زور باران بهاری به کم‌آبی نرسید

اقتصاد۲۴ - چند روزی است که بارندگی‌های مساعد و مطلوب بهاری، حال و هوای بسیاری از مناطق کشور را تغییر داده و حتی در برخی مناطق به وقوع سیلاب نیز منجر شده است، اما آمار‌ها حاکی از این است که حتی این بارندگی‌های خوشایند نیز قادر نبوده شدت کم‌آبی و خشکسالی را تغییر دهد.

کاهش چشمگیر بارش‌های جوی در سال آبی ۱۴۰۰– ۱۳۹۹ در سایه تغییرات اقلیمی و افزایش دمای هوا، زنگ خطر وقوع خشکسالی شدید در سال ۱۴۰۰ را به صدا درآورده و تا اینجای کار، حتی میزان بارندگی در مقایسه با سال قبل از نصف هم کمتر شده است. در این شرایط، وقوع بارش‌های مقطعی گرچه طراوت‌بخش و خوشایند است، اما به گواهی آمارها، قدرتی برای تغییر معادلات خشکسالی ندارد و نباید زمینه‌ساز کم‌توجهی به مدیریت مصرف شود.

نقشه موج جدید بارندگی‌ها

از روز جمعه گذشته موج جدیدی از بارش‌ها به‌تدریج سراسر کشور را در برگرفت و مناطقی از استان‌های آذربایجان غربی و شرقی، اردبیل، گیلان، مازندران، گلستان، کردستان، زنجان، قزوین، البرز، تهران، سمنان، قم، کرمانشاه، همدان، مرکزی، اصفهان، یزد، فارس، هرمزگان، کرمان، سیستان و بلوچستان و استان‌های خراسان شمالی، رضوی و جنوبی را تحت‌تأثیر قرار داد. حتی دیروز نیز همین شرایط در برخی مناطق شمال غرب، سواحل دریای خزر، دامنه‌های جنوبی البرز مرکزی، شمال شرق، شرق و جنوب شرق رخ دارد و مدل‌های هواشناسی حاکی از این است که امروز هم در برخی مناطق سواحل دریای خزر، دامنه‌های جنوبی البرز مرکزی، دامنه‌های زاگرس جنوبی و همچنین مناطق شرق، جنوب شرق و مرکز کشور افزایش ابر، بارش باران و رگبار موقتی رخ خواهد داد. این وضعیت می‌تواند تا فردا در سواحل دریای خزر، دامنه‌های جنوبی البرز مرکزی، دامنه‌های زاگرس جنوبی و مرکز کشور ادامه داشته باشد، اما درنهایت تا پایان هفته، ضمن تمام شدن این بارش‌ها، به‌واسطه افزایش دمای هوا، دوباره فرایند تبخیر آب قوت می‌گیرد و بخشی از بخشش آسمان را ناپدید خواهد کرد.

