تبدیل تاریک‌خانه مجلس به اتاق شیشه‌ای با فرمول شفافیت آرا

اقتصاد ۲۴-  شفافیت آراء نمایندگان مجلس در کشور ما وجود ندارد و نمایندگان پارلمان در قبال رأیی که در مجلس می‌دهند هیچ مسئولیتی ندارند. آنان هیچ مسئولیت مدنی هم در قبال آن ندارند و اگر رأی آن‌ها باعث خسارت به جامعه شود، نه تنها توسط هیچ نهادی مؤآخذه نمی‌شوند، بلکه مردم و موکلان آن‌ها نیز از آرای نمایندگان خود باخبر نمی‌شوند؛ همه اینها حرفهایی است که از زبان برخی کارشناسان در برهه های مختلف به گوش همه ما رسیده است.

در برخی از دوره‌های مجلس موضوع شفافیت آرای نمایندگان مجلس مورد بحث قرار گرفته است. برخی معتقدند این طرح می‌تواند نمایندگان را در قبال آرای آن‌ها مسئولیت پذیر کند.

سبقه تاریخی چهار ساله طرح شفافیت آراء نمایندگان

طرح شفافیت آراء نمایندگان با نام اصلی «طرح الحاق دو تبصره به ماده ۱۱۹ قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی» در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به ثبت رسید. هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۴ شهریورماه ۱۳۹۷ این طرح را با حمایت رسمی ۱۶۰ نماینده اعلام وصول کرد. در مجموع ۲۱۰ نماینده در این طرح، سایر طرح‌های مشابه، یا به‌صورت مستقل از موضوع شفافیت آراء نمایندگان اعلام حمایت کردند.

طرح شفافیت آراء نمایندگان نخستین بار توسط محمدجواد فتحی نمایندهٔ اصلاح‌طلب شهر تهران و عضو فراکسیون امید در هشتم آذر سال ۱۳۹۶ مطرح شد. در آن زمان هیئت‌مدیرهٔ مجلس شورای اسلامی با بیان این موضوع که طرح‌های متعددی در دستور کار مجلس است، اعلام وصول این طرح را به تعویق انداخت. در هفده مرداد ۱۳۹۷ حسینعلی حاجی دلیگانی نمایندهٔ شاهین‌شهر، میمه و برخوار مجدداً طرح شفافیت آراء نمایندگان مجلس را با ۲۹ امضا تهیه کرده و به هیئت رئیسهٔ مجلس تحویل داد.

وی در مورد این طرح گفته‌ است: یکی از بهترین معیار‌های ارزیابی مردم از نمایندگان خود در مجلس این است که مردم بدانند نمایندگان آن‌ها در خصوص طرح‌ها و لوایح چه نظراتی داشته‌اند، در خیلی از کشور‌های دنیا از همین روش برای شفافیت استفاده می‌شود و این می‌تواند برای کشور مفید باشد. سرانجام در توافق فی مابین حاجی دلیگانی و فتحی، طرح فتحی در کنار تلاش حاجی دلیگانی برای جلب حمایت نمایندگان، به هیئت‌رئیسهٔ مجلس تحویل داده شده و در تاریخ ۱۴ شهریور ۱۳۹۷ اعلام وصول شد.

طرح شفافیت آراء نمایندگان سرانجام در تاریخ ۷ آذرماه ۱۳۹۷ در کمیسیون آیین‌نامهٔ داخلی تصویب شد. اما مصوبهٔ مذکور با طرح اصلی تفاوت بسیاری دارد، به‌گونه‌ای که شفافیت آراء نمایندگان را محقق نساخته‌ است.دومین طرح مربوط به شفافیت آراء نمایندگان در تاریخ ۱۳ آبان ۱۳۹۷ توسط هیئت‌رئیسه اعلام وصول شد. این طرح به ابتکار سید علی ادیانی‌راد نمایندهٔ قائم‌شهر، سوادکوه و جویبار ایجاد شده و به امضای ۳۸ نفر از نمایندگان مجلس رسیده‌است.

کشیده شدن پای طرح شفافیت به مجلس یازدهم

با آغاز به کار مجلس یازدهم در اولین جلسه صحن علنی، گروهی از نمایندگان خبر از ارائه طرح جدید شفافیت آرای نمایندگان دادند. روح‌الله ایزدخواه نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر از اعلام وصول طرح شفافیت آرا به صورت عادی و بدون قید فوریت با ۱۷۰ امضا داد. طرح شفافیت پانزدهم بهمن ماه سال گذشته هم در دستور کار مجلس قرار گرفت و در نهایت به تصویب نمایندگان نرسید.

