زیر لحاف آلودگی هوا

اقتصا‌د24- حداقل 14 مجموعه در کاهش آلودگی هوا سهم دارند، اما هیچ‌کدام از این 14 مجموعه خود را مقصر در آلودگی هوا نمی‌دانند و مرتب سازمان دیگری را مقصر اعلام می‌کنند و اگر اصرار کنید که سهم هر کدام از مجموعه‌ها در آلایندگی شهرها چقدر است بدون فوت وقت، ذهن شما را به خودروهای فرسوده گره می‌زنند. ولی خودروهای فرسوده نمی‌تواند این حجم از آلایندگی را پدید بیاورد. وقتی شاخص آلودگی هوا به 200 پی پی‌ام می‌رسد که هشدار تخلیه شهر را می‌دهد، نمی‌توان خودروهای فرسوده را مقصر این حجم از دود در شهرهای بزرگ دانست. فضای شهر به گونه‌ای شده که برخی‌ها خاطرات سفرهایشان به شهرهای شمالی کشور را تداعی می‌کنند، اما با این تفاوت که آنها در «مه دود» قرار می‌گیرند. چند وقتی است که مکالمه خیلی از خانواده‌ها به یادآوری ماسک گذاشتن می‌گذرد و در میهمانی‌ها حرف از آلودگی شدید هوا است که معلوم نیست چه زمانی به پایان می‌رسد.

در گزارش تحقیقی روزنامه ایران به جریان‌های جدید، آلایندگی هوا دست پیدا کردیم. در این بخش با دو حوزه منابع ثابت و منابع متحرک مواجه هستیم. در منابع ثابت که سهم آلایندگی آنها 20 تا 25 درصد است می‌توان به کارخانه‌ها، تأسیسات گرمایشی واحدهای دولتی و غیر دولتی، بخاری منازل مسکونی و شوفاژ‌ها اشاره کرد. این گروه جزو پنهان‌ترین گروه‌های ایجاد آلایندگی در کشور هستند که در زمستان می‌توانند خودنمایی کنند و شاخص‌های آلایندگی را به مرز هشدار برسانند. طبق تقسیم ‌بندی‌های صورت گرفته بین پایشگران آلایندگی هوا، منابع متحرک در سه بخش سوخت، خودرو (خودروهای سبک و سنگین) و موتورسیکلت است. هر کدام از این بخش‌ها سهم بسزایی در آلایندگی هوا دارند. در مجموع سهم این گروه در سیاه کردن هوای تهران، بین 75 تا 80 درصد است که خودرو بخصوص خودروهای فرسوده بیشترین سهم را دارند. طبق اعداد اعلام شده به ما سهم خودرو (خودروهای سبک و سنگین) در ایجاد آلودگی هوا 45 درصد است و سهم موتورسیکلت بخصوص کاربراتوری‌ها 10 درصد است. سهم سوخت 25 درصد است. البته نظرات درباره سهم آلایندگی‌ها متفاوت است، اما اعداد به دست آمده به نظرات خیلی از کارشناسان نزدیک‌تر است.

این سطح از آلایندگی همان است که پیروز حناچی، شهردار تهران در نشست صبحانه اتاق بازرگانی تهران، به لحاف دود در سطح شهر تعبیر کرد. او گفت: وقتی هوا آلوده می شود در حقیقت لحافی ‌بالای سر مردم پهن می شود که در بالای آن اکسیژن است و در پایین آن اکسیژن نیست.

بُعد جدید از آلودگی

نیره پیروزبخت، رئیس سازمان ملی استاندارد یکی از افرادی است که بُعد جدیدی از چرایی آلایندگی هوا را اطلاع‌رسانی می‌کند. «برخی از صنایع آلاینده شعاع 120 کیلومتری خود از سطح شهر را حفظ نکردند و از آنجا که استقرار واحد‌های صنعتی آلاینده در مسیر باد است، این امر یکی از عامل‌های آلودگی هوا در کلانشهرها شده است.»

هشدار‌های استاندارد

رئیس سازمان ملی استاندارد در گفت‌و‌گو با «ایران» ادامه داد: «بلند مرتبه‌سازی بخصوص در تهران از معضل‌های جدی آلودگی هوای تهران شده است، اینگونه بلند مرتبه‌سازی بسیار خطرناک است و بارها سازمان ملی استاندارد عوارض این اتفاق را هشدار داده است.»

