پایین بودن ضریب نفوذ بیمه در ایران ریشه در چه مسائلی دارد؟/ با وجود بازارهای بکر، محصول بیمه‌ای جدید نداریم

امیر صفری ضریب نفوذ پایین بیمه در ایران را متاثر از شرایط اقتصادی کشور ندانست و عنوان کرد: ضریب نفوذ بیمه صرفاً تحت تاثیر عوامل اقتصادی قرار ندارد. عوامل بسیاری از جمله عوامل اجتماعی، حقوقی و قانونی، فرهنگی، ایدئولوژیک، روانشناختی و حتی سیاسی نیز در آن نقش بسیاری دارند.

سحر گلی‌زاده، اقتصاد24 - پایین بودن ضریب نفوذ بیمه در ایران از چالش‌هایی است که سال‌ها صنعت بیمه را درگیر خود کرده و هر بار هم طرح‌ و برنامه‌ای در این زمینه ارائه می‌شود بر آن اثرگذار نیست. این پایین بودن ضریب نفوذ بیمه در ایران عوامل مختلفی دارد که بسیاری آن را ریشه در مسائل اقتصادی و برخی نیز آن را ریشه در مسائل فرهنگی جامعه می‌دانند.

ضریب نفوذ بیمه که یکی از شاخص های مهم عملکرد صنعت بیمه است از تقسیم حق بیمه تولیدی بر تولید ناخالص داخلی کشور به دست می آید. این شاخص نشان می دهد که چند درصد از کل تولید سالانه کشور مربوط به صنعت بیمه است.

بر اساس آخرین اطلاعات و آماری صنعت بیمه که در سالنامه آماری بیمه مرکزی در سال ۹۷ منتشر شده، ضریب نفوذ بیمه در سال ۱۳۹۷ تغییر محسوسی نداشته و سهمی که از تولید ناخالص داخلی داشته از ۲.۳ درصد به ۲.۳۸ درصد رسیده که نشان می‌دهد صنعت بیمه در مقایسه با دیگر مجموعه‌ اقتصاد کشور حرکت سریع‌تری نداشته است.

در همین رابطه امیر صفری مدیرکل نظارت بر بیمه های زندگی بیمه مرکزی و رئیس سابق پژوهشکده بیمه در خصوص ضریب نفوذ بیمه به خبرنگار اقتصاد24 گفت: نحوه تعریف صنعت بیمه و تولیدات آن در تعیین این درصد مهمتر است یعنی اگر به عنوان مثال، بیمه های بازنشستگی و صندوق های بازنشستگی را نیز جزئی از صنعت بیمه تعریف کنیم یا تعریف نکنیم مقدار ضریب نفوذ بیمه متفاوت خواهد بود. در اکثر کشورها، بیمه ها و صندوق های بازنشستگی، جزئی از صنعت بیمه های بازرگانی قلمداد می شوند و لذا ضریب نفوذ بیمه ای را که اعلان می کنند خود به خود بیش از این مقدار در کشورهایی است که بیمه ها و صندوق های بازنشستگی، جزئی از صنعت بیمه های بازرگانی محسوب نمی شوند.

علت پایین بودن ضریب نفوذ بیمه در ایران

وی در پاسخ به سوال آیا پایین بودن ضریب نفوذ بیمه در ایران متاثر از شرایط اقتصادی کشور است یا عوامل دیگری در آن نقش دارند؟ عنوان کرد:ضریب نفوذ صرفاً تحت تاثیر عوامل اقتصادی قرار ندارد؛ عوامل بسیاری از جمله عوامل اجتماعی، حقوقی و قانونی، فرهنگی، ایدئولوژیک، روانشناختی، و حتی سیاسی در آن نقش دارند. عوامل ایدئولوژیک نیز نقش دارند. افرادی که در رفتار خود از مراجع تقلید پیروی می کنند، به فتاوای ایشان مراجعه می کنند. برخی از مراجع تقلید در مشروعیت بیمه تردید دارند. همینطور اهل تسنن ما بیمه بازرگانی به شکلی که توسط شرکت‌های بیمه عرضه می شود را مشروع نمی دانند. در کشورهای مسلمان سنی مذهب نیز با بیمه مخالفت وجود دارد و در برخی از این کشورها از بیمه های تکافل استفاده می کنند. در ایران بیمه تکافل رایج نیست اما اهل تسنن رغبتی به بیمه های رایج و متداول ندارند.

صفری ادامه داد: عوامل فرهنگی شامل مثلاً میزان اعتماد به صنعت بیمه کشور بسیار موثر است. اگر مردم شرکت‌های بیمه را قابل اعتماد ندانند مسلماً محصولی از این صنعت نخواهند خرید. عوامل روانشناختی و رفتاری شامل میزان ریسک پذیری یا ریسک گریزی افراد بسیار تعیین کننده است. افرادی که در مقابل ریسک حساسیت کمتری دارند با ریسک کنار می آیند و حاضر به هزینه کردن برای دور کردن ریسک از خود نیستند، لذا بسته به اینکه مردم عمدتاً ریسک گریز یا ریسک پذیرند، بیمه می‌خرند یا نمی خرند.

این کارشناس صنعت بیمه اظهار کرد: عوامل قانونی و حقوقی شامل اجبار قانونی و مواردی از این قبیل بر خرید بیمه بسیار موثر است. اگر بیمه ها را به بیمه های اجباری و اختیاری تفکیک کنیم در کشورهایی که بیمه زلزله قانوناً اجباری است مثل ترکیه و ژاپن، مسلماً این اجبار به افزایش ضریب نفوذ کمک می کند. اگر بیمه ثالث در ایران اجباری نبود همین مقدار ضریب نفوذ نیز کاهش قابل توجی پیدا می کرد.

