واقعیت یارانه‌های پنهان چیست؟

با قیمت‌گذاری دستوری و طرح تثبیت قیمت‌ها، هر ساله حجم یارانه‌هایی که در اقتصاد ایران به صورت غیرهدفمند پرداخت می‌شود، بیشتر شده است.

اقتصاد24 - تا همین چند ماه پیش هیچ رقم دقیقی نیز از حجم یارانه‌های پرداختی وجود نداشت. حال سازمان برنامه و بودجه در گزارشی ارقام یارانه پرداختی در کشور شامل آشکار و پنهان را محاسبه و اعلام کرده است. طبق این گزارش رقم کل یارانه‌های آشکار و نهان سالانه به 900 هزار میلیارد تومان می‌رسد. از این رقم حدود 600 هزار میلیارد تومان به حوزه انرژی و نفت و مشتقات آن اختصاص دارد که 215 هزارمیلیارد تومان آن متعلق به بنزین است. طبق برآوردهای انجام‌شده در سال ۹۸ نیز مجموع یارانه آشکار و پنهان ۸۹۰ هزار میلیارد تومان خواهد بود. این رقم معادل ۱۰.۹ میلیون تومان یارانه اعطایی به ازای هر فرد و تقریباً ۲.۲ برابر بودجه سالانه کشور است.این درحالی است که با وجود این رقم کلان که سالانه در کشور پرداخت می‌شود و سهم هر ایرانی به 11 میلیون تومان می‌رسد، ولی هدفمند نبودن آن باعث شده تا بخش عمده‌ای ازآن سهم پردرآمدهایی شود که در اهداف تعیین شده برای دریافت یارانه هیچ جایگاهی ندارند. به گونه‌ای که از میان ۲۴۹ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان مستقیم، ۸/ ۱۵ هزار میلیارد تومان به سه دهک کم درآمد می‌رسد و رقم ۱۲۱ هزار میلیارد تومان سهم سه دهک پردرآمد می‌شود.

فرصتی که از دست رفت

دراین زمینه محمدقلی یوسفی اقتصاددان و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه در گفت‌و‌گو با «ایران» اعتقاد دارد: مسئولین هرگاه مشکلات عمیق می‌شود به فکر راه چاره می‌افتند. این درحالی است که از سال‌ها قبل می‌توانستند راحت‌تر و با هزینه کمتر این مشکلات را برطرف کنند.

وی با اشاره به اینکه سیاست‌های اقتصادی درکشور به غلط دنبال شده است افزود: سیاست‌های گذشته غیرقابل دفاع است و کشور را به سمتی برده است که اگر زمانی پرداخت یارانه عاقلانه نبود، اکنون حذف آن عاقلانه نیست.

وی ادامه داد: در سال‌های گذشته با هزینه کمتر و در شرایط بهتری می‌شد یارانه‌های اقتصاد را اصلاح کرد اما هم‌اکنون از یک سود تحریم و محدودیت‌های آن و از سوی دیگر مشکلات داخلی باعث شده تا هرگونه اصلاحی در اقتصاد مشکل باشد. در دهه‌های اخیر بی‌توجهی به تولید رشد واردات را به همراه داشته و موجب شده تا ایران به جامعه‌ای مصرف کننده کالاهای وارداتی تبدیل شود.

این اقتصاددان تأکید کرد: هم‌اکنون قیمت‌ها در کشور روند غیرطبیعی به خود گرفته که نرخ پیاز و پراید بالای 50 میلیون تومان گویای آن است و تمام اینها ناشی از سیاست‌های اقتصادی است که در طول این دوران اتخاذ شده است. وی همچنین گفت: به اعتقاد من مبالغی که هم‌اکنون از آن با عنوان یارانه یاد می‌شود، یارانه نیست چرا که یارانه دارویی است که به افراد بیمار پرداخت می‌شود تا سلامت خود را به دست بیاورند. اما مبالغی که دراین قالب پرداخت می‌شود نه تنها باعث سلامت مردم نمی‌شود بلکه آنها را بیمار و به این پول معتاد کرده است.

یوسفی خاطرنشان کرد: چند سال پیش دولت به نوعی برای پرداخت یا پرداخت نکردن یارانه نقدی رفراندوم برگزار کرد. درحالی که تمام مسئولان خواستار انصراف از یارانه شده بودند اکثریت مردم در سایت اعلام شده خواهان دریافت یارانه شدند و اکنون این موضوع به یک قانون تبدیل شده است.

