بحران غزه باشد، گزاره‌ای که آن‌ها آن را برای تعریف ترتیبات پایدار ضروری می‌دانستند.

محمد بن سلمان بعداً دعوت برای سفر به تهران را پذیرفت و پس از شهادت رئیسی، در تماس تلفنی اولیه با پزشکیان، متعهد به ادامه همکاری شد. همزمان حوثی‌ها به عنوان بخشی از محور مقاومت و متحد ایران، فارغ از هدف قرار دادن کشتی‌ها در دریای سرخ و باب المندب، به تمامیت ارضی عربستان احترام گذاشته و مواضع این بازیگر را هدف قرار ندادند؛ گزاره‌ای که به ادعای ناظران ذیل بهبود روابط تهران و ریاض قابل تبیین است.

عربستان نیز نیز در پاسخ به حملات یمنی‌ها، حتی در مواجهه با اختلالات قابل توجه در تجارت جهانی و امنیت انرژی - رویکردی محدود را انتخاب کرده است – گزاره‌ای که مستقیماً اقتصاد عربستان را تحت تاثیر قرار می‌دهد». به نوشته شورای روابط خارجی اروپا، «پس از آغاز حملات یمنی‌ها به دریای سرخ، پادشاهی کانال‌های ارتباطی‌اش با تهران را تقویت کرد تا اطمینان حاصل کند که تشدید تنش‌های از سوی متحدان ایران به این پادشاهی گسترش نمی‌یابد. هنگامی که ایالات متحده و بریتانیا مأموریت نظامی تهاجمی را علیه یمن آغاز کردند، ریاض با توسل به اهرم‌های پیشگیرانه به تهران در این باره هشدار داد. پادشاهی از ترس پاسخ احتمالی، از پیوستن به مأموریت‌های امنیتی دریایی آمریکا و اروپا امتناع کرد، در عوض از حوثی‌ها و تهران اطمینان حاصل کرد که هدف قرار نخواهد گرفت. در طول این تنش‌های یکساله دریای سرخ، عربستان سعودی نگران شکنندگی تعهدات مرتبط با آتش بس بود. هر زمان که ریاض به دنبال یافتن اهرم فشار بود، مانند حمایت از تصمیم بانک مرکزی یمن - که توسط دولت بین‌المللی به رسمیت شناخته شده و تحت حمایت عربستان سعودی در عدن اداره می‌شود، تهدیدات این گروه موجب می‌شد تا معادلات به شکلی معکوس اجرایی شود

دیپلماسی به وقت ریاض

تعامل عربستان و ایران ذیل مثلث آمریکا-اسرائیل-ایران قابل تبیین است. زمانی که ایران در پاسخ به حمله اسرائیل به کنسولگری‌اش در دمشق بیش از ۳۰۰ پهپاد و موشک بالستیک را به اسرائیل پرتاب کرد، تهران با هدف مدیریت تنش‌ها، کشور‌های حاشیه خلیج فارس را از تصمیم خود آگاه کرد. اگرچه عربستان سعودی موشک‌های ایران را که بر فراز حریم هوایی این کشور به سمت اسرائیل پرواز می‌کرد، رهگیری کرد، اما این به دلیل تمایل این بازیگر جهت جلوگیری از تشدید تنش منطقه‌ای به جای همسویی استراتژیک با اسرائیل بود. ریاض و دیگر پایتخت‌های خلیج‌فارس نیز به ایالات متحده نسبت به انجام حملات تلافی جویانه از قلمرو یا حریم هوایی خود به دلیل ترس از انتقام‌جویی هشدار دادند. 

بیشتر بخوانید:شایعه حمله اسرائیل به ایران اجاره مسکن را افزایش داد!/ چرا بازار اجاره مسکن روی خوش نمی‌بیند؟

یک تحلیلگر ایرانی در این باره مدعی است: «بدون این روابط، ما در وضعیت پرتنش‌تری قرار داشتیم». به ادعای شورای روابط خارجی اروپا، پس از آن که اسرائیل اسماعیل هنیه، رهبر شاخه سیاسی حماس را در تهران در اوت ۲۰۲۴ ترور کرد، ریاض از تهران خواست تا از واکنش خودداری کند، عمدتاً برای اطمینان از عدم ایجاد اختلال در مذاکرات آتش بس در غزه همزمان، عربستان سعودی فشار‌ها بر اسرائیل و آمریکا را برای تسریع تحقق توافق آتش‌بس ادامه داد و تاکید کرد که عادی‌سازی روابط این کشور با اسرائیل بدون آتش‌بس و مسیری معتبر به سوی تشکیل کشور فلسطینی امکان‌پذیر نیست. ریاض به همین ترتیب تهران را تشویق کرده تا اهرم فشار خود را بر حماس جهت گشایش دیپلماتیک افزایش دهد. به طور خلاصه، توافق عربستان و ایران تا حدودی آرامش منطقه‌ای را تسهیل کرده است. با این حال، پیشرفت به سوی حل و فصل پایدار درگیری کند بوده است. با این حال، توازن قوای منطقه‌ای همچنان به نفع ایران در مقابل عربستان سعودی است و تهران همچنان متعهد به حفظ ساختار دفاعی خود است، به‌ویژه در بحبوحه تشدید ادراک تهدید پس از ۷ اکتبر و بازگشت احتمالی ریاست جمهوری ترامپ.»

به نوشته شورای روابط خارجی اروپا، «دولت جدید ایران بر اصل تنش زدایی با غرب با هدف عبور از تحریم‌ها تاکید دارد. با این همه به ادعای ناظران، بعید است در صورت بازگشت ترامپ به قدرت، ریاض سرمایه سیاسی خود را صرف کرده تا مانع از بازگشت سیاست فشار حداکثری علیه ایران شود. با این همه این احتمال وجود دارد که ریاض از رئیس جمهوری آمریکا بخواهد تا بدین بازیگر اجازه دهد نقش کانال ارتباطی میان تهران و واشنگتن را ایفا کند. در ایران گروهی از تحلیلگران براین باورند که تهران باید پیش از آن که ریاض فریب چشم انداز ترسیمی توسط ترامپ را بخورد و از تحریم‌های اعمالی احتمالی علیه ایران حمایت کند، با توسل به اهرم‌های دیپلماتیک این بازیگر را در مدار خود نگاه دارد.

همزمان گروهی از تحلیلگران بر این باورند که پویایی‌ها بعد از هفتم اکتبر نشان می‌دهد که رویارویی تهران و تل آویوی بیش از رویارویی ایران و عربستان می‌تواند زمینه‌ساز رویارویی منطقه‌ای شود. در چنین چارچوبی، آنگونه که شورای روابط خارجی اروپا نوشته، دیپلماسی ایران و عربستان می‌تواند برای کاهش تنش‌ها بالاخص در لبنان، نقشی برجسته‌تر ایفا کند. در شرایط کنونی افزایش حملات اسرائیل به لبنان پس از ترور شهید سیدحسن نصرالله، معادلات را پیچیده‌تر کرده، با این همه ریاض می‌تواند با توسل به مشوق‌های مختلف زمینه را جهت تحقق آتش بس در غزه و متعاقبا در لبنان و منطقه هموار کند. در همین راستا شورای روابط خارجی اروپا مدعی است، غرب باید فرایند تنش زدایی میان ایران و عربستان را به عنوان مکانیسمی ارشمند برای کمک به ثبات پویایی‌های منطقه‌ای لحاظ کند.»