دفاع احسان طبری از واگذاری نفت شمال به شوروی/ خروج جلال آل‌احمد از صفوف تظاهرات حزب توده

اقتصاد۲۴ - مهدی الیاسی: حضور استعماری انگلستان و روسیه در ایران در چارچوب ایده موازنه مثبت صورت می‌گرفت. بر اساس قرارداد دارسی، امتیاز استخراج و بهره‌برداری از نفت در سراسر ایران به استثنای ایالات شمالی شامل گیلان، مازندران، گرگان، خراسان و آذربایجان برای مدت ۶۰ سال به انگلیسی‌ها واگذار شده بود. روسیه که این قرارداد را مغایر با موازنه مثبت می‌دانست در صدد دستیابی به امتیاز نفت شمال برآمد.

پس از ورود ارتش شوروی به کشور در جریان جنگ جهانی دوم، شوروی خود را در آستانه دستیابی به امتیاز  نفت شمال می‌دید. ماموران شوروی در ایران اشغال شده پس از شهریور بیست تا آنجا پیش رفتند که حتی در کنار راه تهران به ساری، در نزدیکی شیرگاه، دکل آزمایشی به قصد اکتشاف نفت بر پا کردند و زمین‌شناسان شوروی مشغول به کار شدند.  

استالین برنامه‌های گسترده‌ای برای صنعتی کردن شوروی در ذهن داشت، از این رو دستیابی به منابع انرژی، از جمله نفت شمال ایران را مهم و حیاتی می‌دانست.

حزب توده به مثابه سمپات و پیاده نظام شوروی، به سرعت و با تمام توان و امکانات تشکیلاتی و رسانه‌ای پای کار آمد و علیه دولت ساعد و در دفاع از واگذاری امتیاز نفت شمال به شوروی، وارد میدان شد.

فعالان توده‌ای، در رسانه‌ها و تجمعات حزب توده، استدلال‌های گوناگونی در دفاع از واگذاری امتیاز نفت شمال به شوروی، مطرح می‌کردند. یکی از استدلال‌های نویسندگان و سخنرانان توده‌ای این بود که ورود شوروی به صنعت نفت ایران از لحاظ اقتصادی و سیاسی، مفید است و محیط ایران را دموکراتیزه می‌کند!

معروف‌ترین و پر سر و صداترین مقاله در دفاع از واگذاری امتیاز نفت شمال به شوروی را احسان طبری، که به عنوان یک شخصیت تئوریک و ایدئولوگ در حزب توده شناخته می‌شد، نگاشت.

حزب توده همچنین در تهران، تظاهراتی را در دفاع از واگذاری امتیاز نفت شمال به شوروی برگزار کرد. تظاهر کنندگان توده‌ای در مسیر حرکت به سد نظامیان دولت وقت ایران (دولت ساعد) برخورد کردند. در این هنگام کامیون‌های حامل سربازان شوروی در حمایت از تظاهر کنندگان در صحنه حاضر شدند.

این اتفاق بر بسیاری از افراد عضو حزب توده که تا آن موقع تصور می‌کردند عضو حزبی میهن‌دوست هستند، تاثیر منفی گذاشت. برخی اعضا با دیدن سربازان روسی، از صفوف تظاهرات خارج شدند. از جمله جلال آل‌احمد که در آن ایام بسیار جوان بود و به عنوان مامور انتظامات در تظاهرات حزب توده شرکت داشت، بازو بند خود را باز کرد و از صفوف، خارج شد.