آیا پوتین به دنبال امتیاز گرفتن از ریاض علیه تهران است؟

یک کارشناس مسائل اوراسیا درباره سفر پوتین به سرزمین سعودی و امارات معتقد است که جایگاه ایران برای روسیه مهمتر از آن است که مسکو بخواهد با چند قرارداد آن را نادیده بگیرد.

اقتصاد24 - پس از 12 سال پوتین بار دیگر راهی ریاض شد تا با مقام های عربستان سعودی درباره طیف گسترده ای از مسائل از جمله انرژی و آینده اوپک، افزایش حجم تجارت، فروش سلاح، تنش بین تهران و ریاض و مسائل دیگر رایزنی کند. سفر پوتین در میان استقبال حاکمان عربستان و امارات صورت گرفت که می تواند حامل پیام آشکاری برای آمریکایی ها مبنی بر تقویت جایگاه روسیه در خاورمیانه داشته باشد. در همین راستا در سفر یک روزه پوتین به عربستان بیش از ۳۰ سند همکاری به ارزش بیش از ۲ میلیارد دلار امضا شد که منشور همکاری بلندمدت کشورهای تولید کننده نفت از جمله اسناد مهمی بود که به امضای دو طرف رسید. مهم ترین اسناد امضا شده بین روسیه و امارات را هم می‌توان امضا یادداشت تفاهم همکاری در راستای استفاده صلح آمیز از انرژی هستهای دانست که توسط مقامات شرکت دولتی روس اتم و کورپوراسیون انرژی اتمی امارات امضا شد. این تحولات در حالی رخ می دهد که برخی کارشناسان در روسیه معتقدند که حضور پوتین و توافقات صورت گرفته در عربستان و امارات نمایانگر کمرنگ شدن نقش آمریکا در خاورمیانه است، به خصوص اینکه واشنگتن در روزهای اخیر تصمیم گرفت بخشی از نیروهایش را از شمال سوریه خارج کند؛ برای بررسی این موضوع و اهداف سفر رئیس جمهوری روسیه به عربستان با دکتر حسن بهشتی پور کارشناس مسائل روسیه و اوراسیا گفت و گو کرده ایم که در ادامه مشروح آن را می خوانید:

پوتین با گذشت 12 سال به چه اهدافی به ریاض سفر کرده است؟ با توجه به قراردادهای قابل توجهی که بین مسکو و ریاض به امضا رسیده فکر می کنید این گسترش همکاری ها در این برهه زمانی حاوی چه پیام هایی است؟

نگاه به آسیای غربی و خاورمیانه، سیاست جدیدی در روسیه نیست. با بررسی تحولات در گذشته می بینیم که از دوران تزاری هم روس ها نگاه ویژه ای به آسیای غربی داشتند و این نگاه در دوران شوروی هم ادامه پیدا کرد. دولت روسیه در دوران پس از فروپاشی شوروی امکان زیادی برای بروز و ظهور سیاست خارجی اش نداشت. قدرت مانور روسیه بعد از فروپاشی شوروی برای تاثیرگذاری بر مسائل خاورمیانه و آسیای غربی به شدت کاهش یافت. روسیه دوران پوتین در حال بازیابی جایگاه پیشین خود در خاورمیانه و غرب آسیاست. بهار عربی یا بیداری اسلامی، فرصتی برای روسیه ایجاد کرد تا بتواند بار دیگر در منطقه خاورمیانه و آسیای غربی تاثیرگذار باشد. به هر حال دولت سوریه یکی از نزدیک ترین متحدان روسیه در منطقه بود که بحران در این کشور، باعث شد تا مسکو به شکل مستقیم وارد مسائل منطقه شود. به موازات سوریه، دولت روسیه تلاش کرد با عربستان سعودی، ترکیه و مصر هم روابط خود را بازتعریف کند. بعد از تقریبا دو دهه، روس ها امکان بروز و ظهور سیاست خود را در خاورمیانه، غرب آسیا و شمال آفریقا پیدا کرده اند و در حال استفاده از این فرصت هستند.