بنزین آلوده است؟

وحید مرندی مقدم، معاون نظارت سازمان ملی استاندارد، آلایندگی هوا را به گونه‌ای دیگر برای ما به تصویر می‌کشد. «منابع ثابت که در آن صنایع، تأسیسات گرمایشی و... گنجانده شده است، سهم زیادی در آلایندگی هوا دارند و باید این مقوله جدی گرفته شود. می‌گویند سهم بنزین در آلایندگی هوا بسیار زیاد است اما سؤال ما این است که در فصل بهار و تابستان مگر همین بنزین استفاده نمی‌شود ولی چرا آلایندگی هوا کم است؟ با این توضیح باید دید که چرا در زمستان به غیر از مسأله وارونگی هوا (وارونگی هوا زمانی رخ می‌دهد که لایه‌ای از هوای گرم بالای هوای سرد مجاورت زمین قرار می‌گیرد) مرتب شاهد آلوده بودن هوا هستیم.»

گاز را نمی‌توان بررسی کرد

گاز یک منبع خدادادی است و بر استاندارد بودن آن نمی‌توان هیچ نظارتی داشت. به‌طور قطع گاز از نظر آلایندگی مشکلاتی دارد ولی توسعه آن در شهرها و روستاها معضل جدی است. کارشناسانی که در حوزه محیط زیست کار کردند و حتی کارشناسان سازمان ملی استاندارد اعتقاد دارند که گازرسانی به شهرها یکی از بزرگ‌ترین عامل‌های آلودگی شهرها است و اگر گاز به همه روستاها برسد در آینده، شاهد آلایندگی روستاها هم خواهیم بود. شاید همین خطر آلایندگی بود که باعث شد در شهرهای بزرگ و پیشرفته دنیا برای سیستم گرمایش از برق استفاده شود.

توقف گازرسانی

کارشناسان سازمان ملی استاندارد می‌گویند توسعه گاز‌رسانی مشکلات متعددی را برای وضعیت آب و هوا ایجاد کرده است و این ماجرا به غیر از خطراتی است که گاز می‌تواند برای شهرها (زلزله و در پی آن آتش‌سوزی‌های وسیع) ایجاد کند.
گفته می‌شود در زمستان به خاطر استفاده از شوفاژ، بخاری و سایر سیستم‌های گرمایشی، آلایندگی هوا در روزهای بیشتری به مرز هشدار یا حتی عبور از هشدارها می‌رسد و در فصل‌هایی که از گاز استفاده نمی‌شود، مشکلات کمتر است.

گاز ترکیبی غیر آلاینده

یوسف رشیدی، استاد دانشگاه، علمی‌تر به ما پاسخ می‌دهد. «نمی‌توان به‌صورت دقیق سهم بخش‌ها از آلایندگی هوا را استخراج کرد، با توجه به فصول سال، سهم‌ها تغییر می‌کند.ما با ذرات معلق سروکار داریم که بواسطه خودروها و سایر آلاینده‌ها در اتمسفر تولید می‌شود.» او می‌گوید: «گازی که مورد استفاده قرار می‌گیرد، متان است و این ترکیب فعالی در اتمسفر نیست، چرا که دی اکسید گوگرد از گاز کم است.»

چرا تابستان هوا کمتر آلوده است؟

اما اینکه چرا در تابستان میزان روزهای آلاینده کمتر از زمستان است، به نقل از یوسف رشیدی این است که «در تابستان عمق لایه اختلاط در اتمسفر 2500 متر است، ولی در زمستان این عدد حتی به 500 متر هم می‌رسد.» برخی‌ها این اتفاق را به لحافی روی شهر می‌دانند که اجازه نمی‌دهد اکسیژن به سمت پایین بیاید. وقتی عمق لایه اختلاط کم می‌شود، کیفیت هوا رو به کاهش می‌رود.

گازوئیل در رده استاندارد اجباری

گازوئیل دیگر معضلی است که باید به آن بپردازیم. برای گازوئیل استاندارد اجباری وجود ندارد اما قرار شده در سال 1400 گازوئیل هم به لیست استانداردهای اجباری بپیوندد. کارشناسان می‌گویند که کیفیت گازوئیل نسبت به 7 سال پیش ارتقای زیادی پیدا کرده است و مقدار گوگرد آن به کمتر از 100 پی پی‌ام رسیده است. اما برخی‌ها چنین نظری را ندارند و تأکید دارند که گازوئیل سهم زیادی در آلایندگی هوا دارد، بخصوص در شهرهای بزرگ.

