توانگری مالی شرکت های بیمه مدیریت می‌شود؟

سحر گلی‌زاده، اقتصاد24 - در ایران، شرکت های مختلف بیمه ای وجود دارند که سالانه با تبلیغات سعی در جذب مشتریان خود و فروش خدمات بیمه ای دارند. یکی از مهمترین نکاتی که می تواند در شناساندن یک شرکت بیمه ای خوب کمک کند، توانگری مالی شرکت های بیمه است. توانگری مالی در واقع میزان توان مالی شرکت بیمه گر در انجام تعهدات مالی در قبال بیمه گذار است و هرچه این توان مالی بیشتر باشد، شرکت در جایگاه بهتری قرار خواهد گرفت.

در همین رابطه امیر صفری، مدیرکل نظارت بر بیمه های زندگی بیمه مرکزی به خبرنگار اقتصاد 24 گفت: در حوزه توانگری مالی شرکت های بیمه ، مدیریت توانگری مالی توسط شرکت مهمترین بحثی است که مورد غفلت قرار گرفته است. بر اساس ماده 7 آیین نامه اکچوئر رسمی بیمه (شماره 78) مصوب شورای عالی بیمه مورخ 1391/9/28 اکچوئر رسمی بیمه موظف است حداقل سالی یکبار گزارش خود مشتمل بر ارزیابی و اظهارنظر پیرامون وضعیت موسسه بیمه را در محورهایی که این ماده تعیین کرده از جمله نحوه محاسبه نسبت توانگری مالی و صحت آن تهیه و حسب مورد به موسسه بیمه و بیمه مرکزی ارائه کند.

وی افزود: نظیر بسیاری از کشورها، موضوع محاسبات توانگری مالی و تایید صحت آن از جمله مسئولیت های اکچوئران در کشور شمرده شده است. این محاسبات مستلزم برخورداری از دانش بیمه، حسابداری، مالی، احتمالات و ریاضیات مالی است. اکچوئری را که یکی از علوم چندرشته ای می توان محسوب کرد، واجد دانش حداقل در چنین حوزه هایی است.

صفری در پاسخ به این سوال که توانگری مالی شرکت های بیمه چه اهمیتی دارد و چرا در بین سایر موضوعات، این موضوع بیشتر بحث می شود؟ عنوان کرد: آیین نامه "نحوه محاسبه و نظارت بر توانگری مالی موسسات بیمه" مصوب مورخ 1390/11/26 شورای عالی بیمه یکی از با اهمیت ترین مصوبات شورای عالی بیمه تاکنون است. این آیین نامه توجه مدیران شرکت ها را به خود جلب کرده است، شاید به این دلیل که ضمانت های اجرایی آن نسبت به سایر آیین نامه ها موثرتر است. مطابق آیین نامه، بیمه مرکزی معمولاً دو اقدام نسبتاً مهمتر در قبال شرکت هایی که از توانگری مالی لازم برخوردار نباشند به عمل می آورد. در وهله اول شرکتی که دارای توانگری مالی کافی نیست ملزم می شود که سرمایه خود را افزایش دهد لذا مدیران شرکت باید سهامداران موجود را برای افزایش سرمایه قانع کنند یا سرمایه جدید به طریقی دیگر تامین شود. تامین سرمایه دشوار است. در وهله دوم، شرکت ممکن است ملزم شود که صدور برخی از رشته های بیمه ای را متوقف کند و لذا شرکت های بیمه که در حال حاضر به شدت نیازمند تامین نقدینگی هستند با دردسر مهمی مواجه می شوند لذا این دو اقدام آثار جدی ای بر شرکت دارد و لذا اهمیت آیین نامه را بیش از سایرین افزایش می دهد.

رئیس سابق پژوهشکده بیمه افزود: ناگفته نماند که تعلیق یا توقف موقتی صدور در برخی از رشته های بیمه به عنوان ضمانت اجرای سایر آیین نامه ها نیز به کار می رود اما بیمه مرکزی عملاً از این ضمانت اجرا عمدتاً در همین خصوص استفاده کرده است. انتشار اطلاعات مقدار توانگری مالی، عملاً متغیری مهم در تصمیم گیری بیمه گذاران به خصوص بیمه گذاران حقوقی محسوب می شود. بسیاری از بیمه گذاران حقوقی بر همین مبنا شرکت بیمه گر خود را انتخاب می کنند و در نتیجه میزان توانگری مالی برای مدیران شرکت ها اهمیتی بیشتر می یابد. از سوی دیگر، اعطای برخی از امتیازات یا مجوزها از سوی بیمه مرکزی به موسسات بیمه کشور منوط به مقدار قابل قبول توانگری مالی شده است و طبق برخی ضوابط و مقررات، شرکت های توانگر تر می توانند امتیازات یا مجوزها را دریافت کنند. به عنوان مثال، دریافت مجوز قبولی اتکایی توسط موسسات بیمه مستقیم منوط به کسب حداقل توانگری مالی مورد نظر بیمه مرکزی است. از سوی شرکت ها نیز مشاهده می شود که یکی از ابعاد تبلیغاتی شرکت های بیمه کشور، بعد توانگری مالی است، شرکت هایی که وضعیت مناسبی از این بعد دارند در تبلیغات خود بر این موضوع تاکید می کنند.