هم اکنون نیز نگاه روسیه به سمت خلیج فارس جذب شده و کشورهای عربستان، قطر، امارات نیز از این امر استقبال می کنند. فروش سلاح و سرمایه گذاری در زمینه رآکتورهای هسته ای نیز از موضوعات مهمی است که سبب شده روسیه بدان نگاه ویژه ای داشته باشد. به جز اجلاس بین المللی، پوتین همواره برای امضای قراردادهای کلان به کشورهای مختلف سفر می کند. سفر دو سال قبل ملک سلمان به مسکو نیز نقطه عطفی بود و با سفر محمدبن سلمان نیز متعاقب آن اقدامات تکمیلی صورت گرفت.

همچنین ایران نیز یکی از موضوعات سفر پوتین به عربستان بود. در همین راستا و در بحث انرژی عربستان و روسیه نقش بسزایی در تثبیت بازار نفت داشتند؛ با اینکه روسیه عضو اوپک نیست. در همین حال همکاری ها با ایران نیز برای روسیه و عربستان قابل اهمیت است و در این صدد هستند تا نظر ایران را نیز جلب کنند با توجه به اینکه تهران تحت شدیدترین تحریم های نفتی قرار دارد.

بحث دیگر در رابطه با جنگ یمن است که روسیه علی رغم تلاش های عربستان در این زمینه با ریاض همراهی نکرد و ترجیح داد وارد بازی ریاض نشود. در همین حال روسیه تلاش کرد علاوه بر ارتباط با عربستان با یمنی ها اعم از عبدربه منصور، حوثی ها و جریان های مخالف تجاوز عربستان روابط داشتند و حتی اجلاسی نیز در مسکو تشکیل دادند.

باید توجه داشت که جز تحولات داخلی کشورهای عربی منطقه، بعد از بهار عربی، خروج تدریجی آمریکا از منطقه هم جا را برای افزایش نفوذ روسیه باز کرده است. آمریکایی ها به تدریج حضور خود را از آسیای غربی و خاورمیانه کمتر می کنند، در سال های اخیر و در دو دولتی که در کاخ سفید بودند، استراتژی تغییر تمرکز به آسیای شرقی تقویت شده است. امریکا از آنجا که رقیب اصلی خود را چین تلقی می کند، از سرمایه گذاری و نفوذ در خاورمیانه و آسیای غربی کاسته و مرکز ثقل سیاست خود را در جنوب شرقی و شرق آسیا منتقل کرده است. روسیه از خلا موجود استفاده می کند و در حال تقویت موقعیت خود در منطقه غرب آسیاست.

به ایران اشاره کردید؛ مساله ای که در این رابطه مطرح بوده این است که سفر پوتین به عربستان می تواند برای ایران بد باشد چرا که با توجه به حوادث اخیر در منطقه عربستان درصدد یارگیری علیه ایران است و روسیه می تواند نقش خوبی در این زمینه ایفا کند.

در این باره باید گفت که روسیه مایل است اختلافات ایران و عربستان حل شود. اما باید توجه داشت که این دو کشور دو بازیگر مهم و قدرتمند منطقه هستند و با توجه به اینکه مشکلات تهران و ریاض چندوجهی است هر دو باید در جهت تنش زدایی گام بردارند. نقش آفرینی کشور ثالث تنها به فراهم کردن زمینه ها مربوط می شود.

برای مثال شاهد میانجی گری های عراق، پاکستان بودیم که روسیه هم تنها در حد بسترسازی می تواند به این ماجرا کمک کند. از طرفی باید در نظر داشت که حل اختلافات بین ایران و عربستان به نفع روسیه است، با توجه به اینکه عده ای مطرح می کنند اختلاف بین این دو موجب می شود روس ها امتیاز بیشتری هم از تهران و هم از ریاض بگیرد.

