دیپلماسی اقتصادی بدون برجام امکان‌پذیر نیست

اقتصاد۲۴ - دولت ابراهیم رئیسی اصرار دارد که زندگی مردم را به برجام گره نزند و به همان اندازه برجام را از اولویت سیاست خارجی خود کنار گذاشته و دیپلماسی خود را بر کشور‌های همسایه متمرکز کند. حداکثرسازی رابطه با کشور‌های همسایه در حالی به شعار دولت تبدیل شده که شواهدی دال بر وخیم‌تر شدن رابطه ایران و کشور‌های همسایه به‌ویژه در حوزه قفقاز و خلیج‌فارس مشهود است. همزمان به نظر می‌رسد مسئله برجام به دلیل تبعاتی که بر اقتصاد کشور دارد، قابل کنار گذاشتن نیست.

فریدون مجلسی دیپلمات سابق و کارشناس امور بین‌الملل، درباره دستاورد‌های دولت رئیسی در حوزه دیپلماسی به روزنامه هم‌میهن گفته، سیاست خارجی ایران در همه دوره‌ها خارج از وزارت خارجه تدوین شده و به ابزار دست روسیه تبدیل شده است و امیدی به اصلاح‌اش نیست.

کارنامه سیاست خارجی ایران در دولت ابراهیم رئیسی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
این کارنامه از دیدگاه خودشان با افزایش صادرات و عبور از مخمصه‌هایی مثبت بوده است، اما از دید سیاسی و روابط بین‌الملل در همه زمینه‌ها این سیاست مردود است و ربطی به دولت رئیسی ندارد. سیاست خارجی ایران در زمان روحانی هم مردود بوده؛ قبل از آن در دوره احمدی‌نژاد و حتی پیش از آن هم مردود بوده است. به استثنای احمدی‌نژاد که خودش فعالانه در این مردود بودن مشارکت داشته، بقیه کاری از دست‌شان بر نمی‌آمد. سیاست‌گذاری در دست وزارت خارجه و دولت نبود، بلکه توسط برخی نهاد‌های صاحب‌نفوذ دیگر از جمله نهاد‌های نظامی تعیین می‌شده و عملا دولت‌ها را در مقابل عمل انجام‌شده قرار داده است. مثلا همین مانور نظامی اخیر در مرز آذربایجان؛ معلوم نیست رئیس‌جمهور تا چه اندازه در آن دخالت داشته است. البته رئیس‌جمهور فعلی که نزدیک به حاکمیت نظامی محسوب می‌شود، ولی به هر حال سیاست خارجی زمانی قابل قبول است و مردود نیست که در قالب اصول روابط بین‌الملل بگنجد؛ سیاست خارجی‌ای که استثنا بر روابط بین‌الملل باشد و خودش را مشمول حقوق و ضوابط بین‌المللی و سازمان‌های بین‌المللی نداند، مقبول نیست، هرچند ممکن است برای خودش مشروعیت‌های فوق‌العاده‌ای قائل باشد.

در این مدت نفوذ منطقه‌ای ایران چه وضعیتی داشته است؟
اول باید به این سوال پاسخ داد که ایران چه موقعیت ژئوپلیتیکی دارد؟ ایران به‌طور بالقوه موقعیت استثنایی دارد. تمام کشور‌های اطراف ایران از ایران ثروتمندتر هستند. درآمد سرانه ترکیه که زمانی یک‌سوم ایران بود، الان چندین برابر ایران شده است. ایران با کشوری مانند عراق همسایه است که فقط روزی پنج میلیون بشکه نفت صادر می‌کند و مرکز جذب توریسم مذهبی است. ایران هم دارای صنایعی است که می‌تواند به عراق کمک کند؛ با کویت، عربستان و امارات که مرکز پول هستند، همسایه است؛ با پاکستانی که یک بازار عظیم است و ترکمنستانی که دارای نفت و گاز است، هم‌جوار است و از دریای خزر با دو کشور عظیم ثروتمند مثل قزاقستان و روسیه همسایه است. منطق اقتضا می‌کند که ایران از این همسایگان بسیار بهره‌مند باشد؛ با همه این‌ها بالاترین سطح دادوستد را در زمینه‌های تجاری و صنعتی داشته باشد و همین که این رابطه را ندارد، پس یعنی در حوزه نفوذ منطقه‌ای شکست خورده است.

بیشتر بخوانید: آیا پای ایران به جنگ اوکراین کشیده شده‌است؟

کارنامه دیپلماسی اقتصادی دولت را چطور ارزیابی می‌کنید؟
دیپلماسی اقتصادی بدون برجام امکان‌پذیر نیست. ما حتی مورد تحریم عراقی هستیم که در آن نفوذ داریم. عراق، کویت، عربستان، امارات، عمان و روسیه همگی ما را مشمول تحریم‌های بین‌المللی می‌دانند و با ما رابطه ندارند. از ایران گاز و برق می‌برند و پولش را نمی‌دهند. مبادلاتی صورت می‌گیرد، ولی اسم‌اش دیپلماسی اقتصادی نیست. زمانی کره‌جنوبی و ژاپن نمایندگی‌های سیاسی‌شان را مسئول کارگزاری اقتصادی کرده بودند؛ امروز شرکت‌های ژاپنی هستند که به وزارت خارجه این کشور‌ها کمک می‌کنند. دیپلماسی اقتصادی ایران در حبس برجام و اف‌ای‌تی‌اف است؛ در حبس اصرار و پافشاری ایران در اولویت بخشیدن به مبانی ایدئولوژیک سیاسی خودش در منطقه به منافع ملی است.

آیا ایران توانسته در این مدت توازنی در مناسبات‌اش با کشور‌های جهان برقرار کند؟
امکان توازن در رابطه با کشور‌ها وجود ندارد. وقتی ایران نزدیک به روسیه شده، صرفا به این دلیل که سیاست ایران بر مبنای غرب‌ستیزی و دشمنی با غرب است، نمی‌توان انتظار توازن داشت. جهان امروز به دو بلوک تقسیم شده؛ روسیه و بقیه جهان. حالا شما در این مناسبات با روسیه ارتباط بیشتر برقرار کرده‌اید. این در حالی است که ایران همیشه باید به عنوان یک همسایه از همسایه توسعه‌طلب بیمناک باشد. در چنین شرایطی، من امیدی به اصلاح روابط سیاسی ایران نمی‌بینم.