چه کسانی در حرم شاه عبدالعظیم دفن هستند؟

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: عبدالعظیم حسنی از نوادگان امام دوم شیعیان، حسن بن علی است که در شهر ری دفن شده‌ است. کنیه وی ابوالقاسم و ابوالفتح است. او در روز پنج‌شنبه چهارم ماه ربیع‌الثانی سال ۱۷۳ قمری مصادف با ۱۳ شهریور ۱۶۸ خورشیدی، در زمان امام موسی کاظم (ع) در شهر مدینه بدنیا آمده است. پدرش عبدالله و مادرش فاطمه یا حیفا نام داشتند و همسرش خدیجه دختر قاسم بن حسن بن زید بن حسن مجتبی بود. 

عبدالعظیم به دستور امام هادی (ع) به شهر ری می‌رود و در سرداب خانه یکی از شیعیان آن شهر به زندگی پنهانی روی می‌آورد. او روز‌ها روزه می‌گرفت و شب‌ها به نماز می‌ایستاد و چندی بعد در روز پانزدهم شوال سال ۲۵۲ قمری (۱۱ آبان ۲۴۵ خ)، در زمان پیشوای دهم شیعیان علی النقی درگذشت. وی ۷۹ سال قمری (۷۷ سال خورشیدی) عمر کرد. حرم شاه‌عبدالعظیم محل دفن عبدالعظیم حسنی است که در شهر ری قرار دارد و اولین با در دوره ایلخانیان به صورت حرم درآمد و در دوره صفویه و قاجاریه بخصوص در عهد ناصرالدین شاه مرمت و بازسازی شد. این حرم یکی از اماکن مقدس و زیارتی در ایران است که بسیاری از شخصیت‌های بزرگ و علما در آنجا دفن شده‌اند. برخی از افراد مهمی که در این حرم دفن شده‌اند عبارتند از:

۱- امامزاده حمزه (ع)

حمزه بن موسی بن جعفر الکاظم از فرزندان امام هفتم (ع) است. وی دانشوری فاضل بود و نزد قشر‌های گوناگون مردم محبوبیت ویژه‌ای داشت. طبق برخی روایات اطرافیان مأمون او را به قتل رساندند. بقعه‌های زیادی در ایران و کشور‌های دیگر به وی منسوب است؛ البته شواهد موجود موید این است که مرقد وی در ری در جوار آستانه حضرت عبدالعظیم است.

۲- امامزاده طاهر (ع)

امامزاده طاهر از نوادگان امام سجاد (ع) و از علما و مصنفین اوایل قرن چهارم هجری بوده و در شهرری وجهه و شخصیت تامی داشت و سر وسامان دادن امور اهالی ری به دست با کفایت او بود، او سیدی بزرگوار و دارای کرامت بود و در بزرگی مقام و جلالت قدر و عظمت شان او همین بس که پس از گذشت هزار سال در هنگام بنای گنبد، قبرش نبش شد و بدن شریفش را که ابدا تغییری در آن صورت نگرفته بود سالم یافتند؛ گویا خوابیده است.

۳- شیخ ابوالفتوح رازی

جمال الدین ابوالفتوح حسین بن علی ملقب به رازی از علمای تفسیر و کلام و ناقلین بنام حدیث عالم تشیع است. تاریخ دقیق تولد و وفات وی در دست نیست، ولی با توجه به قرائن موجود تولد وی در اواخر قرن پنجم و وفات او در اواسط قرن ششم بوده است. اجداد ابوالفتوح از علمای بزرگ شیعه و صاحب تألیفات بسیار بوده اند که از نیشابور به ری آمدند. مهمترین اثر ابوالفتوح رازی کتاب روح (یا روض) الجِنان و روح الجَنان است که از تفاسیر جامع و معتبر قرآن و مهمترین و اولین تفسیر شیعی به زبان فارسی است. اثر دیگر او روح الاحباب و روح الالباب فی شرح الشهاب که شرحی است برکتاب شهاب الاخبار قاضی قضائی که مجموعه‌ای است از کلمات قصار حضرت رسول اکرم (ص) مرحوم ابوالفتوح رازی را پس از فوت در حجره خویش که در مدرسه‌ای جنب بقعه امامزاده حمزه (ع) بود دفن کردند.

