مذاکرات ایران و اروپا به پیشرفت مذاکرات تهران – واشنگتن کمک می‌کند؟/ با فعال شدن مکانیسم ماشه، کار به خروج ایران از NPT می‌انجامد؟

اقتصاد ۲۴- در چارچوب تلاش‌های جاری برای حصول توافق هسته‌ای و رسیدگی به چالش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، مذاکرات میان ایران و تروئیکای اروپایی از سر گرفته شده است. این نشست مدیران سیاسی وزارت امور خارجه ایران و نمایندگان سه کشور اروپایی طرف توافق هسته‌ای ۲۰۱۵آلمان، بریتانیا و فرانسه را گردهم آورد.

نقش اروپا در مذاکرات هسته‌ای

تروئیکای اروپایی به عنوان یکی از طرفین کلیدی توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، نقشی محوری در مسئله هسته‌ای ایران بر عهده می‌گیرند. در این زمینه، رایزنی‌های فنی و سیاسی با کارشناسان ایرانی در حال انجام است تا اهمیت نشست استانبول و پیامد‌های استراتژیک آن، به‌ویژه با توجه به مذاکرات مسقط ارزیابی شود.

ناظران این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا این اقدامات نشان‌دهنده موضع‌گیری جدید تروئیکای اروپایی با هدف ایفای نقشی مستقل‌تر و موثرتر در کاهش شکاف بین تهران و واشنگتن و ارائه یک بستر مذاکره جایگزین است که نشان‌دهنده تغییر در محاسبات طرفین اروپایی در مورد آینده توافق می‌باشد یا خیر.

از دیدگاه ایران، تهران تروئیکای اروپایی را شریک مذاکره مهمی می‌داند، اما در عین حال با توجه به آنچه "سوگیری نسبی" اروپایی‌ها نسبت به سیاست‌های ایالات متحده به ویژه پس از خروج واشنگتن از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸ می‌داند تا حدی در مورد مواضع آنان احتیاط می‌کند.

به نظر می‌رسد ایران معتقد است که ادامه هماهنگی با تروئیکای اروپایی، به ویژه با توجه به تهدیدات مطرح شده از سوی طرفین اروپایی برای فعال کردن مکانیسم ماشه که به معنای از سرگیری فوری همه تحریم‌های قبلی است، از اهمیت سیاسی و دیپلماتیک برخوردار است.

 

نگرانی اروپایی‌ها از به حاشیه رانده شدن در مذاکرات ایران و آمریکا

در چنین بستری، "جواد حیران نیا" استاد روابط بین‌الملل معتقد است که سه کشور اروپایی پس از آن که شرکای کلیدی در مذاکرات توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بودند، اکنون خود را در حاشیه مذاکرات جاری بین تهران و واشنگتن می‌بینند.

او در گفت‌و‌گو با شبکه خبری "الجزیره" تایید کرد که این به حاشیه رانده شدن نگرانی‌های اروپایی‌ها را در مورد احتمال توافق دوجانبه بین ایران و ایالات متحده که منافع اقتصادی و استراتژیک آنان را در نظر نمی‌گیرد، افزایش می‌دهد.

"حیران نیا" اشاره می‌کند که این کشور‌ها به دنبال ایفای نقش مستقل در سیاست بین‌الملل هستند و از کنار گذاشته شدن خود از مسائل حساس، چه مسئله هسته‌ای ایران و چه جنگ اوکراین، ناراضی هستند. این امر آنان را واداشته تا پیش از انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل در اکتبر آینده، به طور جدی فعال کردن "مکانیسم ماشه" را در دستور کار قرار داده و ارزیابی کنند.

به نظر او، اروپایی‌ها می‌خواهند از این سازوکار به عنوان یک اهرم فشار، نه تنها بر ایران، بلکه بر واشنگتن نیز استفاده کنند تا حضور سیاسی خود را در تدوین هرگونه توافق جدید تحمیل کنند، به ویژه با توجه به ترس آنان از این که توافق پیش‌بینی‌شده موقت یا غیرجامع باشد.

او می‌گوید نگرانی‌های اروپایی‌ها از برنامه موشکی تهران، موضوع بازداشت اتباع اروپایی در ایران، نقش منطقه‌ای ایران و همکاری نظامی ایران و مسکو در میانه جنگ اوکراین که پایتخت‌های اروپایی آن را تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی خود می‌دانند، از جمله دغدغه‌های آنان در قبال تهران هستند.

 

جواد حیران نیا  

بیشتر بخوانید: چه بازیگرانی از شکست مذاکرات ایران و آمریکا سود خواهند برد؟/ از اسرائیل و اروپا تا منافقین و پایداری‌چی‌ها

نگرانی ایران از فعال شدن "مکانیسم ماشه"

به گفته این استاد روابط بین‌الملل، ایران از خطرات فعال شدن مکانیسم ماشه آگاه است، به ویژه از آنجا که اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل می‌تواند این کشور را از برگ برنده‌های مهم در مذاکرات با ایالات متحده محروم سازد. بنابراین، با توجه به این که ایران متوجه شده درخواستش از آمریکا برای مهار آن موضوع تاثیر محدودی دارد، تصمیم گرفته است که به طور مستقیم با اروپایی‌ها وارد گفت‌و‌گو شود تا آنان را از این اقدام منصرف کند.

