سکته در کمین مبتلایان به فشار خون

اقتصاد24 - یکی از مهم‌ترین عوامل خطر و تهدیدکننده سلامت مردم و اصلی ترین عامل مرگ و میر در جهان و ایران پدیده پرفشاری خون است. مرگ زودرس ناشی از سکته‌های قلبی و مغزی معلول این بیماری بوده و بالغ بر نیمی از کل موارد مرگ در کشور را به خود اختصاص داده اند. انواع معلولیت‌ها، فلج اندام‌ها، کاهش کمیت و کیفیت عمر، آسیب به سایر اندام‌های بدن از سایر آسیب‌های ناشی از این پدیده هستند.

در سال ۱۳۹۵ به طور متوسط ۲۲ درصد زنان و ۲۱ درصد مردان ایرانی مبتلا به فشارخون بالا بوده اند. بدیهی است تحمیل هزینه‌های اقتصادی از جمله تأمین دارو، تجهیزات پزشکی، آزمایشگاهی، اقدامات درمانی و توانبخشی، اشغال ظرفیت‌های بستری از ابعاد اجتماعی این عارضه است. این در حالی است که با تشخیص به موقع و رعایت اصول ساده بهداشتی درمانی می‌توان از آسیب‌های جدی یادشده وتبعات اجتماعی آن از جمله تزلزل اقتصادی کشور جلوگیری نمود.

برنامه بسیج ملی کنترل فشار خون

شرایط تاریخی در دهه‌های اخیر موجب تغییرات گسترده در شیوه زندگی مردم از قبیل رشد شهرنشینی، آلودگی هوا، مصرف غذاهای پرنمک، به عنوان بزرگ‌ترین عامل ایجاد پرفشاری خون در ایران ۲ تا ۳ برابر بیش از حداکثر میزان مجاز مصرف می‌شود، پر چرب و پر شیرین، کم تحرکی و اضافه وزن، اختلالات خواب، استرس‌های فردی و اجتماعی و…، شده است که از عوامل اصلی خطر بروز فشارخون بالا هستند. نکته در خور توجه و کلید اصلی مبارزه با فشار خون نیز در مدیریت همین عوامل خطر نهفته است به صورتی که رعایت صحیح و کنترل این عوامل از سوی آحاد جامعه (من جمله عادت غذایی نامناسب) بیشترین کمک را در کاهش موارد ابتلاء به این بیماری مهلک فراهم خواهد آورد و نه استفاده از اقدامات درمانی پیشرفته و دارای هزینه بالا. از این رو وزارت بهداشت، همزمان با روز جهانی فشارخون، به عنوان آغاز «بسیج ملی کنترل فشارخون» بالا در اولویت برنامه‌های بهداشتی سال ۱۳۹۸ قرار داده است.

اهداف بسیج ملی کنترل فشار خون بالا

افزایش آگاهی و سواد سلامت جامعه، ترغیب مردم برای مراجعه به مراکز تعیین شده جهت اندازه گیری فشارخون، و شناسایی و پیگیری افراد دارای فشارخون، کاهش مصرف نمک روزانه مردم (به حداقل ۵۰ درصد) با اطلاع رسانی به جوامع مردمی، کنترل صنایع و ساختارهای مرتبط، افزایش مصرف غلات، حبوبات، سبزیجات و میوه به میزان ۲۵ درصد بیشتر از وضعیت کنونی، کنترل و درمان مبتلایان به فشارخون بالا، از جمله اهداف این طرح ملی است.

این برنامه از ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۸ (مصادف با روز جهانی فشارخون) آغاز می‌شود و تا ۱۵ تیرماه ۱۳۹۸ ادامه خواهد داشت و در آن، تمام ارکان مدیریتی، پشتیبانی و فنی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و تمامی دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور و نیز سازمان‌ها و نهادهای دولتی و غیردولتی مرتبط با سلامت، بسیج می‌شوند تا با اندازه گیری فشارخون افراد ۳۰ ساله و بالاتر و نیز زنان باردار ایرانی و جمع آوری و ثبت داده‌های مورد نیاز، مرحله اول را برای طراحی و اجرای برنامه‌های پیشگیری و کنترل فشارخون ایرانیان طی کنند.

می‌توان امیدوار بود که با طراحی و اجرای بسیج ملی کنترل فشارخون بالا، گروه‌های هدف مورد نظر درباره فشارخون بالا حساس شوند و با مراجعه به مراکز تعیین شده از وضعیت فشارخون خود اطلاع پیدا کنند. به این ترتیب، با شناسایی موارد فشارخون بالا و شروع مراقبت‌های استاندارد و مبتنی بر دستورالعمل‌های کشوری، گامی مؤثر برای کنترل این تهدید سلامت برداشته خواهد شد.

