شورش در شام و فرصت برای جولانی در سوریه

اقتصاد۲۴- نشریه نیویورک تایمز با انتشار یادداشتی مدعی شد، برای سال‌ها، رئیس‌جمهور سوریه توانست با کمک و حمایت روسیه، ایران و حزب‌الله قدرت را در دست گرفته و به تنش‌ها در این کشور پایان دهد. اکنون به واسطه تغییر معادلات منطقه‌ای، شورشیان تلاش دارند تا از فرصت به دست آمده به نفع خود بهره‌برداری کرده و توازن قدرت را به نفع خود تغییر دهند.

به ادعای این نشریه، شورشی‌ها ماه‌ها برای حمله غافلگیرکننده تمرین کرده و آموزش دیدند. با این همه پیش‌بینی نمی‌کردند که با چنین سرعتی پیشروی کنند. به ادعای شورشیان و دیده بان حقوق بشر سوریه، روز شنبه، این گروه تقریباً مناطقی از حلب، یکی از بزرگترین شهر‌های سوریه را به تصرف خود درآورده‌اند و اکنون بخش وسیعی از جغرافیای این شهر در غرب و شمال غرب را تحت کنترل دارند. همزمان تحلیلگران مدعی‌اند که زمان حمله و موفقیت شورشیان، می‌تواند نشان دهنده آسیب پذیری ائتلاف حامی دولت سوریه باشد؛ ائتلافی که پاشنه آشیل آن تمرکز بر معادلات خاورمیانه و جهان است.

فرصت سازی شورشیان

نیویورک تایمز در ادامه یادداشت ادعایی‌اش آورد، جنگ داخلی سوریه ۱۳ سال پیش زمانی آغاز شد که تظاهرات ضددولتی زمینه را برای رویارویی حامیان دولت و مخالفان هموار کرد؛ رویارویی که بستری شد برای ظهور گروه تروریستی، چون داعش و مانور قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی.

در آن بازه زمانی ایران، حزب الله و روسیه همگی به ارتش سوریه کمک کردند. حزب‌الله و سایر اعضای مقاومت حامی ایران در کنار نیرو‌های دولتی سوری جنگیدند، همزمان روسیه و ایران با اعزام مستشاران نظامی تلاش کردند تا به تنش‌ها پایان دهند و مسکو بمباران مواضع شورشیان و تروریست‌های مستقر در این کشور را آغاز کرد.

به ادعای نیویورک تایمز، اما امروز، ایران بیش از هر زمان دیگر بر بحران اقتصادی در داخل و همچنین رویارویی اسرائیل و مقاومت متمرکز است. حزب‌الله، یکی از متحدان ایران، پس از ۱۳ ماه جنگ با اسرائیل و ترور سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان، آتش بس با اسرائیل را پذیرفت. روسیه نیز به پایان سومین سال جنگ فرسایشی با اوکراین نزدیک شده است.

جاشوا لندیس، رئیس برنامه مطالعات خاورمیانه فعال در دانشگاه اوکلاهاما، در این باره ادعا کرد: «رئیس جمهوری سوریه به دلیل تمام کمک‌هایی که دریافت کرد، توانست از جنگ داخلی جان سالم به در ببرد، اما امروز شرایط متفاوت شده است، اسرائیل با تغییر توازن قدرت در منطقه، معادلات را پیچیده‌تر کرده است».

به ادعای این تحلیلگر، امروز دولت سوریه در شرایط متفاوتی قرار دارد. موقعیت بشار اسد، رئیس جمهوری این کشور با تغییر آشکار مواضع ترکیه که با بسیاری از گروه‌های شورشی در راستای اهداف خود هم صداست، تضعیف شده است. با حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، تل‌آویو حملات هوایی‌اش علیه مواضع حزب‌الله را شدت بخشید؛ گزاره‌ای که زمینه را برای رویارویی تهران و تل‌آویو هموار کرد.

بیشتر بخوانید:عکس/ جولانی: رژیم اسد مُرده و کاملا از بین رفته است

حید حیدر، مشاور ارشد در چتم هاوس، موسسه تحقیقاتی مستقر در لندن، در این باره مدعی شد که نیرو‌های حزب‌الله و ایران در شرایط کنونی در سوریه حضور ندارند و بر مهار اسرائیل متمرکز شده‌اند. در این میان روسیه که پیشتر نقش پررنگی در حمایت از دولت سوریه ایفا کرد نیز درگیر جنگ در اوکراین است. اگرچه مسکو هنوز هم‌صدا با ارتش سوریه مواضع شورشیان را هدف قرار می‌دهد، اما بخش عمده‌ای از نیرو‌های و تجهیزات نظامی‌اش را در اوکراین مستقر کرده و به جای سوریه بر این جغرافیا متمرکز است.

به ادعای این نشریه، وقتی دامنه جنگ داخلی در سوریه گسترش یافت، با این که حزب‌الله لبنان کنار نیرو‌های دولتی سوریه می‌جنگید و ایران نیز به لحاظ مستشاری کنار دمشق قرار داشت، اما ورود جنگده‌های جنگی روسیه معادلات را به نفع دمشق تغییر داد.