بیشتر بخوانید: سونامی کم‌آبی

دستاورد بارش‌های بهاری

آخرین اطلاعات منتشر شده از سوی دفتر مطالعات پایه منابع آب وزارت نیرو نشان می‌دهد ارتفاع کل ریزش‌های جوی از ابتدای سال آبی ۱۴۰۰– ۱۳۹۹ (اول مهر ۱۳۹۹ تا شامگاه ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۰) به ۱۴۱ میلی‌متر رسیده که این مقدار بارندگی نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته ۵۳ درصد کاهش دارد و نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت نیز ۳۴ درصد کمتر است. بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان اثرگذاری بارش‌های اخیر تقریباً معادل بهبود ۲ درصدی آمار‌های بارندگی بوده و توانسته میزان کاهش بارندگی را از ۵۵ درصد در آخر هفته گذشته به ۵۳ درصد در شرایط فعلی بهبود بخشد. در این دوره بارندگی، رکورد بهترین بارش‌ها در مقایسه با سال قبل به حوضه آبریز «مرزی شرق» اختصاص داشته که همواره یکی از کم‌باران‌ترین حوضه‌های آبریز کشور محسوب می‌شود و بارندگی‌های چند روز گذشته آن معادل ۸۶ درصد کل بارندگی‌های سال آبی جاری بوده است. براساس آمارها، از ابتدای بارش‌های اخیر تا شامگاه ۱۸ اردیبهشت، معادل ۱۹ میلی‌متر باران در این حوضه باریده؛ درحالی‌که از اول مهر ۹۹ تا ۱۵ اردیبهشت امسال، کل بارندگی این حوضه فقط ۲۲ میلی‌متر بود.
در این دوره زمانی کل حجم بارش‌ها معادل ۲۳۲ میلیارد و ۳۷۲ میلیون مترمکعب بوده که فقط بخش اندکی از آن در حوضه آبریز سد‌ها بوده و امکان ذخیره‌سازی آن‌ها وجود داشته است. البته بخشی از این بارش‌ها نیز به‌صورت سیلاب و روان در طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری مهار شده است. آنگونه که مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور می‌گوید: در این نوبت بارندگی، حدود ۹۸ میلیون مترمکعب از سیلاب‌ها در طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری ۱۰استان کشور آبگیری شده که ضمن جلوگیری از بروز خسارات سیل، در شرایط خشکسالی حاکم بر کشور، حیات تازه‌ای به مناطق تحت پوشش این طرح‌ها داده است. به‌گفته ابوالقاسم حسین‌پور، پهنه بحرانی سیل‌های اخیر، محدوده ۲۵۴ حوضه آبخیز در سطح ۹میلیون هکتار از حوضه‌های آبخیز استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، اصفهان، سمنان، یزد، گیلان و تهران را در برگرفته بود.

در شرایطی که بارندگی‌های کشور در سال آبی جاری نسبت به‌مدت مشابه در سال آبی قبل به کمتر از نصف رسیده است، آخرین آمار منتشر شده از وضعیت ذخایر سد‌های کشور از کاهش حدود ۴۰درصد ورودی آب به مخازن حکایت دارد. البته این آمار‌ها مربوط به هفته نخست اردیبهشت است و قطعاً در شرایط فعلی با تغییراتی مواجه بوده، اما بازهم می‌تواند تصویر واضحی از شرایط نامساعد آبی کشور باشد. براساس آمار‌های وزارت نیرو، حجم آب موجود در مخازن سد‌های کشور تا سوم اردیبهشت ۲۹ میلیارد و ۶۷۰ میلیون مترمکعب بوده که نسبت به‌مدت مشابه سال آبی قبل با کاهش یک درصدی مواجه است. نکته قابل‌توجه این آمارها، افت ۴۰ درصدی ورودی آب به مخازن سدهاست که به‌تدریج به کاهش موجودی آب در مخازن منجر خواهد شد. براساس آمار‌ها از اول مهر ۹۹ تا سوم اردیبهشت امسال ۲۲ میلیارد و ۳۲۰ میلیون مترمکعب آب وارد مخازن سد‌ها شده که در مقابل ورودی سال قبل، ۴۰ درصد کمتر است. از دیگر نکات قابل‌تأمل در مورد وضعیت آبی کشور این است که در شرایط فعلی به‌واسطه تغییر اقلیم و افزایش محسوس دما در کشور، ذوب ذخایر برفی مناطق کوهستانی تسریع شده و حتی در مناطقی به کاهش ۸۰ درصدی ذخایر برف منجر شده است. این امر باعث شده کاهش ورودی آب به مخازن سد‌ها کمتر از کاهش میزان بارندگی باشد و همین می‌تواند به مانعی برای احساس واقعی خشکسالی منجر شود؛ درحالی‌که اگر شرایط کم‌بارانی و خشکسالی در سال آبی آینده نیز تکرار شود، نبود ذخایر برفی می‌تواند رابطه بارندگی و ورود آب به سد‌ها را معکوس کند و کاهش ورودی آب به مخازن سد‌ها به‌مراتب بدتر از میزان کاهش بارندگی باشد. این اتفاق تبعات خشکسالی امسال را به سال‌های آینده منتقل می‌کند و می‌تواند شرایط را به‌مراتب سخت‌تر کند.