۴- قائم مقام فراهانی

میرزا ابوالقاسم فرزند میرزا عیسی در سال ۱۱۹۳ قمری به دنیا آمد و دوران کودکی را به تحصیل علوم و کسب کمالات گذراند. او وزیری لایق دارای حسن تدبیر، شاعر و استاد در نظم و نثر فارسی بود که پس از مرگ پدر، به جای او به وزارت انتخاب گردید. نقل است هنگامیکه عباس میرزا در مشهد بیمار بود، از قائم مقام خواست که در رسانیدن محمد میرزا (پسرش) به سلطنت، دستیار او باشد و آن دو در حرم حضرت امام رضا (ع) سوگند یاد کردند که به یکدیگر خیانت نکنند. بعد از مرگ فتحعلیشاه (سال ۱۲۵۰) قائم مقام به عهد خود وفا نمود و محمد میرزا را به سلطنت رسانید و او نیز قائم مقام را به‌عنوان صدراعظم برگزید. از خصوصیات قائم مقام ایستادگی شدید در مقابل زیاده طلبی‌ها و سودجویی‌های خارجیان بود و نوشته‌اند که او به هیچ وجه در قبال زیاده طلبی‌های خارجیان تسلیم نشده و حتی به قیمت جان خود منافع ملت ایران و مصالح کشور را به بیگانگان واگذار نکرده است. قائم مقام همچنین به تربیت میرزاتقی خان امیرکبیر که فرزند آشپز خود بود همت گماشت تا جایی که میرزا تقی خان به صدارت ناصرالدین شاه رسید. ســــرانجام قائم مقام را با وجود فراز و نشیب‌های زیاد در زندگی سیاسی و اجتماعی خود در سال ۱۲۵۱ قمری به امر محمدشاه در حوضخانه کاخ نگارستان خفه کردند و هم اکنون مرقد او در رواق ابوالفتوح رازی محفوظ است.

۵- ستارخان سردار ملی

ستار قره داغی فرزند حاج حسن قره داغی در سال ۱۲۸۴ قمری در آذربایجان متولد شد در جوانی به مشاغل مختلف روآورد و براثر رنج‌ها و مشقاتی که دیده بود به مشروطه طلبان پیوست و از بدو تأسیس انجمن ایالتی آذربایجـــان با آنان ارتباط پیدا کرد و در انجمن دیگری به نام (انجمن حقیقت) عضویت داشته که اعضاء آن را عده‌ای از انقلابیون و آزادی‌خواهان تبریز تشکیل می‌دادند. ستارخان پس از فتح تهران به دست مشروطه طلبان، با تجلیل بی سابقه‌ای وارد پایتخت شد و در پارک اتابک مسکن گزید و آنجا را کانون مجاهدین و آزادیخواهان قرارداد. بعد‌ها در درگیری با نیرو‌های دولتی در همین مکان براثر اصابت گلوله به پایش زخمی شد و چهار سال بعد در ماه ذی الحجه سال ۱۳۳۲ قمری در سن ۴۸ سالگی دارفانی را وداع گفت و در جوار بارگاه ملکوتی حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در صحن باغ طوطی به خاک سپرده شد.

۶- سیدضیاء الدین طباطبایى

او فرزند سید على آقاى یزدى، در سال ۱۲۷۰ خورشیدى در شیراز متولد شد. در سن دو سالگى به همراه پدرش از شیراز به تبریز رفت و تا سن ۱۲ سالگى در آن شهر اقامت داشت. پس از مدتى اقامت در تهران در سال ۱۳۲۴ قمرى در سن ۱۵ سالگى به شیراز بازگشت. آمدن او مصادف شد با مشروطیت در شیراز که بود گاهى در این سن مقالاتى مى‌‏نوشت و بعد روزنامه‌اى به‏ نام نداى اسلام منتشر کرد. پس از چندى به تهران آمد و روزنامه رعد را در سال ۱۲۹۳ خورشیدى در سن ۲۳ سالگى منتشر نمود و پس از توقیف رعد، چون امتیاز روزنامه برق را داشت، برق را منتشر کرد و بعد که روزنامه رعد از توقیف درآمد همان رعد را انتشار داد. او بعد‌ها به خارج رفت و پس از بازگشت در قزوین در بلوک زهرا کشاورزى راه انداخت و یونجه‌‏زار مفصلى ترتیب داده بود بالاخره در شهریور ماه ۱۳۴۸ خورشیدى در سن ۸۰ سالگى به سکته قلبى در تهران درگذشت و درحضرت عبدالعظیم (ع) در مقبره ناصرالدین شاه به‏ خاک سپرده شد.