اشتباه محاسباتی دمشق

ارتش سوریه از لحاظ تاریخی در جنگ شهری در موضع ضعف قرار داشت، در چنین شرایطی نیرو‌های هوایی روسیه نقش تکمیل کننده را ایفا کرد و توانست ورق را برگرداند. درین خلیفه، مشاور ارشد گروه بین‌المللی بحران، در این باره مدعی شد: «در شرایط کنونی دولت سوریه در موضع ضعف قرار دارد و روسیه نیز نتوانسته به سان گذشته نقش برجسته‌تری را ایفا کند».

به گفته حید، روسیه از روز چهارشنبه مواضع شورشیان و شهر‌ها و شهر‌های تحت کنترل مخالفان را هدف حملاتش قرار داد، اما به ادعای این تحلیلگر، دامنه حملات هوایی روس‌ها وسیع نبود. به ادعای او از شدت و وسعت حملات روس‌ها کاسته شده چرا که این کشور در جغرافیای دیگری درگیر است.

همزمان به ادعای دو وبلاگ نویس نظامی که با وزارت دفاع روسیه ارتباط دارند، در پی حمله به حلب، مسکو سرگئی کیسل، فرمانده ارشدش مستقر در سوریه را برکنار کرد. در چنین شرایطی در عرض چهار روز، شورشیان خطوط مقدم درگیری سوریه را که برای بیش از چهار سال ثابت مانده بود، به شدت تغییر دادند. تحلیلگران مدعی‌اند، متغیر‌هایی فراتر از مرز‌های سوریه در فعل و انفعال‌های اخیر موثر هستند.

هفته گذشته حزب‌الله با توافق آتش بس با اسرائیل موافقت کرد. حید و دیگر تحلیلگران مدعی‌اند، همزمان با برقراری صلح نسبی در شمال، شاید تحریرالشام که پیش‌تر با القاعده در ارتباط بوده، به این نتیجه رسیده است که امروز بهترین زمان برای آغاز شورش است.

حید در ادامه ادعا کرد: «تا پیش از این تروریست‌ها از ترس بازگشت حزب‌الله به خط مقدم، از ورود به هرگونه تنشی ابا داشتند. اما امروز شرایط و معادلات بر روی زمین تغییر کرده و بستر برای مانور شورشیان هموار است.»

بیشتر بخوانید: زیر پوست رقابت و منازعه قدرت‌ها در سوریه؛ نگرانی منطقه از پان‌اسلامیسم و پان‌عثمانیسم اردوغان

به ادعای این تحلیلگر، دولت سوریه به واسطه اعتماد به حمایت‌های روسیه و ایران باور داشت که معادلات خط مقدم تغییر نکرده و در خطر نخواهد بود. اعتماد رئیس جمهوری سوریه به تداوم ثبات آنقدر زیاد بود که بخش‌هایی از نیرو‌های دولتی از خط مقدم خارج شده بودند. با این همه بشار اسد در داخل درگیر محاسباتی نادرست شد. او به اصلاحات سیاسی و پیشنهادی‌اش عمل نکرد و نتوانست کشور را متحد کرده و مردمانی که به واسطه سال‌ها جنگ و ترور مخالفش بودند را آرام کند.

در این میان طرح سربازی اجباری نیز صرفا به چالش‌ها اضافه کرد چرا که مردانی وارد ارتش شدند که خواهان جنگ نبودند و حالا با شروع تنش‌ها تلاش دارند تا خود را از میدان رویارویی دور نگاه دارند. خلیفه در ادامه مدعی شد که رهبران گروه اپوزیسیون و تحریرالشام ادعا کردند که از تغییرات ژئوپلیتیکی پیرامون خود - به ویژه شرایط مقاومت و حمله روسیه به اوکراین- فرصت سازی کرده و ارزیابی می‌کنند که چگونه می‌توانند از این تغییرات سوء استفاده کنند.

به ادعای این تحلیلگر: «این گروه سال گذشته توان نظامی‌اش را افزایش داده و در دو ماه گذشته برای چنین حمله‌ای آماده شده است»

با این حال عوامل دیگری نیز وجود داشت که شورشیان باید در نظر بگیرند. خلیفه مدعی است که تا همین اواخر، ترکیه که از برخی از مخالفان درگیر در این حمله حمایت می‌کرد، اما روابط پیچیده‌تری با هیئت تحریرالشام دارد و با حمله به دولت سوریه مخالف بود.

ترکیه همچنین بیش از هر کشور دیگری میزبان پناهجویان سوری است - بر اساس آمار‌های دولتی بیش از سه میلیون نفر در این کشور مستقر هستند- در این میان آنکارا نگران است که هرگونه تنش تازه‌ای در مرز‌های جنوبی این بازیگر را در آستانه بحران تازه‌ای قرار دهد. با این همه به ادعای خلیفه، شورش اخیر نشان داده که آنکارا موضعش را تغییر داده است.