باید گفت چنین باوری صحیح نیست و شواهد چنین چیزی را نشان نمی دهد. حتی رفع تنش ها بین ایران و عربستان می تواند نقش بسزایی در حل بحران سوریه ایفا کند. برخی از دیپلماسی پول صحبت می کنند و می گویند عربستان با پول می تواند کشورها را بر ضد ایران کند. امارات و ریاض اگر چنین قدرتی داشتند در همین سوریه دست به اقداماتی می زدند,

برای مثال سعودی ها خیلی تلاش کردند که روسیه از حمایت از بشار اسد دست بکشد ولی نتیجه چیز دیگر شد و دیپلماسی پول موثر واقع نشد، چرا که منافع روسیه در سوریه بسیار گسترده تر و عمیق تر از این مسائل بود که بخواهد با چند میلیارد دلار از آن صرفنظر کند. در آن سو جایگاه ایران برای روسیه مهمتر از آن است که مسکو بخواهد با چند قرارداد آن را نادیده بگیرد.

در موضوع اختلاف بین ترکیه و عربستان نیز می بینیم روسیه با هر دو کشور همکاری می کند. این موضوع در مورد کشورهای دیگر حتی قطر و یا اسرائیل نیز صدق می کند. بنابراین در روابط بین الملل کشورها بر اساس منافع خود تصمیم می گیرند و کشوری را قربانی کشور دیگر نخواهند کرد. پس نتیجه میگیریم که سفر پوتین به امارات و عربستان در تعارض با منافع ملی ایران نیست.

آیا در جریان سفر پوتین به عربستان، مقام های ریاض پیشنهادی را برای توقف عملیات ترکیه در شمال سوریه به رئیس جمهور روسیه ارائه دادند؟

با توجه به اینکه اقدام ترکیه نقض حاکمیت سوریه به شمار می رود، تعداد زیادی از کشورها در تلاشند تا به هر شکلی که شده این عملیات پایان یابد. حتی مقام های آمریکایی اعم از وزیر خارجه این کشور در تکاپو برای خاتمه آن هستند.

عملیاتی که ترکیه شروع کرده بیشتر برای بهره برداری سیاسی و ایجاد یک شور ملی در ترکیه است. با توجه به اینکه بسیاری در ترکیه ملی گرا هستند از این اقدامات حمایت می کنند. پس از ناکامی اردوغان در انتخابات شهرداری ها وی به سمت تحریک احساسات ملی گرایانه و شور ملی رفته است.

در یک برهه ترکیه قبرس شمالی را تصرف کرد که در همین راستا آنکارا این نقشه را برای شمال سوریه دارد. البته باید گفت که شمال سوریه شرایطش با قبرس شمالی کاملا متفاوت است و ترکیه راه سختی در پیش دارد و بعید به نظر می رسد که به نتیجه مطلوب نیز برسند. نگرانی کشورهای منطقه از جمله ایران و همچنین اتحادیه اروپا و همچنین بحث زندانیان داعشی و قدرت گرفتن این گروه تروریستی سبب شده تا دغدغه جدی در رابطه با عملیات چشمه صلح به وجود آید.

تحولات اخیر در رابطه با تلاش ها برای میانجی گری و کاهش تنش ها را چگونه ارزیابی می کنید؟

در حال حاضر شرایط از هر زمان دیگری برای گفت و گوها بین ایران و عربستان سعودی فراهم تر است. به نفع کشورهای منطقه است اگر آنها به کمک خود مشکلات را حل و فصل کنند. این موضوع همچنین احتمال مداخله کشورهای فرامنطقه ای را کمتر خواهد کرد و اینکه ثبات و امنیت در راستای همکاری های منطقه ای علاوه بر روابط دوجانبه شکل خواهد گرفت. باید به گونه ای باشد که همکاری های امنیتی منطقه ای با حضور ایران، عراق و 6 کشور شورای همکاری خلیج فارس شکل بگیرد. هم اکنون اوضاع به گونه ای است که شرایط نسبت به گذشته مناسب تر شده است.

منبع: خبرآنلاین