در بانک‌های ایران چه خبر است؟

اقتصاد۲۴ - «آقای رئیسی! مراقب باشید بانک‌ها شما را زمین نزنند.» این جمله‌ای است که محمدحسین حسین زاده بحرینی در صحن علنی مجلس در هشدار وضعیت بانکی کشور گفته است.

طی ۲۰ سال گذشته رشد نقدینگی ۱۰۲.۵ برابر شده و نظام بانکی فعلی به جای اینکه منشأ رشد اقتصادی باشد، موتور تولید نقدینگی و تورم شده است. بخش زیادی از این حجم نقدینگی مربوط به تسهیلات بی‌بازگشتی است که بانک‌ها پرداخت کرده‌اند و به اصطلاح شبه پول را خلق کرده است. بخش عمده این تسهیلات به کسانی پرداخت شده که یا از خود اعضای هیات مدیره بانک‌ها بوده یا به نوعی با اعضای هیات مدیره بانک‌ها در ارتباط بوده و صاحب نفوذ و رانت بوده‌اند.

در اقتصاد ایران رشد نقدینگی تبدیل به یک بحران جدی شده که حاصل دو منشا است. یکی چاپ پول از سوی دولت‌ها که هر زمانی با کسری بودجه مواجه بوده‌اند بلافاصله دست به چاپ پول بی‌حساب و کتاب زده‌اند و منشا دیگر آن شبکه بانکی است.

بیشتر بخوانید: بانک مرکزی دچار روزمره‌گی است

طبق یک مطالعه از سوی مجلس قبل از سال ۱۳۸۰ که اولین بانک خصوصی در ایران تاسیس شد، نسبت پول حاکمیتی به پول بانکی هرگز به ۲ نرسید؛ یعنی تا قبل از بانک خصوصی مثلا اگر هزار تومان در بخش پول حاکمیتی ایجاد شده بود، کمتر از هزار تومان در بخش بانکی شکل گرفته بود. بعد از ایجاد بانک خصوصی این نسبت مرتب افزایش یافت و اکنون نسبت پول حاکمیتی به پول بانکی یک به هفت است؛ یعنی میزان پول ایجاد شده در شبکه بانکی به ویژه بانک‌های خصوصی هفت برابر پول حاکمیتی بوده است. در نتیجه از سال ۸۰ که بانک خصوصی راه افتاد، اقتدار پولی را از حاکمیت به شبکه بانکی شامل سهامداران عمده و مدیران بانکی منتقل کردیم و این جابجایی قدرت صورت گرفت.

حالا در چنین شرایطی وجود رانت و فساد در اعطای تسهیلات بانکی چنان بالا گرفته که خود نمایندگان مجلس دست به افشاگری زده‌اند. از جمله حسین‌زاده عضو کمیسیون اقتصادی مجلس که گفته بود یک بانک ۸۰ درصد تسهیلاتش را به ۱۰۰ شرکت وابسته به خودش داده بدون آنکه حتی وثیقه قابل توجهی بگیرد.

ماجرای اعطای چنین تسهیلاتی، اما در نظام بانکی ایران تبدیل به رویه شده و بی‌شمار است. همین چند وقت پیش رویداد‌۲۴ با استناد به اسنادی که به دستش رسیده بود، از برداشت شبانه ۱۲ هزار میلیاردی یک بانک خبر داده بود. یک روز مانده به نوروز سال ۱۳۹۹ مبلغ ۱۲ هزار میلیارد بدون طی شدن مراحل قانونی از بانک دولتی به حساب یک بانک خصوصی واریز شده بود. یعنی در روز تعطیل پایان سال سیستم بانکی، یک بانک دولتی ۱۲ هزار میلیارد را به حساب شرکت مالی صددرصدی یک بانک خصوصی واریز می‌کند.

علیرضا زاکانی در مناظره دوم انتخابات ریاست جمهوری به همین موضوع اشاره کرده و گفته بود «بانک‌های خصوصی دست خودشان را در جیب بانک‌های دولتی می‌کنند که برای نمونه در روز‌های پایانی سال ۹۸، مبلغ ۱۲ هزار میلیارد از یک بانک دولتی به بانک خصوصی منتقل شد که کاملا خلاف قانون بود.»

پرداخت تسهیلات هنگفت بدون ضمانت‌نامه و اعتبارسنجی، معوقات هزار میلیاردی و زدوبند‌های بین بانکی برای پوشاندن تخلفات تسهیلاتی، دهه‌هاست در ساختار نظام بانکی کشور وجود دارد و هر بار ناقوس یکی از این تخلفات و پرونده‌ها به صدا در می‌آید و احتمالا انبوه پرونده‌های دیگری نیز در دالان‌های تاریک سیستم بانکی موجود است که هنوز هیچ چراغ قوه‌ای روی آن‌ها نیفتاده است.

بیشتر بخوانید: تیم اقتصادی رئیسی جوابگوی اقتصاد ایران نیست/ تورم بیشتر می‌شود

تمامی این تسهیلات هزار میلیاردی بدون بازگشت و ردوبدل شدن منابع نقدی بانک‌ها در حالی به قوت در جریان است که بسیاری از فعالان اقتصادی معتتقدند بانک‌ها تولید را به گروگان گرفته اند.

میثم زالی کارشناس تولید در این مورد گفته: «تولیدکنندگان در جنگ اقتصادی تنها به فعالیت مشغولند، در مواجهه بانک‌ها با تولیدکنندگان شاهد ترک فعل‌های متعددی هستیم. هزینه‌های سرباری در تولید است، فضای اقتصادی کشور ثبات ندارد، شاهد عدم تامین به موقع مواد اولیه به دلیل تحریم‌های صورت گرفته هستیم.»

رفتار متداول بانک‌ها به این صورت است که آن‌ها می‌گذارند تا بدهی استمرار پیدا کند تا بتوانند کل واحد را تحت تملک خودشان در بیاورند. مدیر بانک باید مطالبات را وصول کنند، اگر وصول مطالبات در پایان سال افزایش پیدا کند مدیران بانک امتیاز می‌گیرند. وقتی یک واحد تولیدی حساب بانکی ندارد و ضمانت نامه نمی‌تواند بگیرد، طبیعتا به سراشیبی سوق پیدا می‌کند.