الیاس نادران نماینده مردم تهران به عنوان اولین مخالف با کلیات طرح شفافیت آراء نمایندگان گفت: بحث شفافیت در تمامی حوزه‌ها از جمله شفافیت آراء و مالی بسیار مهم است، رفتار دوگانه مشکل بزرگی است که ما امروز داریم، چرا که از یک طرف نمایش شفافیت می‌دهیم، اما از طرف دیگر پنهان‌کاری می‌کنیم.

نادران ادامه داد: شفافیت آن است که ما صراحتاً آنچه را که باید مردم بدانند به آن‌ها بگوییم، در جلسات نیز گفته شد به منظور جلب آراء همکاران طرح دو شوری خواهد شد تا پخته‌تر شود، اما باید پرسید طرحی که ۹ ماه در مجلس مانده و پخته نشده کی قرار است پخته شود. مگر چه قدر دیگر از عمر این مجلس باقی مانده است؟ در واقع قرار است شور اول را رأی بگیریم و به مردم نمایش شفافیت دهیم و بعد آن را بایگانی کنیم و در اواخر مجلس دوباره آن را آورده و بگوییم می‌خواهیم درباره شفافیت حرف بزنیم، اما اگر صداقتی در کار است باید بعد از رأی‌گیری و آوردن رأی، بلافاصله وارد جزئیات آن شویم. باید ملاحظه نمایندگان شهرستانی را نیز بکنیم مثلا برای استیضاح یک وزیر، از وزیر گرفته تا استاندار و فرماندار او را تحت فشار می‌گذارند لذا نمی‌توان از او انتظار داشته باشیم رأی خود را شفاف بگوید.

مردم توقع شفافیت در تمامی حوزه‌ها را دارند

محمد باقری نماینده بناب در مخالفت با کلیات طرح شفافیت آراء نمایندگان هم گفت: این طرح برای عوام‌فریبی به مجلس آمده است. این طرح حاوی تبصره‌هایی است که عملاً آن را از شفافیت خارج می‌کند و به یقین عقلانیت را از مجلس خواهد گرفت. به عبارت دیگر با تصویب این طرح منافع ملی را زیر سوال خواهیم برد. این طرح با لابی‌گری به مجلس آمده است، افراد و گروه‌های فشار برای تصویب آن فشار می‌آورند، این در حالی است که تمامی حاکمیت باید در بحث‌های سیاسی، مالی، فرهنگی، اجتماعی و ... شفاف باشد.

شفافیت آراء را در قالب دو شوری با جدیت دنبال خواهیم کرد

محسن پیرهادی دیگر نماینده موافق کلیات طرح شفافیت آراء، گفت: تا قبل از الکترونیکی شدن، رأی گیری‌ها با قیام و قعود انجام می‌شد و شفافیت هم ایجاد می‌شد، اما در حال حاضر با توجه به توسعه تکنولوژی می‌خواهیم به صورت شفاف این کار را انجام دهیم. همه ما در ایام تبلیغات انتخابات مطالبه شفافیت را دنبال می‌کردیم و به نوعی به موکلان خود این قول را داده بودیم که اگر وارد مجلس شویم موضوع شفافیت آراء را حل خواهیم کرد.

طرح شفافیت تابلوی افتخاری برای مجلس یازدهم خواهد بود

حسینعلی حاجی دلیگانی در موافقت با کلیات طرح شفافیت آراء، گفت: بنده یقین دارم مجلس یازدهم با مجلس دهم کاملا متفاوت است، چرا که آن زمان این طرح را با چند نفر دنبال می‌کردیم، اما امروز خوشحال هستیم که عموم نمایندگان به دنبال شفافیت هستند. این تابلوی افتخاری برای مجلس یازدهم خواهد بود که برای اولین بار پس از ۴۰ سال در مجلس شورای اسلامی می‌خواهیم این طرح را به تصویب برسانیم و قطعا چنین موضوعی نشان از بلوغ مجلس دارد.

وی اظهار کرد: اصل ۶۹ قانون اساسی صراحتا اعلام می‌کند که باید تمام مذاکرات مجلس پخش شود، زیرا که مردم نامحرم نیستند؛ بنابراین شفافیت به معنای یک‌رنگی و صداقت بوده است و قطعا هیچ کس با صداقت نیز مخالف نخواهد بود لذا طرح شفافیت آراء اعتمادسازی مردم را به دنبال خواهد داشت اگر برخی از افراد اعتمادشان نسبت به بعضی از مسئولان سلب شده به دلیل عدم شفافیت بوده است.