پاسخ منفی رئیس

در این پروژه تحقیقی می‌خواهیم به بنزین هم اشاره کنیم. اینکه بنزین آیا بی‌کیفیت شده است؟ آیا به‌خاطر خودکفایی استانداردها فراموش شده است؟ جواب رئیس سازمان ملی استاندارد به این سؤال« نه »بود. قرار است تا سال آینده حداقل 80 درصد جمعیت کشور بتوانند به بنزین یورو 4 دست پیدا کنند، اکنون در شهرهای بزرگ بنزین یورو 4 است و در برخی از شهرها همچنان بنزین یورو 2 است. میانگین بررسی‌های صورت گرفته از بنزین عرضه شده در فصل گرما نشان می‌دهد مقدار گوگرد در بنزین سوپر 15.10 است و در بنزین یورو4 که در خیلی از شهرها توزیع شده 14.82 است و در بنزین معمولی که بعضاً یورو 2 است سطح گوگرد در حدود 30 است. این در حالی است که سطح گوگرد بنزین تا عدد 50مجاز است.

اکتان چه شرایطی دارد؟

اکتان دیگر مؤلفه‌ای است که در آلایندگی هوا مؤثر است. حداقل مجاز اکتان 91 است که بر اساس بررسی‌های صورت گرفته از بنزین ارایه شده، اکتان بنزین توزیع شده داخلی در بنزین سوپر، 95.43 است و در بنزین یورو4 حدود 92.4 و اکتان بنزین معمولی 88.10 است.

کاهش 6 برابری گوگرد

مرندی‌مقدم، معاون نظارت بر استاندارد در نشست خبری هم با اشاره به اینکه حداکثر مجاز گوگرد در بنزین استاندارد در گذشته 300 پی‌پی‌ام بوده است، گفته است: این رقم در استانداردهای فعلی به 50 پی‌پی‌ام رسیده و این یعنی 6 برابر کاهش گوگرد در بنزین تولید داخل. البته در حال حاضر که تدوین استاندارد بنزین معادل استاندارد یورو 5 را در دستور کار داریم (بزودی استاندارد بنزین یورو5 تدوین می‌ شود) قرار است حداکثر مجاز گوگرد باز هم کاهش پیدا کند که ممکن است به عدد 20 یا 30 برسد.‌‌

نکته

در منابع ثابت که سهم آلایندگی آنها 20 تا 25 درصد است می‌توان به کارخانه‌ها، تأسیسات گرمایشی واحدهای دولتی و غیر دولتی، بخاری منازل مسکونی و شوفاژ‌ها اشاره کرد
طبق اعداد اعلام شده سهم خودرو (خودروهای سبک و سنگین) در ایجاد آلودگی هوا 45 درصد است و سهم موتورسیکلت بخصوص کاربراتوری‌ها 10 درصد است. سهم سوخت 25 درصد است‌
برخی از صنایع آلاینده شعاع 120 کیلومتری خود از سطح شهر را حفظ نکردند و از آنجا که استقرار واحد‌های صنعتی آلاینده در مسیر باد است، این امر یکی از عامل‌های آلودگی هوا در کلانشهرها شده است
سؤال ما این است که در فصل بهار و تابستان مگر همین بنزین استفاده نمی‌شود ولی چرا آلایندگی هوا کم است

نقش وزارت صمت در آلودگی هوا

مصطفی میرسلیم، عضو مجمع تشخیص نظام درباره آلودگی هوا به فارس گفته است: در کوتاه مدت سهمیه بندی سوخت را باید جدی گرفت تا از شدت تولید آلودگی کاسته شود. برای خدمت به مردم به جای طرح دوچرخه سواری که در این هوای آلوده همچون سم مهلک است، باید امکانات ترابری عمومی را تقویت کرد. وزارت صمت نیز به دنبال آن نبوده است که به جای تولید خودروهای شخصی و انباشتن خیابان ها و ایجاد راهبندان‌ها، تولید وسائل حمل و نقل عمومی را تشویق و تقویت کند، اینها مسائل ریشه ای است و در کنار آن نکات دیگری قابل ذکر است که می تواند به کاهش آلودگی هوا کمک کند، نظیر تسهیل خدمات غیر حضوری، جدی گرفتن معاینه فنی، عدم صدور مجوزهای روزانۀ ورود در طرح،اصلاح ضوابط راهنمایی و رانندگی و برخورد با خلاف ها نه به نیت کسب درآمد از محل عوائد جرائم، بلکه با هدف خشکاندن ریشه تخلف باشد.‌‌

منبع: ایران