وی در پاسخ به این سوال که آیین نامه 69 با چه نگاهی تدوین شده است؟ گفت: رویکرد آیین نامه 69 برای مدلسازی، رویکرد مبتنی بر ریسک است. اکچوئران با نگاهی به آیین نامه 69 در می یابند که رویکرد آیین نامه رویکرد مبتنی بر ریسک است. هنگام سلسله جلسات پیرامون توانگری مالی، حتی دیدگاهی مطرح شد که یک مدل ساده و قابل فهم برای شرکت های بیمه که مبتنی بر ضریبی از یکی از شاخص های مبلغ صدور یا مبلغ خسارت مناسب تر است، لذا این امکان وجود داشت که مدلی بسیار ساده و از نظر من ناکارآمد و بی حاصل در قالب آیین نامه تصویب شود. با استدلال هایی که ارائه کردیم صاحبنظران را قانع کردیم که سیستمی پیشرفته تر و مبتنی بر ریسک می تواند منجر به آگاهی شرکت ها از ریسک و در نتیجه کنترل ریسک ها توسط خود شرکت شود. عملاً تا آنجا که از شواهد پیداست این هدف تاکنون تحقق نیافته است. گرچه مدل موجود، مدل مبتنی بر ریسک است اما در این مدل فرض شده است، مقدار ریسک تا زمانی که ضرایب ریسک جدید توسط بیمه مرکزی به هنگام و ابلاغ نشده است، ثابت است. در حالی که مقدار ریسک در ادبیات نظری متغیر و نه مقداری ثابت تصور می شود، ثابت بودن مقادیر ریسک طی زمان یکی از ایرادات مدل موجود است.

صفری اظهار کرد: اصولاً و طبق تئوری هنگام مدل سازی، همه ریسک ها بایستی شناسایی و لحاظ شوند، اما شناسایی و اندازه گیری همه ریسک ها عملاً مقدور و یا به صرفه نیست، لذا می توان از ریسک های ناچیز که آثار قابل توجهی ندارند، صرف نظر کرد. محاسبه و برآورد برخی از ریسک ها نیز در عمل تقریباً غیر ممکن و یا بسیار دشوار است. مثلاً برای ریسک عملیاتی که مستلزم داده های فراوان و بعضاً کیفی است داده هایی وجود ندارد. از آنجا که ریسک های عملیاتی به مواردی نظیر خطاهای انسانی مثل کلاهبرداری و اختلاس مربوط می شود، شرکت ها از ثبت چنین اطلاعاتی خودداری می کنند یا اینکه اساساً چنین خطاهایی هرگز کشف و آشکار نشده و پنهان باقی می مانند، لذا محاسبه ریسک عملیاتی با مشکل عدم وجود داده مواجه می شود. حتی در کشورهای پیشرفته نیز چنین مشکلی وجود دارد.

مدیرکل نظارت بر بیمه های زندگی بیمه مرکزی ادامه داد: همانند مدل توانگری مالی 2 اتحادیه اروپا، مدل توانگری مالی مندرج در آیین نامه 69، ریسک های صدور بیمه نامه به تفکیک رشته های بیمه ای، ریسک بازار که شامل ریسک سرمایه گذاری های شرکت بیمه در سهام شرکت های بورسی و غیربورسی و همچنین املاک و مستغلات است، ریسک نقدینگی، ریسک اعتبار که خود شامل مطالبات ناشی از عملیات بیمه اتکایی با خارج از کشور و مطالبات از داخل کشور است را شامل می شود. البته که ریسک حوادث طبیعی فاجعه آمیز و به طور خاص ریسک زلزله نیز در مدل مستتر است. ریسک حوادث فاجعه آمیز (زلزله) به عنوان بخشی از ریسک صدور برای شرکت هایی که احیاناً پوشش زلزله در قالب رشته های آتش سوزی، مهندسی، ثالث یا زندگی را ارائه می دهند نیز در مدل لحاظ می شود.