بیشتربخوانید:طرح صیانت مجلس؛ در تقابل یا به نفع مردم ایران؟

در نهایت نمایندگان در جلسه علنی ۱۵ بهمن ماه مجلس شورای اسلامی، با ۱۵۳ رأی موافق، ۶۳ رأی مخالف و ۱۲ رأی ممتنع از مجموع ۲۳۴ نماینده حاضر در جلسه با کلیات طرحی موافقت نکردند. پیش از این، نمایندگان در جلسه ۱۲ بهمن ماه رأی به اولویت رسیدگی به آن داده بودند. این طرح در نهایت از بهمن ماه ۹۹ باز هم به کما رفت و هم اکنون بعد از حدود هفت ماه بار دیگر در یک قدمی صحن علنی مجلس قرار گرفته است.

بعد از رد این طرح در مجلس، حجت‌الاسلام سلیمی عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۲۵ بهمن ماه ۹۹ به خبرنگار ما گفت: این طرح در کمیسیون آیین نامه بررسی نخواهد شد، چرا که همه موارد لازم در آن بررسی و مد نظر قرار گرفته است. طبق ماده ۱۳۰ آیین نامه داخلی مجلس چنانچه نمایندگان پس از رد طرحی در صحن علنی دوباره تقاضای بررسی دهند، آن موضوع دوباره در جلسات علنی مجلس مطرح خواهد شد.

وی ادامه داد: ۶۵ نفر از نمایندگان نامه ای را به امضا رسانده اند که طرح شفافیت آراء نمایندگان دوباره در دستور کار قرار گیرد. این طرح در نوبت بررسی قرار دارد و به زودی دوباره در صحن علنی مطرح خواهد شد.

اما این به زودی بیش از هفت ماه به طول انجامیده و اکنون بار دیگر بهارستانی ها خبر از در دستور کار قرار گرفتن این طرح داده اند، امری که در سال های اخیر صدای خیلی از نمایندگان را درآورده که تاریک‌خانه مجلس باید به ساختمانی شیشه ای تبدیل شود. با اعلام کمیسیون امور داخلی و شوراهای مجلس شورای اسلامی این طرح هفته آینده در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت.

از جمله مهم ترین شفافیت‌هایی ‌که این طرح در فرایند قانون‌گذاری و انتشار آرای نمایندگان انجام می‌دهد الزامی شدن انتشار مشروح مذاکرات کمیسیون‌های تخصصی و آرای نمایندگان به تفکیک آرائشان است که یکی از مهم ترین گام های نظام جمهوری اسلامی برای شفافیت محسوب می‌شود و تاکنون در سایر قوا سابقه ندارد.

در ادامه به مهم ترین بخش هایی که این طرح شفافیت آن را الزامی کرده است پرداخته‌ایم:

الزامی شدن انتشار عمومی مشروح مذاکرات ظرف حداکثر یک ماه.

الزامی شدن انتشار عمومی برنامه هفتگی مجلس سه روز قبل از برگزاری جلسات.

امکان حضور سایر نمایندگان در جلسات هیئت رئیسه.

الزامی شدن انتشار مشروح مذاکرات هیئت رئیسه برای نمایندگان.

امکان انتشار آراء هیئت رئیسه به تفکیک موافق، مخالف و ممتنع برای نمایندگان.

الزام به برگزاری علنی جلسات کمیسیون های تخصصی مجلس.

الزام به انتشار عمومی دستور کار کمیسیون ها تا سه روز قبل از تشکیل جلسه.

الزام به انتشار عمومی مشروح مذاکرات جلسات کمیسیون های تخصصی.

ایجاد بستر قانونی پخش زنده مذاکرات جلسات کمیسیون های تخصصی از صداوسیما.

الزام به انتشار عمومی حاضران و غایبان و آراء مخالف، موافق، ممتنع و بدون رای در جلسات کمیسیون.

الزام به برگزاری علنی جلسات بررسی طرح ها و لوایحی که وفق اصل ۸۵ قانون اساسی برگزار می شوند.

الزامی شدن انتشار گزارش سفر، هزینه ها و نتایج ماموریت کاری نمایندگان.

الزامی شدن انتشار عمومی اسامی غایبان و حاضران.

الزامی شدن انتشار آرای نمایندگان در صحن علنی به تفکیک مخالف، موافق، ممتنع و رای نداده.