۷- ادیب الممالک فراهانی

میرزا محمد صادق امیرى فرزند حاجى میرزا حسن و نواده میرزا معصوم متخلص به محیط، برادر میرزا ابوالقاسم قائم مقام، وزیر معروف محمّد شاه قاجار در روز پنج شنبه چهاردهم محرم سال (۱۲۷۷ ه ق) در قریه گازران اراک به ‏دنیا آمد. 

امیرى پانزده سال بیش نداشت که پدرش در سال (۱۲۹۱ ه ق) درگذشت و سروسامان خانواده‏ او از هم پاشید و به دلیل فشار طلبکاران و تعدیات شاهزاده عبدالحمید میرزا ناصر الدوله، حکمران و رئیس قشون اراک، در سال (۱۲۹۳ ه ق) با پاى پیاده به تهران آمد و پس از مدتى به دستگاه شاهزاده طهماسب میرزا، مؤید الدوّله راه یافت. مظفر الدین شاه به او لقب ادیب الممالک داد و در ذیقعده همان سال، که امیر نظام به پیشکارى آذربایجان منصوب شد، با او به تبریز رفت تا اینکه در سال (۱۳۱۶ ه ق) به سمت معاونت و نایب رئیسى مدرسه لقمانیه تبریز منصوب گردید. او در شعبان سال (۱۳۲۴ ه ق) که مجلس شوراى ملى گشایش یافت در تهران بود و سردبیرى روزنامه مجلس را ـ که میرزا محمّد صادق طباطبایى تأسیس کرده بود ـ به عهده داشت. سرانجام ادیب الممالک در سال (۱۳۳۵ ه ق) که مأمور عدلیه یزد بود سکته کرد و به تهران آمد و روز چهارشنبه ۲۸ ربیع الثانى همین سال در سن ۵۸ سالگى در تهران درگذشت و در آستان مقدس حضرت عبدالعظیم حسنى علیه السلام مدفون شد.

۸- عباس اقبال آشتیانی

عباس اقبال فرزند محمدعلى فرزند کربلایى اقبال و مادرش دختر ملا عبداللّه‏ آخوند است و در سال ۱۲۷۵ ش (۱۳۱۴ ق) در خاندانى پیشه ‏ور در آشتیان دیده به جهان گشود.

پدرش در آشتیان حرفه فصلى داشت، زمانى درودگرى و شبانى و مدتى به تون تابى حمام مشغول بود. اقبال از خانواده‌اى تهیدست و فقیر به حساب مى‌‏آید، ولى این امر با وجود مادرى دلسوز و پشتکار و عزم راسخ وى هیچ‏ گاه نتوانست مانعى براى پیشرفت او باشد. اقبال ۱۰ ـ ۱۲ ساله بود که به تهران رفت. از دوران کودکى در کنار کار و کمک به معیشت خانواده به آموختن پرداخت. اقبال پس از پایان تحصیل، فعالیتهاى فرهنگى خود را آغاز کرد. او نخست به تدریس در مراکزى مانند دارالفنون، درالمعلمین مرکزى، مدرسه علوم سیاسى و مدرسه نظام پرداخت و سپس معاونت کتابخانه معارف را که در مدرسه دارالفنون بود پذیرفت. او خارج از مراکز آموزشى به نگارش مقالات ادبى و علمى همت گمارد و همکارى خود را با ملک الشعرا بهار، رشید یاسمى و سعید نفیسى در مجله دانشکده و محمدعلى فروغى، ابوالحسن فروغى، غلامحسین رهنما و عبدالعظیم قریب، در مجله فروغ تربیت آغاز کرد. مرحوم اقبال مقالات بسیارى در مسائل مختلف ادبى، تاریخى و اجتماعى دارد که در جراید و مجلات چاپ شده است و مهم‏ترین آن‌ها را باید در مجله ‏هاى بهار، دانشکده، آینده، مهر، ایرانشهر، یادگار، ارمغان، ایران امروز، یغما، آموزش و پرورش شرق، تربیت، نشریه وزارت خارجه، اطلاعات ماهانه و مجله دانشکده ادبیات تهران خواند. او همچنین به‌عنوان رایزن فرهنگى راهى ترکیه و ایتالیا گردید اقبال تا آخر عمر پربرکت خود در ایتالیا ساکن بود و در همانجا در ۲۱ بهمن ماه ۱۳۳۴ ش رخت به سراى باقى برد. کالبد او را پس از تشییع از مدرسه سپهسالار در آستانه حضرت عبدالعظیم علیه ‏السّلام در مقبره ابوالفتوح رازى و در جوار دوست دیرینه ‏اش علامه قزوینى به خاک سپردند.