وی با اشاره به اینکه اکنون دولت باید به فکر افزایش انسجام و سرمایه اجتماعی باشد اظهارکرد: درشرایط کنونی مشکلات اقتصادی مردم و نارضایتی آنها از اقتصاد فضایی برای اصلاحات اقتصادی این چنینی نمی‌گذارد. عضو هیأت علمی دانشگاه علامه درپایان گفت: دولت‌ها فرصتی که در سال‌های گذشته برای اصلاح امور اقتصادی داشتند از دست داده‌اند و در شرایط فعلی از نظر اقتصادی راه حلی برای آن وجود ندارد چراکه حذف یارانه‌ها درزمانی که کشور با تحریم‌های خارجی روبه‌روست و درداخل نیز مشکلات بسیاری دارد به نارضایتی مردم منجر می‌شود و از سوی دیگر تداوم این روند نیز مشکلاتی به همراه دارد.

یارانه پنهان پرداختی مردم به حکومت محاسبه شود

درهمین زمینه فرشاد مؤمنی اقتصاددان نیز اظهار داشت: بر اساس محاسبات برای یک خانوار با مخارج ماهانه یک و نیم میلیون تومان افزایش ۵۰ درصدی قیمت بنزین موجب افزایش ۱۰ برابر هزینه‌های خانوار نسبت به خانواری می‌شود که درآمد ماهانه ۱۵ میلیون تومانی دارد، در واقع دوستان عکس مار می‌کشند تا عوام را فریب دهند.

مؤمنی در نشست هفتگی مؤسسه دین و اقتصاد با انتقادهایی از سیاست‌های تورم‌زا گفت: در اوایل دهه 70 که سیاست‌های تورم‌زا در دستور کار قرار گرفت با موجی از آشوب‌های شهری روبه‌رو شدیم، آیا آماری در مورد هزینه آن آشوب‌ها ارائه شد؟ عنصر مشترک در گزارش همه دستگاه‌های نظامی این بود که اعتراضات مطلقاً مضمون و ماهیت سیاسی نداشته است یعنی در آن دوره کسی در مورد رژیم سیاسی دچار مشکل نشده است بلکه فشارهای مافوق ناشی از سیاست‌های تورم‌زا که محرک بیکاری هستند عامل آن بوده‌اند یعنی امکان نان‌آوری از خانوارها در آن شرایط سخت سلب شده است و اینگونه بود که مردم متوسل به اعتراض شدند نه اینکه مشکل سیاسی با جمهوری اسلامی داشته باشند.

وی ادامه داد: در آن دوران برای توجیه افزایش قیمت‌ها اینگونه ادعا می‌کردند که هر جراحی خونریزی و تب و لرز دارد و پس از آن سلامتی اتفاق می‌افتد. بطوریکه افزایش ۱۵۰۰ درصدی نرخ ارز در یک شب را به عبور از از پیچ خطرناک تشبیه می‌کردند که پس از آن سلامت و صحت خواهد بود. همین واکنش اخیر در تهران را ملاحظه کنید که چگونه با یک شوک بزرگ به غیر از فقر و فلاکت این سیاست‌ها، سلسله اعصاب مردم را مختل می‌کنند و آنچه غم‌انگیز است آنکه حتی از نظر هزینه و فایده، شواهد موجود در سه دهه اخیر نشان می‌دهد که بازنده اصلی مالی خود دولت است.

مؤمنی با انتقاد از مصوبات جلسه سران قوا گفت: الآن این ماجرای تصمیم گیری‌ها از طریق کانال سران سه قوه تبدیل به چه شده است؟ تقریباً طی چهار ماه گذشته هر سیاست خطرناک تورم‌زا که مجلس از تصویب آن سرباز زده است از طریق تکنولوژی‌های غیرشفاف و ناشناخته یکدفعه از جلسه سران سه قوه سر درآورده و تصویب هم شده است. از نهادهای نظارتی درخواست می‌کنیم که یک فکر اساسی به این بنیه کار کارشناسی تصمیم‌های سران سه قوه شود. در تصمیم‌هایی که حداقل اعلام عمومی می‌شود چقدر جای چون و چرا و اما و اگر کارشناسی وجود دارد؟ اگر نهادهای نظارتی که می‌خواهند نظارت کنند باید ساز و کاری بگذارند تا وقتی اختلال در ثبات و امنیت ایران می‌شود این تصمیم‌گیری‌ها ولو با نهایت حسن نیت هم باشد حتماً کنترل کارشناسی شود. بدبختی ما این است که وقتی می‌گوییم این تصمیم‌ها کیفیت بایسته ندارد کنترل‌ها هم کنترل‌های حقوقی رسمی سیاسی می‌شود در حالیکه آنچه ما بدان نیاز داریم کنترل‌های کار کارشناسی است.