اهمیت فشار خون

خون در بدن ساکن نیست و در گردش است که به آن گردش خون می‌گویند. خون در گردش موجب رساندن مواد غذایی انرژی زا و اکسیژن به بافت‌های بدن و حمل مواد زائد به ارگان‌های دفعی شده و بطور کلی فعالیت سیستم دفاعی و بازسازی بافت‌ها نیز از این طریق میسر می‌گردد.

مهم‌ترین بخش دستگاه گردش خون در بدن قلب است. رگ‌هایی که خون را به قلب وارد می‌کنند، سیاهرگ و رگ‌هایی که خون را از قلب خارج می‌کنند، سرخرگ نام دارند. قلب با هر بار ضربان، خون را به درون سرخرگ‌ها می‌فرستد و در نتیجه، نیرویی به سرخرگ‌ها وارد می‌کند که باعث می‌شود فشاری به دیواره سرخرگ‌ها وارد گردد که به آن فشارخون می‌گویند. مقدار فشارخون به دو عامل بستگی دارد: مقدار خونی که در هر دقیقه از قلب خارج می‌شود، و مقاومتی که بر سر راه خروج خون از قلب در سرخرگ وجود دارد. فشارخون وقتی بالا می‌رود که یا خون با قدرت بیشتر از قلب پمپ شود و یا مجرای سرخرگ تنگ شود.

مهم‌ترین عامل در ایجاد تنگی بر سر راه جریان خون، رسوب چربی است. با بالا رفتن سن به تدریج چربی بیشتری در جدار سرخرگ‌ها رسوب می‌کند و فرد بیشتر در معرض فشارخون بالا قرار می‌گیرد. علاوه بر افزایش سن، برخی رفتارها مانند فعالیت بدنی کم، تغذیه ناسالم و مصرف سیگار یا قلیان هم در ایجاد و تشدید فشارخون تأثیر دارند.

مقدار فشارخون طبیعی و غیرطبیعی

مقدار فشارخون با دو عدد مشخص می‌شود: عدد بزرگ‌تر که فشارخون سیستول را نشان می‌دهد و عدد کوچک‌تر که فشارخون دیاستول را نشان می‌دهد. در زمان انقباض عضله قلب که خون وارد سرخرگ‌ها می‌شود و فشارخون به حداکثر مقدار خود می‌رسد و در زمان استراحت قلب خون به تدریج از سرخرگ‌ها خارج می‌شود و فشارخون به حداقل مقدار خود می‌رسد.

چرا فشارخون بالا می‌رود

فشارخون وقتی بالا می‌رود که یا خون با قدرت بیشتر از قلب پمپ شود و یا مجرای سرخرگ تنگ شود. مهم‌ترین عامل در ایجاد تنگی بر سر راه جریان خون، رسوب چربی است. با بالا رفتن سن به تدریج چربی بیشتری در جدار سرخرگ‌ها رسوب می‌کند و فرد بیشتر در معرض فشارخون بالا قرار می‌گیرد. علاوه بر افزایش سن، برخی رفتارها مانند فعالیت بدنی کم، تغذیه ناسالم و مصرف سیگار یا قلیان هم در ایجاد و تشدید فشارخون تأثیر دارند.

علائم فشار خون بالا

فشارخون بالا معمولاً علامت ندارد. البته ممکن است افراد دارای فشارخون بالا ممکن است سردرد در ناحیه پشت سر، سرگیجه، تاری دید، خستگی زودرس و تپش قلب، تنگی نفس شبانه یا هنگام فعالیت، و درد در قفسه سینه داشته باشند. تنها راه تشخیص، اندازه گیری فشارخون با دستگاه فشارسنج است. برای مقابله و کنترل فشارخون بالا در جامعه باید فشارخون افراد در معرض خطر به ویژه افراد ۳۰ ساله و بالاتر و زنان باردار اندازه گیری شود تا بتوان آن را به موقع تشخیص داد و درمان کرد.

عوارض فشارخون بالا

در افرادی که فشارخون بالا دارند، به علت فشار وارد بر قلب به تدریج عضله قلب آنها ضخیم می‌شود. این ضخیم شدن می‌تواند فشار بر قلب را افزایش دهد و در طولانی مدت، عمر فرد را کم کند.

