افزایش ۲۴ درصدی بودجه سازمان تبلیغات اسلامی در سال ۱۴۰۴؛ اعتباری که از ۵ استان بیشتر است/ خروجی کار نهادهای فرهنگی در جامعه چیست؟

اقتصاد۲۴- فصل بودجه رسید و باز هم نگاه‌ها به سوی ارقام کلان برخی از نهاد‌ها و سازمان‌ها چرخیده است. رسیدگی به بخش دوم لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ در ساختمان بهارستان آغاز شده است. اخیرا مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی از بودجه دولتی نهاد‌های فرهنگی و هنری برای سال آینده را منتشر کرده است. چند سالی است که نسبت به اعدادی که برای نهاد‌ها و سازمان‌های فرهنگی و هنری درنظر گرفته می‌شود، نه تنها از دل جامعه بلکه از سوی نمایندگان مجلس هم انتقاداتی شنیده می‌شود.

منتقدان می‌گویند صرف بودجه‌های پر و پیمان برای نهاد‌ها و سازمان‌های مذهبی و فرهنگی بعضا بی‌نام و نشان، هدر دادن منابع عمومی است آن هم در شرایطی که این ارگان‌ها خروجی ضعیفی داشته‌اند و از سوی دیگر پروژه‌های عمرانی و زیربنایی کشور با کمبود منابع مالی مواجه است.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی و دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، سه دستگاه اصلی بخش فرهنگ و هنر محسوب می‌شوند. در این گزارش به بررسی بودجه تعلق گرفته به سازمان تبلیغات اسلامی می‌پردازیم.

سازمان تبلیغات اسلامی چه کاری انجام می‌دهد؟

روند بودجه‌ریزی طی سال‌های اخیر به سمت افزایش سهم سازمان‌هایی رفته است که به فعالیت‌های ایدئولوژیک می‌پردازند. سازمان تبلیغات اسلامی که در سال ۱۳۶۰ و به دستور امام خمینی(ره) تاسیس شد از جمله این سازمان‌هاست. این سازمان در معرفی خود آورده است: «سازمان تبلیغات اسلامی در تمام این سال‌ها یکی از مهم‌ترین نهاد‌های نظام جمهوری اسلامی ایران در امر تبلیغ اسلام ناب بود». این سازمان زیرمجموعه‌های دیگری مانند انتشارات امیرکبیر و سوره مهر، و دو رسانه خبرگزاری مهر و تهران تایمز را در اختیار دارد. سازمان تبلیغات اسلامی یک بنیاد نوجوانان دارد که آنطور که در توضیحات منتشر شده در وب سایت رسمی این سازمان منتشر شده، «حمایت از جریان‌های تازه نفس دانش آموری مانند دختران حاج قاسم، نوآوین و... در بنیاد نوجوان سازمان تبلیغات اسلامی پیش می‌رود». در حوزه تولیدات تصویری و سینمایی، حوزه هنری، تبیان و مرکز هنری رسانه‌ای نهضت نیز وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی محسوب می‌شوند.

در قانون بودجه سال ۱۴۰۳ ردیف‌هایی برای «استقرار روحانی در مناطق موردنیاز»، «ترویج گفتمان انقلاب اسلامی»، «گسترش فرهنگ اقامه نماز»، «برگزاری و کمک به مراسم انقلابی و نشست‌های دینی» در سنجه عملکردی سازمان تبلیغات آمده بود. گرچه از نام شرح وظایف سازمان تبلیغات اسلامی پیداست که این سازمان به منظور فعالیت‌های تبلیغاتی و فرهنگی در راستای ترویج ارزش‌های اسلامی و انقلابی شکل گرفته است، اما براساس پیمایش ملی «ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان» که به صورت ناخواسته در پاییز سال گذشته منتشر شد، در یکی از این سوال‌ها، از پاسخ‌دهندگان خواسته شده بگویند که به باور آنها «میزان دینداری مردم نسبت به ۵ سال قبل چه تغییری کرده است؟» در جواب این سوال، ۸۵ درصد پاسخ‌گویان بر مبنای مشاهدات شخصی خود پاسخ داده‌اند میزان دینداری مردم ایران نسبت به ۵ سال قبل کمتر شده، در مقابل تنها ۷ درصد گفته‌اند این میزان بیشتر شده است. همچنین در یکی دیگر از پرسش‌ها از پاسخ‌گویان پرسیده شده فکر می‌کنند «مردم در ۵ سال آینده دیندارتر می‌شوند یا غیر دیندارتر؟» در جواب، ۸۱/۸ درصد افراد گفته‌اند که مردم ایران در ۵ سال آینده «غیر دیندارتر» خواهند شد و ۸/۹ درصد پیش‌بینی کرده‌اند دیندارتر شوند.