۹- شیخ محمد خیابانی

شیخ محمد خیابانی، فرزند حاج عبدالحمید تاجر در سال ۱۲۹۷ قمری در شهرستان شبستر به دنیا آمد. تحصیلات مقدماتی را در زادگاهش گذراند و سپس در تبریز به تحصیل علوم دینی پرداخت. فقه و اصول را نزد آیت الله سید ابوالحسن انگجی و هیأت و نجوم را نزد میرزا عبدالعلی طی نمود. وی با توکل به خدا و استعداد سرشار و پشتکار و جدیت خود مراحل تحصیل را به سرعت پشت سرگذاشت و به مقام بلند علمی رسید. در دوران طلبگی مسایل مشکل علم هیأت را خود استخراج و تقویم‌های رقومی می‌نوشت. خیابانی در سی سالگی نماینده مردم تبریز در مجلس شورای ملی انتخاب گردید و با موضع گیری‌های ضد استبدادی و استعماری در کنار نمایندگان متعهد دیگر همچون شهید مدرس و میرزا اسماعیل نوبری به دفاع از حق مسلّم مردم ستمدیده ایران پرداخت. خیابانی مبارزات فراوانی را عیله استعمار انگلیس انجام داد و در ادامه مبارزات خود روزنـــامه تجدد را منتشر و خبر‌ها و مقالات مربوط به مبارزات را چاپ و به اطلاع مردم می‌رساند. او با هدف سرو سامان دادن به اوضاع آشفته آذربایجان ـ قطع دست اجانب از خطه آذربایجان و کل ایران ـ همکاری با نهضت جنگل به رهبری میرزاکوچک خان ـ حفظ استقلال و تمامیت ارضی ایران ـ احیاء و اجرای قانون اساسی مشروطیت ـ ایجاد نوعی انقلاب فرهنگی و بازگشت بــه خویشتن خویش به مبارزات خود ادامه می‌داد. خیابانی سرانجام بعد از مدت‌ها مبارزه با استعمارگران در روز ۲۲ شهریور ۱۲۹۹ شمسی با شلیک چند تیر به شهادت رسید و مزار آن مرد بزرگ در صحن باغ توتی آستان مقدس حضرت عبدالعظیم (ع) قرار دارد.

۱۰- ناصرالدین شاه قاجار

ناصرالدین شاه قاجار، چهارمین پادشاه از سلسله قاجار، یکی از طولانی‌ترین دوره‌های پادشاهی در تاریخ ایران را داشت. پدرش محمدشاه قاجار و مادرش مهدعلیا بود. او در ۲۵ تیر ۱۲۱۰ ه. ش در تبریز بدنیا آمد و تحت تعلیم میرزا تقی‌خان امیرکبیر، صدراعظم معروف، قرار گرفت و از او تاثیرات زیادی پذیرفت. ناصرالدین شاه در ۲۲ شهریور ۱۲۲۷ تاجگزاری کرد در حدود ۵۰ سال پادشاهی کرد. در زمان ناصرالدین شاه اولین‌های زیادی اتفاق افتاد مثل چاپ اسکناس، مدرسه دالفنون، ورود دوربین عکاسی به ایران، خاطره‌نویسی، موسیقی، تعزیه و تئاتر، خوشنویسی و.... در دوره او به حرم مطهر عبدالعظیم حسنی بسیار رسیدگی شد و مقبره و راتاقه‌های داخلی آن با آینه‌کاری فراوان تزیین و مرممت شد که البته یکی از دلایل آن وجود قبر همسر محبوب ناصرالدین شاه و چهار فرزندش در این حرم می‌باشد. خدیجه تجریشی همسر پنجم عقدی ناصرالدین شاه بعد از مرگ چهار فرزندش به بیماری مبتلا و در گذشت و بدن او را در کنار فرزندانش در ضلع غربی حرم عبدالعظیم حسنی در داخل صحن ناصری (آیت الله کاشانی فعلی) و در مسیر رسیدن به مقبره امامزاده طاهر قرار دارد و ۳۷ سال بعد هنگامی که ناصرالدین شاه در جشن پنجاه سالگی سلطنت خود برای زیارت حرم و دیدار با همسر محبوبش به حرم عبدالعظیم حسنی می‌رود توسط میرزارضای کرمانی ترور و کشته می‌شود و در حرم شاه عبدالعظیم در شهر ری دفن می‌شود. این قبر قبل از انقلاب یک سنگ قبر یکپارچه مرمری که تمثال کامل ناصرالدین‌شاه بر آن حکاکی شده با وزن ۷ تن که یکی از نمونه‌های هنر سنگ‌تراشی ایران است را بر روی خود داشت، اما بعد از تخریب قبر پادشاهان بعداز انقلاب ۵۷، استاد احمدیان مانع از تخریب این سنگ قبر و ارزش‌های هنری ان می‌شود و در نهایت با همراهی نیرو‌های شهربانی و کمیته انقلاب، محوطه دفن ناصرالدین‌شاه در حرم شاه عبدالعظیم چند شبانه‌روز غرق در آب شد تا استاد احمدیان بتواند سنگ ۷ تنی ناصرالدین‌شاه را جابه‌جا کند. این سنگ هم‌اکنون در موزه کاخ گلستان در تهران نگهداری می‌شود و به یکی از شاهکار‌های کنده‌کاری دوره قاجار معروف است.