وی در پاسخ به این سوال که به نظر شما در حوزه توانگری مالی شرکت های بیمه چه چیزی از همه مهمتر است؟ بیان کرد: یکی از مهمترین جنبه هایی که در مورد توانگری مالی مورد غفلت قرار گرفته، مدیریت توانگری مالی شرکت بیمه ابتدائاً توسط خود شرکت بیمه است. کاربران یا ذینفع های توانگری مالی به نحوی سه دسته اند: دسته اول، بیمه گذاران هستند که با تکیه بر مقدار افشاء شده توانگری مالی در تصمیم گیری برای خرید بیمه از آن استفاده می کنند. بیمه گذاران از شرکتی که توانگری مالی ضعیفی دارد (ریسک نسبی بالایی دارد یا سرمایه نسبتاً اندکی دارد)، بیمه نامه نمی خرند. دسته دوم، بیمه نهادهای نظارتی از جمله بیمه مرکزی است که بر اساس مقدار توانگری مالی، در مورد شرکت بیمه با توجه به مقررات و ضوابط آیین نامه 69، تصمیم گیری کرده و در قبال شرکت بیمه اقدام نظارتی لازم را به عمل می آورد. دسته سوم، خود شرکت بیمه است. شرکت بیمه باید مقدار توانگری خود را مدیریت کند. این مقدار، مقداری تصادفی نیست و نتیجه تصمیمات، اقدامات و توانایی مدیریت شرکت است.

صفری عنوان کرد: اکچوئران شرکت بیمه با نگاه به جزئیات مدل و متغیرهای تاثیرگذار می توانند توصیه های لازم را به مدیریت شرکت جهت کنترل و مدیریت مقدار توانگری مالی شرکت ارائه دهند. این مقدار می تواند و باید مدیریت شود به گونه ای که در سطحی بهینه تنظیم و تثبیت شود. لازم است اشاره کنم که با توجه به تعارض منافع و حضور ذینفع های متفاوت در شرکت، مقدار حداکثری توانگری مالی مقداری مطلوب نیست. مقدار توانگری مالی خیلی بالا تحت شرایطی می تواند به معنی ناکارآمدی مدیریت قلمداد شود همانطور که مقدار خیلی کم آن نیز نشانه ضعف مدیریت است. مثلاً مقدار توانگری مالی خیلی بالا می تواند نتیجه عدم توانایی بازاریابی، جذب بازار و جذب ریسک و مدیریت صدور باشد. لذا از یک نگاه، مقدار توانگری مالی بالا نشانه عدم جذب ریسک صدور به تناسب سرمایه موجود است. لذا در این وضعیت، سرمایه عاطل و راکد مانده است.

مدیرکل نظارت بر بیمه های زندگی بیمه مرکزی افزود: مقدار توانگری مالی هر شرکت طی زمان ثابت نمی ماند. متغیرهای بی شماری موثرند که برخی از آنها در مدل آیین نامه 69 گنجانیده شده است اما برخی از متغیرهای موثر نیز خارج از مدل قرار دارند. چنانچه شرکتی دارای مقداری بالا در یک سال معین باشد، منطقاً طی دوره بعد بیمه گذاران بیشتری مایل به خرید از این شرکت خواهند بود چراکه مقدار توانگری مالی برای حمایت از مصرف کننده باید افشاء گردد و مصرف کننده نیز این متغیر را در تصمیم خرید خود لحاظ می کند. خرید بیمه نامه بیشتر از شرکت مورد نظر در دوره بعد منجر به ورود ریسک بیشتر به شرکت خواهد شد و در نتیجه ریسک بیشتر منجر به کاهش مقدار توانگری شرکت در دوره بعد می شود. چنانچه این تحلیل را عملی بدانیم، نتیجتاً رفتار مقدار توانگری مالی شکلی سینوسی طی زمان خواهد یافت، اگر دخالت سایر عوامل را لحاظ نکنیم.

صفری ایرادات این آیین نامه را اینگونه بیان کرد: آیین نامه 69 و مدل آن ایرادات زیادی دارد. حتی هنگام طراحی آن از برخی از ایرادات، آگاهانه و عامدانه به سبب فقدان برخی از زیرساخت ها از جمله دسترسی به داده و آمار چشم پوشی شد. از جمله اینها می توان به عدم حضور برخی از ریسک ها نظیر ریسک عملیاتی، عدم لحاظ وابستگی بین ریسک ها، فرض ثبات ریسک ها طی زمان، و موارد بی شمار دیگر اشاره کرد. جدای از این موارد می خواهم به یکی از ایرادات اصلی آن اشاره کنم. در مدل موجود و طبق فرمول، شرکت هرچه ذخایر بیشتری داشته باشد، از توانگری مالی ضعیف تری برخوردار خواهد بود. این منطقی نیست و بایستی اصلاح شود.

