سیم کارت سفید؛ ابزار کار یا رانت پنهان خبرنگاران / چه کسانی واقعاً به اینترنت بدون فیلتر دسترسی دارند؟

اقتصاد۲۴- قابلیت جدید شبکه اجتماعی ایکس برای نمایش موقعیت جغرافیایی کاربران، پرده از واقعیتی برداشت که سال‌ها به‌صورت غیررسمی درباره آن صحبت می‌شد: دسترسی برخی کاربران ایرانی به اینترنت بدون فیلتر. اما وقتی مشخص شد بخشی از این دسترسی‌ها از طریق «سیم‌کارت‌های سفید» است، ماجرا از یک قابلیت فنی به یک جنجال اجتماعی و سیاسی تبدیل شد؛ جنجالی که در نهایت به بحث «اینترنت خبرنگاران» رسید.

از افشای لوکیشن تا تولد یک جنجال

ماجرا از جایی شروع شد که قابلیت جدید اپلیکیشن ایکس، امکان مشاهده تقریبی موقعیت جغرافیایی برخی کاربران فعال را نمایش داد. کاربران شبکه‌های اجتماعی به‌سرعت دریافتند بسیاری از حساب‌هایی که بدون VPN به پلتفرم‌های فیلترشده متصل‌اند، در داخل ایران فعال هستند. همین مسئله موجی از پرسش و گمانه‌زنی درباره «اینترنت بدون فیلتر برای افراد خاص» را به راه انداخت.

در ادامه، مشخص شد بخشی از این دسترسی‌ها از طریق سیم‌کارت‌هایی موسوم به «سفید» صورت می‌گیرد؛ سیم‌کارت‌هایی که محدودیت‌های فیلترینگ روی آنها اعمال نمی‌شود. همین افشاگری، مفهوم «اینترنت طبقاتی» را دوباره به محور بحث‌های عمومی بازگرداند.

واکنش دولت؛ همه سفید‌ها را سیاه کنید!

پس از بالا گرفتن انتقادها، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، اعلام کرد دستور داده است تمامی موارد اینترنت سفید بررسی و حتی‌المقدور محدود شود. جمله‌ای که در فضای مجازی بسیار بازنشر شد این بود: «دستور دادم همه سفید‌ها را هم سیاه کنند». این موضع‌گیری هرچند در جهت کاهش تبعیض تعبیر شد، اما سؤالات تازه‌ای را باز کرد: تکلیف مشاغلی که به‌طور حرفه‌ای نیازمند اینترنت آزاد هستند، چه می‌شود؟ مهم‌تر اینکه چرا برای رفع فیلتر و سفید کردن سایر سیم‌کارت‌ها که از قضا وعده انتخاباتی پزشکیان نیز بوده است، اقدام نمی‌کننند!

اینترنت خبرنگاران؛ ابزار حرفه‌ای یا رانت؟

در مرکز این مناقشه، بحث «اینترنت خبرنگاران» قرار دارد. سال‌هاست که بخشی از فعالان رسانه‌ای به دلایل حرفه‌ای – ارتباط با منابع خارجی، دسترسی به رسانه‌های بین‌المللی و فعالیت در شبکه‌های اجتماعی – از اینترنت کم‌محدودیت‌تر استفاده می‌کنند. اما سؤال اصلی اینجاست: آیا این امتیاز، یک ضرورت شغلی است یا نوعی رانت؟

اکبر نصراللهی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات و رسانه دانشگاه آزاد، صراحتاً تأکید کرده است که این دسترسی‌ها «رانت» محسوب نمی‌شود و آن را جزو ابزار‌های حرفه‌ای خبرنگاری دانسته است. او معتقد است خبرنگار بدون دسترسی آزاد به اطلاعات، عملاً امکان انجام وظیفه اصلی خود را از دست می‌دهد.

در مقابل، بخش زیادی از افکار عمومی این پرسش را مطرح می‌کند که اگر دسترسی آزاد «ابزار کار» است، چرا همه خبرنگاران به آن دسترسی ندارند؟ آیا استاندارد مشخص و شفافی برای اعطای این امتیاز وجود دارد؟

دفاع رسانه‌ای‌ها؛ عدالت یعنی هر چیز در جای خودش

بیژن مقدم، مدیرمسئول باشگاه خبری الف، با دفاع از اصل موضوع، تأکید کرده است که «عدالت به معنای برابری مطلق نیست» و اینترنت پرسرعت و بدون فیلتر را ابزار کار خبرنگار دانسته است. با این حال، او نیز به وجود «خطا در اعطای این امتیاز به برخی افراد» اذعان کرده و همین نکته، شبهه رانت را تقویت می‌کند.

بهزاد بهزادی، مدیرمسئول روزنامه اعتماد، موضع صریح‌تری دارد و تأکید می‌کند خبرنگاران «محق‌ترین افراد جامعه» برای داشتن اینترنت سفید هستند. اما این پرسش همچنان بی‌پاسخ مانده: اگر خبرنگاران محق‌ترین‌اند، چه نهادی تشخیص می‌دهد چه کسی خبرنگار واقعی است و چه کسی صرفاً از این عنوان برای گرفتن امتیاز استفاده می‌کند؟

اینترنت طبقاتی؛ واقعیت یا برچسب سیاسی؟

ماجرای سیم‌کارت‌های سفید نشان داد که مسئله فقط «خبرنگاران» نیست. طیف گسترده‌ای از مدیران، شرکت‌ها، نهاد‌ها و حتی افراد غیررسانه‌ای به این نوع اینترنت دسترسی دارند. همین موضوع، پروژه «اینترنت طبقاتی» را از یک ادعای رسانه‌ای به یک مطالبه اجتماعی تبدیل کرده است.

در این میان، خبرنگاران در موقعیتی دوگانه قرار گرفته‌اند: از یک سو به این دسترسی نیاز حرفه‌ای دارند، و از سوی دیگر زیر تیغ افکار عمومی هستند که این امتیاز را مصداق تبعیض می‌داند.

رانت یا ضرورت؟

واقعیت این است که «اینترنت خبرنگاران» ذاتاً می‌تواند یک ضرورت حرفه‌ای باشد، اما در نبود شفافیت، قواعد روشن و دسترسی برابر برای همه فعالان واقعی رسانه، به‌راحتی به شائبه رانت آلوده می‌شود.

تا زمانی که مشخص نباشد چه نهادی این امتیاز را بر اساس چه معیار‌هایی می‌دهد و چه کسانی واقعاً مشمول آن هستند، اینترنت سفید نه به‌عنوان «ابزار کار»، بلکه به‌عنوان «نماد تبعیض» در ذهن افکار عمومی باقی خواهد ماند.