روسیه چگونه تسلیم تحریرالشام شد؟

اقتصاد۲۴-نشریه نیویورک تایمز با انتشار یادداشتی مدعی شد، در سال ۲۰۱۷ خطوط سربازان روسی به رنگ خاکی صحرا به استقبال ولادیمیر پوتین در سوریه آمدند. پوتین با اعلام اینکه مسکو ماموریت خود را در جنگ داخلی سوریه انجام داده است، متعهد شد که روسیه در آنجا بماند.

او بر روی آسفالت یک پایگاه هوایی روسیه گفت: «اگر تروریست‌ها دوباره سر خود را بلند کنند، ما حملات بی‌سابقه‌ای را انجام خواهیم داد که شبیه آنچه دیده‌اند، نیست». اما در دو هفته گذشته، در حالی که شورشیان که روسیه آنها را تروریست می‌خواند، با هدف سرنگونی یکی از نزدیک‌ترین متحدان روسیه، بشار اسد، سراسر سوریه را در نوردیدند، حملات «بی‌سابقه» وعده داده شده روسیه دیده نشد. در عوض، با برکناری اسد در روز یکشنبه، پوتین یکی از بزرگترین شکست‌های ژئوپلیتیکی را متحمل شد.

به ادعای تحلیلگران، او این ضربه را تا حد زیادی به این دلیل پذیرفت که ارتشش در اوکراین گرفتار شده است.

اعتبار از دست رفته

نیویورک تایمز در ادامه آورد، آنتون مرداسوف، تحلیلگر مستقر در مسکو با تمرکز بر خاورمیانه، با اشاره به جنگ روسیه در اوکراین گفت: «درگیری ما در آنجا هزینه داشت. هزینه آن سوریه بود.» تا روز یکشنبه، اعتبار روسیه از پادشاه ساز به بازیگری نظاره‌گر کاهش یافت. وزارت خارجه این کشور بیانیه‌ای با تعریف دو عبارت «نگرانی شدید» درباره «رویداد‌های دراماتیک» صادر و اعلام کرد که اسد کشور را ترک کرده است.

دیمیتری اس. پسکوف، سخنگوی کرملین به خبرگزاری‌های روسی گفت: «چیزی برای اضافه کردن ندارد.» خود پوتین در هفته‌های اخیر چیزی در مورد سوریه نگفته است. میزان پیامد‌های برکناری اسد برای مسکو هنوز مشخص نیست. به گفته تحلیلگران، سوال کلیدی این است که آیا روسیه موفق می‌شود با دولت جدید سوریه به توافق برسد تا پایگاه دریایی طرطوس و پایگاه هوایی حمیمیم خود را حفظ کند، جایی که پوتین سخنرانی پیروزی را در سال ۲۰۱۷ ایراد کرد.

مرداسوف می‌گوید: «مطمئن نیست روسیه بتواند چنین توافقی را انجام دهد، با توجه به اینکه مسکو پس از مداخله کرملین در جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۵ از این پایگاه‌ها برای حملات هوایی گسترده علیه مخالفان سوریه استفاده کرد. جاه‌طلبی‌های پوتین برای بازگرداندن روسیه به عنوان یک قدرت جهانی و تلاشش برای مداخله در غرب آفریقا چنین هزینه‌هایی را به این کشور تحمیل کرده است.»

یوجین رومر، مدیر برنامه روسیه و اوراسیا در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی در واشنگتن گفت: «سوریه تنها پایگاه واقعی روسیه در خاورمیانه و مدیترانه است.» او گفت که پیروزی شورشیان «بخشی از بهایی است که روس‌ها برای جنگ در اوکراین می‌پردازند».

بیشتر بخوانید:درخواست الجولانی برای برگزاری جشن سراسری در سوریه

کرملین همچنین احتمالاً هزینه بیشتری برای تصویر خود ساخته‌اش متحمل خواهد شد. درومر در ادامه گفت: «در مناقشه گسترده پوتین با غرب، او تلاش کرده روسیه را به عنوان یک رهبر قاطع و قابل اعتماد برای ائتلاف جهانی در برابر آنچه او هژمونی آمریکا می‌خواند، قرار دهد. با این همه تحلیلگران می‌گویند روسیه به عنوان یک شریک چه سودی دارد اگر نتواند قدیمی‌ترین متحد خود در خاورمیانه را از دست گروهی شبه نظامی نجات دهد؟»

چرا سوریه از دهان روسیه افتاد؟

همین چند سال پیش، سوریه به عنوان بزرگترین نماد احیای قدرت روسیه در صحنه جهانی برجسته شد. حملات هوایی گسترده و خونین این بازیگر به مواضع گروه‌های مخالف جنگ را به نفع اسد پایان داد و این پیام را ارسال کرد که روسیه آماده است تا از نیروی عظیم برای ایستادن در کنار متحدان خود و دفاع از منافع‌شان استفاده کند. این موضع گیری در شرایطی اتخاذ شد که ایالات متحده به طور فزاینده‌ای در منطقه به عنوان یک قدرت غیرقابل اعتماد در نظر گرفته می‌شد چرا که تلاش داشت زمینه را برای خروجش از خاورمیانه هموار کند.

پس از اینکه کنترل اسد بر کشور تثبیت شد، روسیه از پایگاه‌های سوریه به عنوان نقطه‌ای برای رقابت با غرب بر سر نفوذ به کشور‌های آفریقایی مانند لیبی، مالی و جمهوری آفریقای مرکزی استفاده کرد. اما پس از حمله پوتین به اوکراین در سال ۲۰۲۲، سوریه دیگر در فهرست اولویت‌های پوتین نبود. پایگاه‌های روسیه در سوریه به عنوان مکان‌هایی شناخته می‌شوند که فرماندهان شکست خورده در اوکراین را بدان جا تبعید می‌شوند.