او در پایان می‌گوید که فعال کردن این مکانیسم احتمالا با واکنش شدید ایران، از جمله خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان پی تی) مواجه خواهد شد که به معنای فروپاشی کامل مذاکرات خواهد بود. او می‌افزاید: "با این وجود، من باور ندارم که اوضاع به آن نقطه برسد، زیرا به نظر می‌رسد همه طرفین در تلاش هستند تا از ابزار‌های خود برای اعمال فشار بدون ایجاد اختلال در کل روند مذاکره استفاده کنند".

 

مصطفی نجفی  

دیپلماسی چند جانبه

"مصطفی نجفی" استاد علوم سیاسی معتقد است که تهران به موازات مذاکرات مستقیم و غیرمستقیم خود با ایالات متحده، دیپلماسی چند بعدی را دنبال می‌کند و به همین خاطر اخیرا جلسات خود را با تروئیکای اروپایی در سطح معاون وزیر امور خارجه تقویت کرده است.

او به "الجزیره" می‌گوید که جلسه اخیر که پیش از این قرار بود در رم، پایتخت ایتالیا برگزار شود، اما به دلیل توقف مذاکرات ایران و آمریکا لغو شد، در چارچوب تلاش‌ها برای کاهش تنش با اروپا، تعامل با اعضای باقی‌مانده در توافق هسته‌ای و جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه توسط اروپایی‌ها انجام می‌شود.

او می‌افزاید: "سیاست ایران مبتنی بر تمایز قائل شدن بین موضع خود در قبال واشنگتن و سایر طرفین توافق است، چرا که تهران کماکان با مسکو و پکن از یک سو و با لندن، پاریس و برلین از سوی دیگر در ارتباط است تا آن چه از توافق باقی مانده را حفظ کند. هم چنین، ایران با تقویت ارتباط خود با کشور‌های همسایه خلیج فارس، از جمله ایجاد کانال‌هایی برای هماهنگی و میانجی گری، مسیر هسته‌ای را با دیپلماسی منطقه‌ای پیوند می‌دهد".

به گفته "نجفی" خطوط کلی دیپلماسی هسته‌ای ایران اکنون مشخص است و می‌توان آن را در چهار محور اصلی خلاصه کرد:
مذاکره با واشنگتن
همکاری با روسیه و چین
تنش‌زدایی با اروپا
ایجاد اعتماد با کشور‌های خلیج فارس و استفاده از نفوذ منطقه‌ای آنها به عنوان ابزار میانجیگری

 

محمد محسن ابوالنور  

ایران تلاش می‌کند تا نقش "شاهد بین‌المللی" در توافق با واشنگتن را به اروپا واگذار کند

دکتر "محمد محسن ابوالنور" پژوهشگر امور ایران نیز معتقد است که هر دو طرف اروپایی و ایرانی به دنبال دستیابی به اهداف کلیدی از مذاکرات جاری هستند. او توضیح می‌دهد که اروپا مشتاق است به طور مستقیم در هرگونه توافق هسته‌ای احتمالی ایران با ایالات متحده مشارکت داشته باشد، نه این که صرفا به عنوان میانجی یا ناظر عمل کند.

او می‌افزاید: "ایران به نوبه خود به دنبال آن است که به اروپا نقش "شاهد بین‌المللی" در هرگونه توافق با واشنگتن را بدهد و بدین ترتیب به این توافق، وجهه‌ای بین‌المللی ببخشد تا مشروعیت آن را در برابر جامعه بین‌المللی تثبیت کند. این بار یک تناقض قابل توجه در موضع اروپا وجود دارد، زیرا برخلاف آن چه در مذاکرات سال ۲۰۱۵ رخ داد، که در قالبی جامع شامل کل جامعه بین‌المللی انجام شد، اروپا احساس می‌کند که نسبتا از مذاکرات کنار گذاشته شده است.

ایران در حال عبور از یک مرحله اقتصادی بسیار دشوار است و همین امر آن کشور را به سمت تسریع در دستیابی به توافق با واشنگتن سوق می‌دهد. زمان به یک عامل فشار برای تهران تبدیل شده است، اما نه به نفع آن کشور، این وضعیت برخلاف دوره‌های قبلی مذاکرات برای ایران است. نرخ دلار آمریکا در ایران درست پیش از مذاکرات به ۱۰۵۰۰۰ تومان رسید، سپس به حدود ۸۵۰۰۰ تومان کاهش یافت که نشان دهنده وضعیت به شدت بد اقتصادی در ایران است و بر نیاز فوری به یک توافق سیاسی برای جلوگیری از این خونریزی اقتصادی تاکید می‌کند".

منابع: الدستور و الجزیره