کتاب‌ها به صدا درآمدند: ما را به صاحبانمان بازگردانید

اقتصاد۲۴- مرضیه نگهبان مروی در ایبنا نوشت:  کتاب‌ها از دیرباز به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای انتقال دانش، فرهنگ و تجربه بشری شناخته شده‌اند. در دنیای مدرن، کتابخانه‌ها و سیستم‌های امانت‌دهی کتاب نقش اساسی در دسترسی عموم به این منابع ارزشمند ایفا می‌کنند. با این حال، یکی از چالش‌های همیشگی کتابخانه‌ها و حتی روابط شخصی، بازنگشتن به‌موقع کتاب‌های قرضی است. این موضوع باعث شده که ایده‌ای به نام «هفته بازگرداندن کتاب‌های قرضی» شکل بگیرد. «هفته بازگرداندن کتاب‌های قرضی» (Return Borrowed Books Week) معمولاً در اولین هفته کامل ماه مارس برگزار می‌شود. در سال ۲۰۲۵، این هفته از ۲ تا ۸ مارس (مصادف با ۱۲ تا ۱۸ اسفند ۱۴۰۳) است. این رویداد بیشتر جنبه‌ای غیررسمی و فرهنگی دارد و هدف آن تشویق مردم به بازگرداندن کتاب‌هایی است که از دوستان، کتابخانه‌ها یا دیگران قرض گرفته‌اند.

تاریخچه هفته برگرداندن کتاب‌های قرضی

هرچند منشأ دقیق این رویداد به‌صورت رسمی ثبت نشده است، اما ایده آن به دهه‌های گذشته بازمی‌گردد، زمانی که امانت دادن کتاب میان افراد و کتابخانه‌ها یکی از اصلی‌ترین روش‌های دسترسی به دانش و سرگرمی بود. با ظهور کتابخانه‌های عمومی در قرن نوزدهم و افزایش فرهنگ قرض دادن کتاب، مشکلاتی مانند تأخیر در بازگرداندن یا حتی گم شدن کتاب‌ها نیز پدیدار شد. هفته برگرداندن کتاب‌های قرضی به‌عنوان یک ابتکار غیررسمی آغاز شد و به‌تدریج در میان کتاب‌دوستان و کتابخانه‌داران محبوبیت یافت.

در عصر دیجیتال که کتاب‌های الکترونیکی و منابع آنلاین جای کتاب‌های کاغذی را تا حدی گرفته‌اند، این رویداد همچنان اهمیت خود را حفظ کرده است. بسیاری از افراد هنوز ترجیح می‌دهند کتاب‌های فیزیکی را قرض بگیرند و لذت ورق زدن صفحات را تجربه کنند. این هفته فرصتی است برای یادآوری این سنت قدیمی و احترام به صاحبان کتاب‌ها.

اهمیت فرهنگی و اجتماعی

کتاب‌ها بیش از اشیاء مادی هستند؛ آن‌ها حامل داستان‌ها، دانش و احساسات‌اند. وقتی کتابی را قرض می‌گیریم، در واقع بخشی از اعتماد و مسئولیت را نیز پذیرفته‌ایم. هفته برگرداندن کتاب‌های قرضی نه تنها به ما یادآوری می‌کند که این امانت‌ها را به موقع بازگردانیم، بلکه بر ارزش‌هایی مانند احترام به مالکیت دیگران، تعهد و صداقت تأکید دارد.

از منظر اجتماعی، این رویداد به تقویت روابط میان افراد کمک می‌کند. فرض کنید کتابی را از دوستی قرض گرفته‌اید و ماه‌ها گذشته است؛ بازگرداندن آن می‌تواند بهانه‌ای برای دیدار دوباره و گفت‌وگو باشد. در سطح کتابخانه‌ها نیز، بازگشت به‌موقع کتاب‌ها به معنای دسترسی بیشتر افراد به منابع محدود است. در جوامع کوچک‌تر، این موضوع می‌تواند حس همکاری و همبستگی را تقویت کند.

