نوروز باستانی در قرقیزستان؛ بازی ها و باورهای متفاوت

نوروز از مقد‌س‌ترین اعیاد قرقیزستان است که مردم آئین‌های آن را با شکوه تمام‌ برگزار می‌کنند، به گونه ای که هیچ یک از مراسم ملی و مذهبی آنان جلوه و جلال نوروز را ندارد.

اقتصاد24-این روز که نزد شهروندان آن 'ناوروز' خوانده می شود و تاجیک های قرقیزی نیز آنرا همان 'نوروز' می نامند، به عنوان یک روز ملی و مقدس در بیست و یکم ماه مارس (اول تا دوم فروردین) جشن گرفته می‌شود.
این روز گاهی در اول فروردین و گاهی در دومین روز آن جشن گرفته می شود و این امر بستگی دارد به اینکه اسفند ماه سال قبل بر اساس سال کبیسه، 29 روزه و یا 30 روزه باشد.
قرقیزها همواره این روز را به عنوان روز برابری شب با روز، سرآغاز فصل بهار می‏‌شمارند و امروزه نیز آنرا به عنوان جشن سنتی نماد وحدت و انسجام ملی به شمار می‌آورند.
قرقیزستان مانند دیگر کشورهای آسیای مرکزی از زمان‌های دور نوروز را با شکوه خاص جشن می‌گرفتند، اما تا قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی (سابق) که قرقیزستان نیز یکی از جمهوری های آن بود، این مراسم یا مخفیانه برگزار می شد و یا به دست فراموشی سپرده شده بود، اما پس از فروپاشی شوروی، این روز، حیات دوباره یافت و هر ساله باشکوهتر از سال قبل برگزار می‌شود.
با این وجود، اقوام مختلف این کشور نوروز را به شکل‌ها و در ابعاد متفاوت جشن می‌گیرند و بیشتر آن‌ها نوروز را بدرقه فصل زمستان و پیشواز فصل بهار می‌دانند.
جشن نوروز در حال حاضر برای مردم این کشور عامل پاکسازی روح و روان با طبیعت، عامل تحکیم مهر و مروت، دوستی، همبستگی، برادری میان مردم، ترویج آسایش و اتحاد میان اقوام مختلف، حفظ ثروت‌های طبیعی و دعوت به ترویج آن و پاکسازی اماکن عمومی است.
البته در آستانه نوروز، مردم این کشور به کارهای خیرخواهانه نظیر کمک به نیازمندان، عیادت از بیماران و سالخوردگان نیز مبادرت می ورزند.
آنها در همین ایام، خانه‌های خود را تمیز می‌کنند، بدهی‌های خود را پرداخت و با کسی که در نزاع بودند، آشتی می‌کنند؛ زیرا به عقیده بزرگان این ملت، زمانی که نوروز به خانه‌های آنها وارد می‌شود، تمام بیماری‌ها و نارسایی‌ها و خرابی‌ها نیز باید از خانه بربندند.
مردم قرقیز در روز ۲۱ مارس داخل خانه را با بخور کاج خوشبو می‌کنند و میز عید را با ۷ نوع غذا تزئین می‌کنند که نشانه برکت محصولات آن سال است.
در شب قبل از جشن نوروز مردم این کشور به نشان فراوانی شیر، برداشت محصولات و باران، تمام ظروف را با شیر، گندم و آب چشمه لبریز می‌کنند.
آنها معتقدند که در این روز همه اعضای خانواده در یک خانه باید جمع باشند و بعد از برگزاری جشن گرد هم بیایند، برخی نیز معتقدند که در این روز نباید آتش خانه را خاموش کرد؛ چرا که با خاموش کردن آن طول زندگی خود را نیز کوتاه می‌کنند.
همچنین به اعتقاد مردم این کشور ورود میهمان مرد به خانواده همیشه خوش یمن است و ورود میهمان کودک هم علی السویه است، اما فقط ورود میهمان زن را بد یمن می‌دانند.
همین مردم در عین حال اعتقاد دارند که روز اول سال نو، وضعیت همه آن سال را نشان می‌دهد، یعنی اگر این روز آفتابی و خوب باشد، آن سال پر از محصولات و پرثمر بوده و تحولات مثبتی در آن رخ خواهد داد و در صورت سرد بودن هوا باید برای سالی سخت و سنگین آماده بود.