مدیرکل نظارت بر بیمه های زندگی بیمه مرکزی در پاسخ به این سوال که مسئولیت تایید مقدار توانگری مالی بر عهده چه کسی است؟ عنوان کرد: بر اساس ماده 6 آیین نامه 69، نسبت توانگری مالی باید به تایید هیات مدیره شرکت برسد و با امضای مدیرعامل و همچنین اظهار نظر حسابرس شرکت به بیمه مرکزی ارسال شود. طبق ماده 14، در صورت ارائه اطلاعات ناقص، خودداری از محاسبه و ارسال گزارش تفصیلی نسبت توانگری، محاسبه نسبت بر اساس اطلاعات غیرواقعی و غیرمعتبر، بنا به تشخیص می تواند به مدیرعامل یا هیات مدیره تذکر شفاهی یا کتبی دهد، مدیرعامل یا هیات مدیره را سلب صلاحیت کند، پروانه فعالیت شرکت بیمه در یک یا چند رشته بیمه ای برای مدتی تعلیق یا نهایتاً پیشنهاد لغو دائم پروانه فعالیت شرکت در یک یا چند رشته به شورای عالی بیمه ارائه شود. مقدار توانگری را شرکت محاسبه می کند به این منظور که از وضعیت خود آگاه شود اما مقدار معتبر و قابل افشاء توانگری، مقداری است که بیمه مرکزی محاسبه می کند.

وی در ادامه در پاسخ به این سوال که آیا باید مقدار توانگری مالی شرکت های بیمه افشاء شود یا اینکه این مقدار محرمانه است؟ گفت: بایستی توجه کرد که با وجود اینکه شرکت بیمه مقدار توانگری خود را بایستی محاسبه کند اما مقدار معتبر توانگری مالی، مقداری است که بیمه مرکزی محاسبه می کند. آیین نامه 69 در مورد افشاء صراحت ندارد. در اولین سالی که محاسبات توانگری مالی صورت گرفت، از افشای عمومی آن خودداری شد و مقادیر نسبت توانگری محاسبه شده توسط بیمه مرکزی برای هر شرکت فقط به همان شرکت اعلام شد. شاید استدلال این بود که افشای این مقادیر می تواند بازار را تحت تاثیر قرار دهد و به خصوص شرکت هایی که وضعیت توانگری ضعیفی دارند حداقل بخشی از بازار خود را از دست بدهند، اما اساساً فسلفه محاسبه توانگری مالی شرکت های بیمه ، حمایت از حقوق بیمه گزار است. بیمه گذار در تصمیم گیری خود برای انتخاب بهترین شرکت مردد است و دانش و اطلاعات کافی برای ارزیابی توانگری مالی شرکت های بیمه ندارد، لذا بیمه مرکزی به نمایندگی از بیمه گذاران و برای حمایت از حقوق آنان، توانگری مالی شرکت های بیمه را محاسبه کرده و بایستی آنها را افشاء کند تا بیمه گزار بر اساس اعتمادی که به بیمه مرکزی دارد و بر مبنای اطلاعات افشاء شده، شرکت بیمه مناسبی را انتخاب کند، لذا تصور می شود که شرکت های بیمه به منظور افزایش سهم بازار خود بایستی بر روی افزایش مقدار توانگری مالی خویش رقابت کنند.

صفری در پایان اظهار کرد: در سیستم بانکی کشور، مقدار کفایت سرمایه دقیقاً همانند مقدار توانگری مالی عمل می کند. اصول، مفاهیم، مبانی و مدل های کلی توانگری مالی شرکت های بیمه با کفایت سرمایه در بانک یکسان هستند. با این حال، سیستم بانکی کشور و بانک مرکزی مقدار کفایت سرمایه را تقریباً هرگز منتشر نکرده است و این مقدار در سیستم بانکی کشور محرمانه تلقی شده است. هم اکنون طبق ماده 4 آیین نامه شماره 88 (آیین نامه گزارشگری و افشای اطلاعات موسسات بیمه)، شرکت های بیمه مکلف اند نسبت توانگری مالی مورد تایید بیمه مرکزی و همچنین خلاصه ای از نحوه مدیریت ریسک موسسه مشتمل بر گزارش وضعیت ریسک های خود را در پایگاه اطلاع رسانی خود افشاء کنند.