اردشیر چهارم هخامنشی کیست و دوران تراژیک پادشاهی‌اش چگونه گرشت؟

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: اردشیر چهارم هخامنشی (Artaxerxes IV) یکی از تراژیک‌ترین و کم‌عمرترین پادشاهان دودمان هخامنشی بود. او پسر اردشیر سوم بود و پس از قتل پدرش به سلطنت رسید، اما خیلی زود خودش هم قربانی همان توطئه‌هایی شد که پدرش را از پا درآورده بودند.

زندگینامه اردشیر چهارم

رشک یا ارسس یازدهمین پادشاه هخامنشی است. پدر و مادر اردشیر چهارم آتوسا و اردشیر سوم بودند، وی پسر آخر اردشیر سوم بوده است. زمانی که ارشک به سلطنت می‌رسد بسیار جوان بوده است. او یک خواهر تنی به نام پروشات داشته است که بعد‌ها با اسکندر مقدونی ازدواج می‌کند. همچنین از یکی از برادران ناتنی او به نام بیسدانس در منابع یونانی صحبت می‌شود. این احتمال وجود دارد که ارشک چند فرزند داشته است که همه آنها همراه با پدرشان به قتل می‌رسند. اردشیر چهارم در دربار هخامنشی، مثل سایر شاهزادگان جوان توسط آموزگاران مجرب، کاهنان زرتشتی و مربیان نظامی آموزش دیده است. در نتیجه، آرسس (اردشیر چهارم) احتمالاً با مهارت‌هایی خاص آشنا بوده است. مثل:

•    نوشتن به خط میخی یا آرامی

•    آموزش دینی زرتشتی

•    تاریخ و آداب دربار

•    فنون ابتدایی جنگی و سیاسی

پادشاهی اردشیر چهارم

زمانی که اردشیر چهارم به تخت نشست دولت هخامنشی مجدد احیا شد، وی توانست شورش‌هایی را در چندین بخش حکومت هخامنشی سرکوب کند و برای باردیگر مصر را ضمیمه امپراطوری خود کرد. زمانی که اردشیر سوم در پاییز ۳۳۸ یا ۳۳۶ پیش از میلاد با دست باگواس خواجه به قتل رسید تمام امید‌ها به اتمام رسید. با مسموم شدن اردشیر سوم اوضاع شاهنشاهی هخامنشی روبه افول رفت. باگواس قصد داشت اوضاع را تحت کنترل خود دربیاورد به همین دلیل تمامی پسران اردشیر سوم را به جز ارشک و بیسدانس را به قتل رساند، بعد از آن ارشک جوان را تحت عنوان اردشیر چهارم به تخت نشاند.

بیشتر بخوانید: اردشیر دوم هخامنشی کیست؟ / پادشاهی با حافظه قوی و نماد قدرت

در آن زمان باگواس اوضاع دربار ایران را تحت کنترل داشت، اما در یونان وضعیتی متفاوت ایجاد شده بود. پدر اسکندر مقدونی به نام فیلیپ دوم مقدونی متوجه اوضاع ایجاد شده در ایران بود به همین دلیل تقریباً همه شهر‌های یونانی را زیر پرچم مقدونیه متحد کرد. این پادشاه از حکومت هخامنشی به دلیل پشتیبانی از شهر پرینتوس علیه مقدونیه در زمان اردشیر سوم غرامت می‌خواست که این موضوع توسط اردشیر چهارم رد شد.

همین رد درخواست بهانه‌ای برای فیلیپ بود تا در سال ۳۳۶ پیش از میلاد سپاهی متشکل از ۱۰ هزار سرباز مقدونی به سمت آسیا روانه کند. در همین زمان ارشک که مشغول خلاص کردن خود از نفوذ باگواس بود، تلاش کرد تا خواجه را مسموم کند، اما این نقشه موفقیت آمیز نبود و در پاسخ این کار ارشک، باگواس پادشاه و تمام خانواده‌اش را با سم کشت و بعد از آن داریوش سوم پسرعموی ارشک را به تخت پادشاهی نشاند.

در تبلیغاتی که بعد از جنگ مقدونیه انجام شد برای مشروع نشان دادن حکومت اسکندر مقدونی بر ایران عنوان کردند که آخرین شاهنشاه هخامنشی، داریوش سوم، یکی از هم‌دستان باگواس در طرح ترور اردشیر چهارم بوده‌ است.

جنگ‌های اردشیر چهارم

اردشیر چهارم هخامنشی (آرسس) عملاً هیچ جنگ شناخته‌شده‌ای را در طول سلطنت کوتاه خود فرماندهی یا تجربه نکرد. سلطنت او که فقط دو سال (۳۳۸ تا ۳۳۶ پ. م.) طول کشید، بیشتر در سایه خواجه پرنفوذ درباری، باگواس، و درگیر کشمکش‌های داخلی درباری گذشت تا درگیری‌های نظامی خارجی.

علل وارد جنگ نشدن اردشیر چهارم

۱. سن کم و تجربه اندک

او پسری جوان بود که پس از مرگ پدرش، اردشیر سوم، به قدرت رسید و توانایی فرماندهی یا تصمیم‌گیری نظامی نداشت.

۲. قدرت واقعی در دست باگواس

باگواس، خواجه درباری، او را تنها برای پیشبرد اهداف خود به سلطنت رسانده بود. اردشیر چهارم فقط یک شاه دست‌نشانده بود، نه یک پادشاه مستقل.

۳. تمرکز امپراتوری بر بازیابی ثبات داخلی

بعد از آشوب‌های درباری و قتل اردشیر سوم، دربار بیشتر مشغول سرکوب مخالفان، کنترل خاندان سلطنتی و تثبیت قدرت داخلی بود.

سکه شناسی در زمان اردشیر چهارم

هیچ سکه با تصور و نام اردشیر چهارم در خاک ایران پیدا نشده است، با این وجود احتمال می‌رود؛ نگاره فرمانروای جوانی که با تاج فراعنه در پشت تعدادی از سکه‌هایی که مازادیوس، ساتراپ کیلیکیه ضبط کرده‌است، به چشم بخورد.

مرگ تراژیک اردشیر چهارم

در سال ۳۳۶ پیش از میلاد، اردشیر چهارم و تمام بازماندگان خاندان سلطنتی که ممکن بود تهدیدی برای باگواس باشند، مسموم شدند. در پی این قتل، داریوش سوم به قدرت رسید که او هم ابتدا با حمایت باگواس شاه شد، اما بعداً باگواس را کشت. اردشیر چهارم بیشتر به‌عنوان نماد ضعف سیاسیِ دوران پایانی هخامنشیان در تاریخ یاد می‌شود. دورانی که خواجه‌های دربار، بیش از شاهان قدرت داشتند.