فشارخون بالا باعث می‌شود تا چربی در دیواره سرخرگ‌ها سریع‌تر رسوب کند. رگ‌های قلب در این افراد زودتر تنگ می‌شوند و خون کمتری به عضله قلب می‌شود. اگر رگ‌های قلب بسته شوند و خون اصلاً به عضله قلب نرسد، سکته قلبی رخ می‌دهد.

رسوب چربی در دیواره سرخرگ‌های مغزی باعث کم شدن جریان خون به مغز می‌شود. اگر تنگی بسیار شدید شود و یا رگ‌های مغز کاملاً بسته شود، سکته مغزی رخ می‌دهد.

فشارخون بالا می‌تواند باعث پارگی رگ‌های مغز شود و خونریزی مغزی ایجاد کند که ممکن است باعث مرگ شود و یا باعث اختلال در حرکت اندام‌ها، بینایی و قدرت تکلم شود.

فشارخون بالا می‌تواند باعث نارسایی کلیه‌ها شود. در فشارخون بالا چشم می‌تواند مشکل پیدا کند و باعث خونریزی ته چشم، تاری دید و حتی کوری شود. حداقل نیم ساعت قبل از اندازه گیری فشارخون خود، غذا نخورید، قهوه و چای ننوشید، فعالیت بدنی انجام ندهید، سیگار یا قلیان نکشید، ادرار خود را کاملاً تخلیه کنید، و عصبانی نشوید.

طرح بسیج ملی کنترل فشار خون

وزارت بهداشت، طرح «بسیج ملی کنترل فشارخون» را به عنوان اولویت برنامه‌های بهداشتی سال ۹۸ از ۲۷ اردیبهشت مصادف با روز جهانی فشارخون تا ۱۵ تیر ۹۸ در دست اجرا دارد تا با اندازه گیری فشارخون افراد ۳۰ ساله و بالاتر و نیز زنان باردار ایرانی و جمع آوری و ثبت داده‌های مورد نیاز، مرحله اول را برای طراحی و اجرای برنامه‌های پیشگیری و کنترل فشارخون ایرانیان طی کنند.

بر اساس برآوردهای انجام شده، در ایران ۹۷ هزار نفر در سال ۱۳۹۶ در اثر بیماری‌های مرتبط با فشارخون بالا جان خود را از دست داده اند.

بر اساس پیمایش ملی در سال ۱۳۹۵، حدود یک سوم جمعیت بزرگسالان ایران از فشارخون بالا رنج می‌برند. بالغ بر ۱۵ میلیون نفر در ایران، مبتلا به عارضه فشار خون بالا هستند و تنها ۶۰ درصد این افراد از بیماری خود اطلاع دارند. این در حالی است که ۵۰ درصد بیماران مبتلا به فشارخون بالا برای کنترل بیماری خود دارو دریافت می‌کنند. تنها در ۲۰ درصد بیماران مبتلا به فشارخون بالا در کشور، فشارخون کنترل است.

در ۲۵ سال گذشته، شیوع پرفشاری خون در ایران، حدود ۳ برابر شده است. تقریباً یک نفر از هر پنج نفر به فشارخون بالا مبتلا هستند. فشار خون بالا، دلیل اصلی بروز بیماری‌های قلبی عروقی است. بیش از نیمی از سکته‌ها و بیماری‌های قلبی عروقی بدلیل فشارخون بالا هستند. فشار خون بالا به‌علت ایجاد سکته‌ها و حملات قلبی، بزرگترین علت مرگ در دنیاست.

از هر ۸ مرگ در دنیا یک مرگ مربوط به فشارخون بالا است. فشارخون بالا سومین عامل کشنده در دنیا است. فشارخون بالا در صورتی‌که کنترل نشود، به رگ‌های مغز، قلب، کلیه و چشم آسیب می‌رساند.

فشار خون بالا، چاقی و اضافه وزن، فعالیت بدنی ناکافی، چربی خون بالا، و اعتیاد، پنج عامل خطری هستند که بالاترین نسبت بار بیماری‌ها را تشکیل می‌دهند.

در ایران از هر ۱۰ نفر، ۴ نفر کم تحرک، تقریباً ۲ نفر سیگاری و حدود ۳ نفر مبتلا به اضافه وزن هستند.

با بالا رفتن سن افراد به دلیل کاهش عملکرد کلیه‌ها، ناتوانی در دفع نمک بدن، سفت شدگی دیواره رگ‌ها و افزایش وزن بدن، فشار خون افزایش می‌یابد.

منبع: مهر