از نظر فرهنگی، این هفته به ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی نیز کمک می‌کند. وقتی کتابی را به‌موقع برمی‌گردانیم، این پیام را منتقل می‌کنیم که به مطالعه و ارزش کتاب اهمیت می‌دهیم. در ایران، با وجود سنت غنی ادبی و علاقه مردم به کتاب، گاهی نادیده گرفتن بازگرداندن کتاب‌های قرضی به یک عادت تبدیل شده است. این رویداد می‌تواند فرصتی باشد برای بازنگری در این رفتار و احیای فرهنگ امانت‌داری مسئولانه.

تأثیرات هفته برگرداندن کتاب‌های قرضی

بر اساس مشاهدات و تجربیات جهانی، این هفته تأثیرات مثبتی بر جوامع داشته است. برای مثال، در برخی کتابخانه‌های عمومی در کشورهای غربی، گزارش‌هایی از افزایش بازگشت کتاب‌ها در این هفته منتشر شده است. در سال ۲۰۱۴، کتابخانه‌ای در سوئد اعلام کرد که در طول این هفته، بیش از ۳۰ درصد از کتاب‌های معوق به قفسه‌ها بازگشته‌اند. این آمار نشان می‌دهد که آگاهی‌بخشی ساده می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی داشته باشد.

در سطح فردی، این رویداد می‌تواند به کاهش احساس گناه یا استرس ناشی از نگه‌داشتن کتاب‌های دیگران منجر شود. بسیاری از ما تجربه کرده‌ایم که با دیدن کتابی که مدت‌هاست نزدمان مانده، احساس ناخوشایندی به ما دست می‌دهد. بازگرداندن آن‌ها در این هفته می‌تواند این بار روانی را سبک‌تر کند.

از سوی دیگر، این رویداد می‌تواند به‌عنوان یک کمپین آموزشی عمل کند. مدارس، دانشگاه‌ها و کتابخانه‌ها می‌توانند از این فرصت برای آموزش کودکان و جوانان درباره اهمیت امانت‌داری و مسئولیت‌پذیری استفاده کنند. در ایران، که نظام آموزشی بر تربیت اخلاقی تأکید دارد، چنین برنامه‌هایی می‌توانند به‌خوبی با اهداف آموزشی هم‌راستا شوند.

چالش‌ها و موانع

با وجود مزایای این رویداد، چالش‌هایی نیز وجود دارد. یکی از بزرگ‌ترین موانع، فراموشی است. بسیاری از افراد به‌سادگی فراموش می‌کنند که کتابی را قرض گرفته‌اند یا نمی‌دانند آن را کجا گذاشته‌اند. در خانه‌های شلوغ یا زندگی‌های پرمشغله، پیدا کردن و بازگرداندن کتاب ممکن است به یک کار دشوار تبدیل شود.

چالش دیگر، عدم آگاهی از این رویداد است. در حالی که هفته برگرداندن کتاب‌های قرضی در برخی کشورها شناخته‌شده است، در ایران هنوز به‌طور گسترده تبلیغ نشده است. بدون اطلاع‌رسانی مناسب، نمی‌توان انتظار داشت که افراد به‌صورت خودجوش در آن مشارکت کنند.

همچنین، برخی افراد ممکن است به دلایل احساسی یا عملی از بازگرداندن کتاب خودداری کنند. شاید کتابی را که قرض گرفته‌اند بسیار دوست داشته باشند و بخواهند آن را نگه دارند یا شاید فکر کنند که صاحب آن دیگر به آن نیاز ندارد. این مسائل نیازمند فرهنگ‌سازی و گفت‌وگو است.