مرداسوف، تحلیلگر در مسکو، گفت که «سوریه در مقایسه با کشتار میدان‌های نبرد اوکراین به یک "مقصد استراحت" برای سربازان روسی تبدیل شده است.» او گفت: «برای ژنرال‌هایی که عملکرد ضعیفی داشتند، خدمت در سوریه نوعی تبعید است.»

مسکو یک ژنرال را پس از رهبری حمله‌ای ناموفق به پایتخت اوکراین، به سوریه اعزام کرد. دومی بعد از به قتل رسیدن نیرو‌های زبده هوابرد روسیه به این پایگاه‌ها تبعید شد. هنگامی که طغیان شورشیان آغاز شد، تمرکز بر اوکراین، موجب انفعال روسیه شد. مسکو حملاتی را علیه شورشیان سوری انجام داد، اما با شدتی بسیار کمتر از زمان اوج مداخله خود در جنگ داخلی. یک مقام آمریکایی در این باره مدعی شد که ایالات متحده معتقد است انفعال کرملین به این دلیل است که بسیاری از هواپیما‌های روسی از سوریه برای عملیات در اوکراین خارج شده‌اند.

همزمان کشتی‌های جنگی که روسیه احتمالاً آنها را از دریای سیاه اعزام کرده بود، به دلیل معاهده‌ای که به ترکیه اجازه می‌دهد تنگه‌های خود را به روی نیروی دریایی کشوری که در حال جنگ است ببندد، قادر به عبور از دریای مدیترانه نبودند. همزمان روسیه با کشتن رهبر گروه واگنر، یکی از قوی‌ترین بازوانش در سوریه را از دست داده بود. دنیس کوروتکوف، روزنامه نگار روسی که جزو اولین کسانی بود که گروه واگنر را مستند کرد، گفت: «اولویت‌ها کاملاً تغییر کردند. زمانی سوریه در اولویت بود».

اهرم‌های پوتین از کار افتاد

حمایت روسیه از اسد به حمایت اتحاد جماهیر شوروی از حافظ الاسد، در دهه ۱۹۷۰ باز می‌گردد. اکنون به نظر می‌رسد روسیه برای حفظ ردپای خود در سوریه به دیپلماسی روی آورده است. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه روز شنبه با همتایان ایرانی و ترک خود در قطر گفت‌و‌گو کرد و پوتین در روز‌های اخیر با رهبران این دو کشور تلفنی گفت‌و‌گو کرده است. تلویزیون دولتی روسیه روز یکشنبه در نشانه‌ای از اینکه روسیه می‌تواند به دنبال توافق با قدرت‌های جدید سوریه باشد، از زبان ملایم‌تری استفاده کرد.

بیشتر بخوانید:دستور جدید تحریرالشام درباره نصب تصاویر محمد جولانی

این در حالی است که شنبه شب، برنامه‌های تلویزیونی دولتی روسیه از آنها به عنوان "تروریست" یا "ستیزه جو" مورد حمایت قدرت‌های خارجی یاد کرد. اما صبح یکشنبه، رسانه‌های دولتی روسیه از عباراتی، چون "اپوزیسیون مسلح" یا "گروه‌های مسلح" برای توصیف شورشی‌ها استفاده کردند.

تحلیلگران می‌گویند روسیه امید دارد مذاکره با ترکیه - که از برخی از گروه‌های شورشی حمایت می‌کند – زمینه ساز حفظ پایگاه‌های این کشور در سوریه شود. اما روشن نیست که ترکیه برای متقاعد کردن شورشیان به پذیرش چنین توافقی نفوذ داشته باشد.

آنتونیو گیوستوزی، محقق موسسه رویال خدمات یونایتد در لندن که حضور روسیه در سوریه را ردیابی کرده است، گفت: «اگر آنها بتوانند پایگاه‌های خود را ایمن کنند و با ترکیه به توافق برسند، می‌توانند به شکل ضمنی و منطقی به توافق دست یابند».

او با اشاره به رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه افزود: «همه چیز به توانایی کنترل شورشیان توسط اردوغان بستگی دارد» اتکای روسیه به دیپلماسی نشان دهنده رویکرد متفاوتی است که مسکو از آن پیروی می‌کند. فراتر از نیروی هوایی، پوتین به گروه مزدور واگنر که پریگوژین آن را در قاب یکی از مؤثرترین ماشین‌های جنگی سوریه ساخته بود، تکیه داشت. اما پریگوژین بسیاری از افراد خود را از سوریه به نبرد در اوکراین اعزام کرد؛ و پس از شورش ناموفقش در ژوئن ۲۰۲۳ و مرگ متعاقبش در یک سانحه هوایی، وزارت دفاع روسیه نیرو‌های واگنر باقی مانده در سوریه را مجبور به ترک یا پیوستن به صفوف خود کرد. آخر هفته، جنگجویان سابق واگنر با ناامیدی اخبار سوریه را دریافت کردند. در یک پیام دریافتی از اوکراین، یک مزدور سابق واگنر که در سوریه جنگیده بود و اکنون در ارتش روسیه خدمت می‌کند، گفت: "همه ناامید شده‌اند. "یکی از مزدوران سابق که نخواست نامش فاش شود، گفت: «ما در آنجا افراد زیادی را قربانی کردیم تا به موفقیت برسیم، اکنون، همه چیز به راحتی رها شده است».