در بخش‌های مختلفی از پیمایش‌های ۱۴۰۲ و ۱۳۹۴، سوالاتی در خصوص میزان انجام اعمال مذهبی مطرح شده است. پاسخ‌های این سوالات از غلبه کلی گرایش‌های دینی در میان پاسخ‌گویان حکایت دارد، ولی مقایسه پاسخ‌ها نشان‌دهنده کاهش نسبی عمل به این اعمال است. به عنوان مثال، سهم کسانی که گفته‌اند همیشه یا اکثر اوقات نماز می‌خوانند از ۷۸/۵ درصد در سال ۱۳۹۴ به ۵۴/۸ درصد در سال ۱۴۰۲ رسیده است. در مقابل، سهم افرادی که اعلام کرده‌اند به ندرت نماز می‌خوانند یا هیچ وقت نماز نمی‌خوانند از ۸/۴ درصد در سال ۱۳۹۴ به ۳۱/۹ درصد در ۱۴۰۲ رسیده است. در ارتباط با نماز جماعت، وزن کسانی که اظهار داشته‌اند همیشه یا اکثر اوقات در آن شرکت می‌کنند از ۲۶/۲ درصد در ۱۳۹۴ به ۱۸/۵ درصد در ۱۴۰۲ رسیده است. در مقایسه، سهم ۴۴/۵ درصدی افرادی که در ۱۳۹۴ گفته‌اند به ندرت نماز جماعت می‌روند، به سهمی ۶۳ درصدی در ۱۴۰۲ تبدیل شده است.

آنچه از این پیمایش که از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تهیه و تدوین شده برمی‌آید اینست که گرچه سازمان تبلیغات اسلامی تنها نهاد فرهنگی نیست که سعی در ترویج اهداف ایدئولوژیک دارند، اما به عنوان یکی از نهاد‌های نزدیک به قدرت که سعی دارد هر سال با اعمال فشار از راه‌های گوناگون و با تعریف اهداف موردپسند، بودجه کلان دریافت کند، نتوانسته عموم جامعه را با خود همراه کند.

سهم سازمان تبلیغات اسلامی از لایحه بودجه ۱۴۰۴

سهم سازمان تبلیغات اسلامی از لایحه‌ای که هنوز تبدیل به قانون نشده است، از حدود ۴ هزار میلیارد تومان در قانون بودجه سال ۱۴۰۳، به ۵ هزار میلیارد تومان رسیده است. افزایش ۲۴ درصدی سهم سازمان تبلیغات اسلامی از بودجه کشور در حالی صورت گرفته که دستمزد کارگران و کارمندان در سال آینده ۲۰ درصد افزایش خواهد یافت که باز هم از تورم عقب می‌ماند.

بیشتر بخوانید: تغییرات شگفت‌انگیز بودجه ۱۴۰۴، از لایحه تا قانون/ رقم کسری بودجه سال آینده چقدر است؟

این در حالی است که مرداد ماه امسال رئیس دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی در ایران، اعلام کرد که ۸ استان سیستان و بلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد، ایلام، هرمزگان، بوشهر، خوزستان، کرمان و خراسان جنوبی در معرض خطر ناامنی غذایی قرار دارند. مقایسه میزان بودجه سازمان تبلیغات اسلامی با میزان اعتبار تخصیص یافته به این ۸ استان ما را به این نتیجه می‌رساند که سهم این سازمان از منابع عمومی کشور کمی کمتر از میزان بودجه استان ایلام است.

همچنین بودجه اختصاص یافته به سازمان مذکور از اعتبار استان‌های چهارمحال و بختیاری، قم، سمنان، قزوین و یزد بیشتر است. آنچه جای نگرانی دارد این است که گروهی از نمایندگان که عمده آنها از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس هستند که در تصاحب جبهه پایداری است، به این ارقام هنگفت هم راضی نیستند و در حال چانه‌زنی برای افزایش سهم نهاد‌های فرهنگی هستند. از جمله احمد راستینه، سخنگوی کمیسیون فرهنگی و عضو کمیسیون تلفیق مجلس که گفته است: «کل فصل دین و مذهب از بودجه عمومی کشور ۰.۳۴ درصد است. این تبلیغات هدفمند برای فضاسازی است درصورتی‌که شاهد هستید که بودجه فرهنگی چقدر ناچیز است... ۰.۸۳ درصد از منابع بودجه عمومی به رسانه داده شده است؛ یعنی این همه پروپاگاندا و هجمه رسانه‌ای علیه صداوسیما بی‌معنی است. در برنامه هفتم وظایف سنگینی برای صدا‌وسیما در نظر گرفته شده، اما بودجه کم است.»