وی ادامه داد: در کشور ما در مورد یارانه چنان صحبت می‌شود که گویی دولتی که یارانه می‌پردازد گناه کبیره مرتکب می‌شود در حالی که یارانه یکی از ابزارهای تمدن ساز و توسعه آفرین است حالا اگر ما به شیوه نامناسب قاعده‌گذاری و اجرا می‌کنیم نباید یارانه را بدنام کرد بلکه باید شیوه کار را اصلاح کرد. آقای استیکلرز در یکی از کتاب‌های خود که به فارسی نیز ترجمه شده است می‌گوید آنهایی که بازارگرایی افراطی و مبتذل را ترویج می‌کنند کافی است توجه کنند که از سال ۲۰۰۰ تا امروز میزان یارانه پرداختی در کشورهای OECD به هر گاو در بخش کشاورزی جهت تأمین امنیت غذایی تقریباً به میزان عایدی روزانه بیش از یک و نیم میلیارد انسان در جهان بوده است.

چطور در مورد سیاستی که برای خود منطق، حکمت و دستاوردهای قابل اعتنایی دارد طوری حرف می‌زنند که اگر یارانه را کم کنند گویی خطای خود را کم کرده‌اند. مؤمنی اظهارکرد: آقایان می‌آیند و در مورد یارانه پنهان هزینه فرصت جعلی درست می‌کنند، یکی یارانه پنهان را ۱۲۰ هزار میلیارد تومان و دیگری آن را ۹۴۰ هزار میلیارد تومان می‌گوید در حالیکه منطق محاسبه یارانه پنهان کاملاً روشن است و امیدوارم این گستاخی و شهامت و شرافت کارشناسی پیش کسانی که این ادعا را دارند وجود داشته باشد تا یک گفت‌وگوی ملی در این مورد داشته باشیم. اگر قرار باشد هزینه فرصت یا یارانه پنهان را مبنای داوری قرار دهیم که به مردم منت می‌گذارند، محاسبه کنیم یارانه مردم به حکومت چه میزان است. بر اساس محاسبه اولیه ما نیز یارانه پنهان پرداختی توسط مردم به حکومت بیش از ۱۰ برابر آن یارانه پنهانی است که دوستان نسبت به آن اشک تمساح می‌ریزند.

مؤمنی خاطرنشان کرد: در کشور ما اینگونه ادعا می‌شود که چون حامل‌های انرژی برای ثروتمندان است و ما این بی‌عدالتی را نمی‌توانیم تحمل کنیم، در حالی که در تمام دنیا وقتی می‌خواهند به صورت علمی با بی‌عدالتی مبارزه کنند ابتدا به سراغ اصلاح نظام مالیاتی می‌روند. در نظام مالیاتی ما تولیدکننده صنعتی ۴ برابر سهم خود از تولید ناخالص داخلی مالیات می‌پردازد در حالی که خدماتی‌ها به اندازه یک سوم از سهم خود از تولید ناخالص داخلی مالیات می‌پردازند. همچنین میزان مالیات دریافتی از مشاغل از میزان عایدی دولت از مالیات بر سیگار کمتر است.

یارانه‌های پنهان باید شفاف و ساماندهی شود

همچنین رئیس فراکسیون امید مجلس، گفت: یارانه‌های پنهان باید شفاف شود و از این منابع برای افزایش تولید، اصلاح زیرساخت‌ها و رفاه اجتماعی استفاده شود. محمدرضا عارف در گفت‌و‌گو با خانه ملت، با تأکید بر لزوم هدفمندی یارانه‌ها در کشور، گفت: موضوع پرداخت یارانه پنهان در اقتصاد کشور بحثی جدی است و برای ساماندهی به عزمی جدی نیاز دارد. وی، با بیان اینکه فراکسیون امید چند مسأله در حوزه اقتصادی را با اولویت دنبال می‌کند که یکی از این موارد ساماندهی یارانه‌ها است، افزود: بحث جدی و قدیمی هدفمندی یارانه‌ها که موضوع دهه 70 و 80 است باید به صورت جدی و عملی دنبال و اجرایی شود.

منبع: روزنامه ایران