احمد امیر آبادی فراهانی نماینده مردم قم در مجلس شورای اسلامی درباره فواید تصویب این طرح گفته است: شفافیت امر خوبی است، اما شفافیت آرای نمایندگان به تنهایی کافی نیست، مهم ترین موضوع شفافیت اموال مقامات و مسئولان، توصیه‌های انجام شده، رانت اطلاعات رد و بدل شده در جلسات و ... برای مردم و افکار عمومی است، بنابراین اگر به دنبال شفافیت هستیم باید همه موارد شفاف شود.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس ادامه داد: حتی وام‌های کلان پرداخت شده به افراد نیز باید در درگاه‌های بانک‌ها و موسسات ثبت شود تا افکار عمومی مطلع شوند، شخصی که با ارائه یک طرح وام کلانی دریافت می‌کند باید همه از آن مطلع باشند تا آن شخص ، وام را برای ساخت و راه اندازی کارخانه‌ای در کشورمان هزینه کند نه اینکه برای خرید ملک در ترکیه یا سرمایه‌گذاری در دبی آن مبلغ را مصرف کند.

محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی در نطق پیش از دستور جلسه علنی دوشنبه مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: در هفته‌های آینده بررسی مجدد طرح شفافیت آرا نمایندگان در دستور کار قرار خواهد گرفت. مراحل اصلاح این طرح با اعمال نظر نمایندگان محترم در کمیسیون آیین نامه داخلی به پایان رسیده و به رای نمایندگان گذاشته خواهد شد. در صورت تصویب طرح شفافیت آرا مجلس در مقایسه با تمامی دستگاه‌های اداری کشور در عرصه شفافیت روندها و فرایندها غیرقابل مقایسه خواهد شد. هدف طرح این است که علاوه بر شفافیت آرای نمایندگان در حوزه‌های بسیار مهم، فرایندهای تصمیم سازی مجلس نیز شفاف شود.

قالیباف تصریح کرد: در صورت تصویب نهایی طرح شفافیت آرا، جلسات کمیسیون‌ها به صورت علنی برگزار می‌شود و برای پخش این جلسات از طریق صدا و سیما بستری قانونی فراهم خواهد شد. حاضران و غایبان و آراء نمایندگان در جلسات کمیسیون ها به صورت عمومی منتشر می‌شود و جلسات بررسی طرح‌ها و لوایح مطابق اصل ۸۵ قانون اساسی، به صورت علنی برگزار خواهد شد. همچنین گزارش مأموریت‌های کاری نمایندگان مردم و مشروح مذاکرات ظرف یک ماه در اختیار عموم قرار خواهد گرفت و سایر موارد نیز به تفصیل در این طرح آمده است.

رئیس مجلس در پایان تاکید کرد: مجلس شفاف سازی را از خود آغاز کرده و جهت گیری اقدامات این مجلس در امور قانونگذاری و نظارت به گونه‌ای خواهد بود که همه دستگاه‌های اداری کشور به سمت شفافیت و مدیریت تعارض منافع پیش بروند.

تاریک‌خانه مجلس محرمانه باقی خواهد ماند؟

شفافیت رکن اول دستگاه‌های اجرایی کشور است و بسیاری از مفاسد در خلأ این اصل مهم و حیاتی اتفاق می‌افتد و قطعا شفافیت آرای نمایندگان مجلس گام بلندی در راستای شفافیت دیگر ارکان کشور خواهد بود. چهار سال است که موضوع شفافیت آراء بین نمایندگان مطرح است و موافقان این طرح معتقدند که مجلس تاریک‌خانه نیست که آراء در حالت محرمانه باقی بماند؛ اما این طرح در سال‌های بعد هم مورد بررسی قرار گرفت و هربار با دلایل مختلف و در اوج ناباوری و تاکید برای بررسی آن در صحن مجلس، از سوی وکلای ملت رد شد.

حال باید منتظر ماند و دید که سرانجام طرح شفافیت آراء نمایندگان که به زودی به صحن علنی مجلس بررسی می‌شود، به تصویب می‌رسد یا همانند چهار سال گذشته مغفول و در کما باقی خواهد ماند و آیا نمایندگان ملت دست رد به سینه شروع شفافیت از خودشان می زنند. با تمام این اوصاف طرح شفافیت می تواند طلیعه ای بر شروع شفافیت در سایر دستگاه ها باشد و این مهم را به امری ضروری در کلیه ارکان سه قوه تبدیل کند.