خانواده‌های قرقیزی از نخستین ساعات صبح روز عید نوروز از خانه‌هایشان بیرون می‌آیند و در میدان‌های بزرگ شهر جمع می‌شوند تا این روز را با شکوه هرچه بیشتر پاس بدارند.
کمیت و کیفیت برگزاری جشن های نوروزی در شهرها را دولت تدارک می‌بیند و در روستاها نیز بزرگان و ریش سفیدان در برگزاری آن دخالت دارند.
تمام جمعیت در نیمه روز، برای شرکت در جشن اصلی و عمومی این روز در میادین بزرگ شهرها و روستاها و یا پارک ها جمع می‌شوند.
در این پارک‌ها همچنین برای هرچه باشکوه تر کردن مراسم‌های جشن، بازی‌های مختلف نیز برای اهل جامعه و کودکان راه اندازی می‌شوند.
در این روز همه مردم کوشش می‌کنند روحیه خوبی داشته باشند، هنگام ملاقات همدیگر را در آغوش کشیده سخنان نیکو بر زبان آورده لباس‌های منظم، تمیز و تاجای ممکن نو به تن کنند.
مراسم نوروزی در شهرها در میادین بزرگ برگزار می شود اما این جشن در روستاها در بیابان‌های اطراف برگزار می‌شود.
البته از قبل از برگزاری جشن اصلی نوروزی، شهرها و روستاها، محله‌ها، گذرها و کارخانه‌ها ظاهری عیدانه پیدا می‌کنند.
در این میدان‌ها، بازارهای موقتی ایجاد می‌شوند که در آن انواع اجناس، خوردنی، پوشیدنی‌ها و اسباب‌بازی‌ها عرضه می‌شوند.
مثلا این مراسم در بیشکک، پایتخت جمهوری قرقیزستان در میدان 'آلا- تا' میدان اصلی شهر و برابر ساختمان مجمع خلق های قرقیزستان و با حضور خیل عظیم شهروندان این شهر و میهمانان داخلی و خارجی با هنرنمایی هنرمندان در حوزه های مختلف هنری از جمله با راه اندازی نمایش تاریخی و کنسرت برگزار می شود.
هنرپیشگان با سرودها و نواها و آهنگ‌های دلنشین فرا رسیدن بهار، احیای طبیعت، پاکی و پاکیزگی دل‌های انسان و آغاز کشت و کار بهاری را وصف و ترنم می‌کنند.
علاوه بر مقام های عالی رتبه این کشور، نمایندگان اقوام مختلف نیز با آوازخوانی ملی خود، این جشن را هرچه گرمتر می‌کنند.
این مراسم در شهرهای بزرگ ساعت‌ها به طول می‌انجامند و برگزاری مراسمی همچون نمایش‌های سوارکاران با لباس‌های عشایری و جنگی در حالی که سلاح‌هایی نظیر شمشیر، خنجر، نیزه، سپر، تیرو کمان با خود حمل می‌کنند، موجب می‌شود تا مردم زمان را فراموش کنند.
بزرگان قرقیزستان معتقدند زمانی که نوروز به خانه‌های مردمان این سرزمین وارد می‌شود تمام بیماری‌ها از کنار آنان عبور می‌کنند و شادی و سلامتی جایگزین آنها می‌شود.
دولت از قبل با راه اندازی ستادهای بزرگداشت جشن در کل کشور، استان‌ها، شهرها، مناطق و کارخانه‌ها، برنامه‌ها و تدابیر لازم را برای استقبال از نوروز تعیین و سازماندهی می کند.
در قرقیزستان در این روز، برگزاری یکسری مسابقات از قبیل سوارکاری و غیره نیز مرسوم است و مسابقات به گونه چشمگیری در این روز دنبال می‌شوند و جوایز ارزنده‌ای به نفرات برتر داده می‌شود.
در این مراسم در کنار برگزاری بازی های سنتی، مهمانان با 'سومالاک' غذا ملی و سنتی که مخصوص نوروز است و با شیرینی های ویژه این روز، پذیرایی می شوند.