شهدای مدفون در آستان مقدس حضرت عبدالعظیم الحسنی

آستان مقدس حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع)، در طول تاریخ پربرکت خود همواره یکی از کانون‌های مهم و اثر بخش در عرصه‌های تاریخ ساز و افتخار آفرین بوده و در طول ۸ سال دفاع مقدس نیز این مکان مقدس به عنوان یکی از مهمترین مراکز اعزام رزمندگان به جبهه‌های حق علیه باطل بشمار می‌رفته است. همچنین بنا به وصیت بسیاری از شهدای تهران و شهرری و بسیاری از شهرستان‌های اطراف، پیکر مطهر آنان پس از شهادت برای تشییع و طواف به این بارگاه ملکوتی آورده و سپس به خاک سپرده می‌شد. در ادامه نام برخی از این شهدا که در حرم عبدالعظیم (ع) مدفون هستند را دنبال می‌کنیم:

•    شهید عبداله عبدالجباری 

•    شهید محمدعلی بارگاهی

•    شهید مرتضی اسلامی 

•    شهید محمد ابراهیم جواهری 

•    شهید محمدشمس محققین 

•    شهید محمدعلی عمدی

•    شهید محمدرضا عمدی

•    شهید مدافع حرم زمانی نیا

•    شهید مدافع حرم جلادتی

شهدای خدمت در آستان مقدس حضرت عبدالعظیم الحسنی

در عصر یکشنبه ۳۰ اردبیهشت بالگرد حامل آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی خادم‌الرضا (ع) و هشتمین رئیس جمهوری اسلامی ایران که در مسیر بازگشت از مراسم افتتاح سد قیز قلعه سی به سمت شهر تبریز در منطقه ورزقان استان آذربایجان شرقی بود، دچار حادثه سانحه هوایی شد و به همراه تمامی همراهان، از جمله آیت الله آل‌هاشم نماینده، ولی فقیه و امام جمعه تبریز، حسین امیرعبداللهیان وزیر امورخارجه، مالک رحمتی استاندار آذربایجان شرقی، سردار سید مهدی موسوی فرمانده یگان حفاظت رئیس جمهور، خلبانان و کادر فنی پرواز همزمان با شب ولادت امام رئوف علی ابن موسی الرضا (ع) به مقام رفیع شهادت نائل شدند. 

اداره کل تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان مقدس، پیکر پاک شهید والامقام حسین امیرعبداللهیان و سیدمهدی موسوی را بردستان مردم قدردان و شهیدپرور شهرری از سه راه ورامین به سمت حرم مطهر حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) تشییع کردند و جمع کثیری از مردم نیز با چشمانی اشکبار از ساعت‌ها قبل با حضور در این بارگاه ملکوتی در انتظار بودند تا با تشییع پیکر‌های مطهر شهدای خدمت، قدردانی خود از خدمتگذاران به مردم و انقلاب اسلامی را به نمایش بگذارند، این مراسم در دو روز پنجشنبه و جمعه بصورت جداگانه برگزار شد و پیکر‌های شهیدان خدمت در حرم عبدالعظیم حسنی (ع) دفن شدند.