وی تصریح کرد: از طرف دیگر، بیمه یک محصول مدرن در یک اقتصاد مدرن است. هرچه یک جامعه مدرن تر باشد بیشتر به بیمه رو می آورد. به عنوان مثال عملیات ساخت یک ساختمان تا بهره برداری و حتی تخریب همراه با مسئولیت های بسیاری است. از جمله پیمانکار، مهندس ناظر، مالک و غیره در این فرایند دخیل هستند. مسئولیت‌های زیادی از طرف هرکدام از پیمانکار، مهندس ناظر، مالک در قبال یکدیگر و در قبال شخص ثالث در اینجا وجود دارد. حالا تا چه حد قانون این مسئولیت ها را شناسایی کرده و به رسمیت می شناسد میزان مدرن بودن جامعه را تعیین می کند. هنگامی که پیمانکار به موجب قانون، مسئولیتی در قبال ساختمانی که ساخته و تحویل داده است در مقابل مالک نداشته باشد، ساختمان را برای مدتی تضمین نکرده باشد، به این معنی است که ریسکی وجود ندارد و لذا بیمه مسئولیتی در این مورد نیز طراحی نخواهد شد، اما اگر این مسئولیت به موجب قانون به رسمیت شناخته شده باشد، لذا پیمانکار یا خود این ریسک را پذیرفته و خسارات احتمالی را شخصاً جبران می کند و یا مسئولیت خود را بیمه می کند و یک بیمه نامه مسئولیت حرفه ای می خرد. پزشکان، به خصوص جراحان با این موضوع بسیار سروکار دارند. بیمه مسئولیت را به عنوان مثال در بسیاری از مشاغل می توان تعریف کرد به شرطی که ظرفیت و بسترهای قانونی آن فراهم شده باشد. نتیجه این بحث این است که جامعه مدرن، جامعه ای است که ریسک ها را شناسایی کرده و اهمیت آن را نشان می دهد. جوامع غیرمدرن ریسک و خسارات ناشی از آن را سرنوشتی از قبل تعیین شده تلقی می کند.

رئیس سابق پژوهشکده بیمه در ادامه بیان کرد: شرایط اقتصادی از جمله وضعیت درآمدها، نرخ تورم، رکود یا رونق اقتصادی بر بیمه بسیار موثر است. با نگاهی دقیق تر می توان به عوامل سمت عرضه و سمت تقاضا اشاره کرد. شبکه فروش، تبلیغات درست، بازاریابی صحیح و حرفه ای عوامل اثرگذار مهمی هستند. قانوناً شرکت‌های بیمه باید سرمایه کافی برای پوشش ریسک داشته باشند در غیر این صورت مقررات اجازه صدور بیش از پیش بیمه نامه را نخواهد داد، لذا وجود سرمایه کافی برای پوشش ریسک ضروری است اما عملاً صنعت بیمه سرمایه زیادی برای فعالیت در این بخش جذب نکرده است و لذا ظرفیت عرضه محدود است. با این وصف، ظرفیت محدود عرضه یکی از موانع مهم رشد ضریب نفوذ است. از طرف تقاضا نیز عواملی نظیر رشد درآمدها و دستمزدها، رشد سرمایه گذاری ها و سایر عوامل اثرگذارند.

راهکارهای افزایش ضریب نفوذ بیمه در ایران

صفری در پاسخ به این سوال که راهکارهای افزایش ضریب نفوذ بیمه در ایران چیست؟ بیان کرد: راهکارهای افزایش ضریب نفوذ به نوعی اثرگذاری بر همان عوامل موثر بر ضریب نفوذ و رشد حق بیمه های هستند. اما در این بین یکی از راهکارهای مهم افزایش ضریب نفوذ بیمه، پیدا کردن بازاری جدید برای ارائه محصولات موجود یا محصولات جدید است. نوآوری در خلق محصولات جدید و ایجاد بازار برای آنها در افزایش ضریب نفوذ بیمه بسیار موثر است اما نوآوری کار ساده ای نیست و به نظر قدری با مدیریت سنتی در تناقض است. واقعیت این است که نوآوری و پیداکردن بازار جدید زحمت دارد. سال‌هاست که صنعت نفت ما بزرگترین صنعت است اما بیمه نفت و انرژی در پرتفوی بیمه صنعت بسیار ناچیز است درحالی که بیمه ثالث بیشترین سهم را در پرتفوی بیمه دارد. لذا بخش های وسیعی از ریسک های صنعت نفت یا تحت پوشش نیستند یا به شرکت های خارجی که ظرفیت و سرمایه بالایی دارند واگذار می شود.

وی در پایان اظهار داشت: بخش های زیادی از حوزه کشاورزی و دامپروری تحت پوشش نیست و به اصطلاح بکر است. بازار بکر بزرگی وجود دارد اما شرکت های بیمه توانایی کارشناسی تعریف و طراحی محصولات جدید برای بازارهای بکر را ندارند. متخصص ارزیابی ریسک فجایع طبیعی نظیر زلزله، سیل، طوفان، خشکسالی و... نداریم و یا داده و آمار کافی برای آنها وجود ندارد. فقر ثبت منظم آمار برای ارزیابی ریسک از موانع اصلی طراحی محصولات جدید است. راهکار، تولید و ثبت آمار و طراحی محصولات بیمه ای جدید است.