در این روز، هر خانواده قرقیز، سفره‌ای پهن می‌کند و روی آن خوراکی‌های مختلف می‌چیند، همچنان که برای همسایه‌ها خوراک سنتی موسوم به 'سومالیک' یا سمنوی ایرانی مهیا می‌کنند.
در قرقیزستان در این روز پختن غذاهای معروف قرقیزی مثل 'بش بارماق'، 'مانته برسک' و 'کاتما' مرسوم است که به صورت رایگان بین حاضران در این جشن پخش می‌شود.
غذای نوروزی قرقیزها، عمدتا 'سومولوک' یا 'سومالاک' و یا 'سومالیک' است که از مالت گندم، آرد، کره و شکر تهیه می‌شود.
درباره تاریخچه این غذای ویژه نوروز نزد قرقیزها افسانه ای وجود دارد مبنی بر اینکه زمانی یک زن بیوه که توان سیر کردن بچه‌هایش را نداشت برای آرام کردن بچه‌هایش چند قلوه سنگ داخل یک دیگ ریخت و ادعا کرد که مشغول پخت غذا است و روز بعد قلوه سنگ ها تبدیل به غذایی خوشبو شدند و زن و بچه‌ها که سر سفره نشستند احساس کردند که سر سفره جشن نشسته‌اند، از آن روز سومولوک به غذای نوروزی قرقیزها تبدیل شد.
از قدیم رسم بود که مردم این کشور در ساعت مخصوص در این روز گاو نر را ذبح می‌کردند و از گوشت آن غذایی با نام 'ناروز کیژی' یا 'چان کیژی' (یکی از غذاهای قدیمی قرقیزها که از گوشت، چربی، برنج، نخود، جو، گندم، ذرت، تالکان، آرد، ارزن، سارگا، سیب زمینی و ترشی جات است) تهیه می‌کردند.
آنها بعد از خوردن غذاهای مخصوص این روز، بازی‌های مختلفی با نام 'آیکیش – اوکیش' (دیدار با یکدیگر) و 'آوداریسپیک' را که در آن جوانان سوار روی اسب، کوشش می‌کردند، یکدیگر را از روی آن به زمین بکشند، بازی می کردند.
در این روز، مسابقات مختلف ورزشی دیگری نیز برگزار می‌شد که در آن هم دختران و هم پسران با هم می ‌توانند شرکت کنند.
در این مسابقات، یک دختر، پسر را در صورتی به مسابقه دعوت می‌کند که اگر پسر در این مسابقه برنده شود، دختر با وی ازدواج ‌می کند و در صورتی که پسر مغلوب و دختر برنده شود، پسر باید هر خواسته دختر را به جا آورد؛ به این خاطر جشن نوروز اغلب به مراسم عروسی نیز تبدیل می‌شود.
البته این جشن نوروزی با برگزاری مشاعره بین شهروندان پیرو ادیان مختلف ادامه می یابد، شهروندانی که این روز را روز پیروزی خیر بر شر می‌دانند. آنها سپس آتش بزرگی درست می‌کنند آنرا به شکل مشعل روشن در تمام سطح روستا می‌گردانند.
در این روز کودکان از بالای آتش می‌پرند و بزرگان به طور مکرر می‌گویند: 'بروید، بروید، بروید تمام سختی‌ها'، 'سال نو آمد، سال کهنه رفت' و با این سخنان به جشن اعتدال بهاری پایان می‌داده و با غروب آفتاب این جشن ها را به پایان می رسانند.
طبق رسوم کهن ایرانی در این کشور، اگر در این روز فرزندی به دنیا بیاید و آن فرزند پسر باشد، او را 'ناروزبای' و یا '«ناروز بیک' و اگر فرزند دختر بود 'ناروز' و یا 'ناروزگل' نام گذاری می‌کنند.
همچنین اگر در این روز برف بیاید، آن را به فال نیک می گیرند و حتی زیبایی دختر را در افسانه‌های قرقیزی با برف سفید نوروزی مقایسه می‌کنند، به این دلیل که معمولا برف ماه مارس نرمی و سفیدی ویژه‌ای دارد.

منبع: ایرنا