راهکارهایی برای ترویج این رویداد در ایران

برای گسترش این رویداد در ایران و تبدیل آن به یک سنت سالانه، می‌توان اقدامات زیر را در نظر گرفت:

کمپین‌های رسانه‌ای: استفاده از شبکه‌های اجتماعی، رادیو و تلویزیون برای اطلاع‌رسانی درباره این هفته می‌تواند تأثیر زیادی داشته باشد. هشتگ‌هایی مانند #هفته_برگرداندن_کتاب یا #کتاب_امانتی در پلتفرم‌هایی مثل اینستاگرام و توییتر می‌توانند توجه عمومی را جلب کنند.

همکاری با کتابخانه‌ها: کتابخانه‌های عمومی و دانشگاهی می‌توانند برنامه‌هایی مانند بخشودگی جریمه‌های دیرکرد یا برگزاری مراسم ویژه در این هفته ترتیب دهند. این اقدامات افراد را تشویق می‌کند تا کتاب‌های خود را بازگردانند.

فعالیت‌های آموزشی: برگزاری کارگاه‌ها یا برنامه‌هایی در مدارس و دانشگاه‌ها برای آموزش اهمیت امانت‌داری و ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی می‌تواند نسل جوان را با این رویداد آشنا کند.

تشویق‌های محلی: در سطح محله‌ها، افراد می‌توانند با دوستان و آشنایان خود تماس بگیرند و به‌صورت دوستانه یادآوری کنند که کتاب‌های قرضی را بازگردانند. این کار می‌تواند به یک فعالیت جمعی و سرگرم‌کننده تبدیل شود.

ایجاد انگیزه: اهدای جوایز کوچک، مانند تخفیف خرید کتاب یا کارت عضویت رایگان در کتابخانه، می‌تواند افراد را به مشارکت ترغیب کند.

تجربه‌های شخصی و جهانی

در سطح شخصی، بسیاری از ما خاطراتی از قرض دادن یا گرفتن کتاب داریم. به‌عنوان مثال، چند سال پیش کتابی را از دوستم قرض گرفتم و آن‌قدر مشغول شدم که فراموش کردم آن را برگردانم. وقتی دوستم با لبخند یادآوری کرد، احساس شرمندگی کردم اما خوشحال شدم که فرصتی برای دیدار دوباره پیدا شد. این تجربه نشان می‌دهد که بازگرداندن کتاب می‌تواند فراتر از یک وظیفه، به یک لحظه انسانی و دوستانه تبدیل شود.

در سطح جهانی، کشورهایی مانند ژاپن که به فرهنگ احترام و مسئولیت‌پذیری معروف‌اند، نمونه‌های خوبی برای الگوبرداری هستند. در ژاپن، امانت‌داری یک ارزش عمیق اجتماعی است و افراد معمولاً بدون نیاز به یادآوری، کتاب‌ها را به‌موقع بازمی‌گردانند. شاید بتوانیم با الهام از چنین فرهنگ‌هایی، این رویداد را در ایران نیز نهادینه کنیم.

نتیجه‌گیری

هفته برگرداندن کتاب‌های قرضی بیش از یک رویداد ساده است؛ فرصتی است برای بازنگری در رفتارهایمان، احترام به دیگران و ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی. در دنیایی که سرعت و تکنولوژی بر آن غالب شده، این هفته ما را به بازگشت به ارزش‌های انسانی دعوت می‌کند. در ایران، با توجه به علاقه مردم به ادبیات و کتاب، این رویداد می‌تواند به یک سنت محبوب تبدیل شود، به شرطی که با آگاهی‌بخشی و مشارکت جمعی همراه باشد.

در پایان، بیایید این هفته را بهانه‌ای کنیم برای جست‌وجو در قفسه‌هایمان، پیدا کردن کتاب‌هایی که مدت‌هاست نزدمان مانده‌اند، و بازگرداندن آن‌ها با یک لبخند و شاید یک گفت‌وگوی گرم با صاحبشان. این کار نه تنها به ما احساس خوبی می‌دهد، بلکه به چرخه دانش و دوستی کمک می‌کند تا همچنان زنده بماند.