روند مصوبه برج‌باغ‌ها از سال ۸۲ تا کنون/ برج‌هایی که باغ‌ها را می‌بلعند

اقتصاد ۲۴-روزگاری تهران را به باغ هایش می‌شناختند، روز‌هایی که حالا از این شهر بسیار دور به نظر می‌رسد. حالا تهران را به جای آن باغ‌ها که روزگاری داشت به ساختمان‌ها کوتاه و بلندش که بی هیچ منطق معماری همه شهر را فتح کرده اند، می‌شناسند.
نابودی باغ‌ها برای بیش از دو دهه رسم مدیران شهری تهران شده بود ونشانه آشکار آن چند هزار هکتار باغی که در دو دهه گذشته در تهران ناپدید شده‌اند و بسیاری از کارشناسان یک عامل تسریع کننده این روند را مصوبه «برج_باغ ها» می‌دانند.

مصوبه برج باغ‌ها از کجا آمد؟

مصوبه برج_باغ‌ها از مصوبات دوره دوم شورای شهر تهران بود که در سال ۱۳۸۲ به تصویب رسید و در شورای عالی شهرسازی و معماری کشور تایید شد. بسیاری از کارشناسان شهری این مصوبه را قاتل بسیاری از برج باغ‌های کشور می‌دانندو سر برافراشتن ساختمان‌های بلندمرتبه در باغ‌های پایتخت را نتیجه همین مصوبه می‌دانند، مصوبه‌ای که در نهایت به اعتقاد کارشناسان حوزه محیط‌زیست تبعات منفی بسیار به جا گذاشت. به موجب مصوبه «برج-‌باغ» همه مالکان اراضی باغی می‌توانستند برای تغییرکاربری زمین مشجر به مسکونی یا تجاری، پروانه قانونی از شهرداری دریافت کنند و به ساخت و ساز در ۳۰ درصد مساحت باغ اقدام کنند این در حالی بود که بنا به گفته رئیس کمیته باغات شورای چهارم شهر تهران، سودجویان و متخلفان سبب ساخت و ساز در ۱۰۰ درصد مساحت باغات به جای ۳۰ درصد شده‌اند.

مصوبه برج باغ و خسارت هایش

در مصوبه برج- باغ‌ها به مالکان اجازه ساخت و ساز در ۳۰ درصد سطح اشغال باغات داده می‌شد و مالک از نظر ارتفاع نیز تا ۱۳ طبقه ساخت و ساز می‌کرد.
آنطور که سخنگوی شورای اسلامی شهر پنجم تهران با تمرکز بر موضوع سهم درآمد‌های شهرداری از تخریب باغ‌های پایتخت اعلام کرد، حدود ۱۲۹ هکتار از باغ‌های پایتخت بعد از مصوبه برج-باغ‌ها تخریب و برای آن‌ها پروانه ساختمانی صادر شده است.

بیشتر بخوانید: تغییر ضوابط ساخت‌و‌ساز در باغات تهران

تلاش برای اخذ مصوبه برج باغ‌ها از سال ۸۲ شروع شده بود و تخریب گسترده باغ‌ها در نتیجه این مصوبه از سال ۸۳ شدت گرفت و آمار از تخریب ۱۲۹ هکتاری مربوط به یک دوره ۱۰ ساله حکایت دارد. مشکل، اما از زمانی بیشتر خود را نشان داد که مالکان در اجرا پا را از این مصوبه فراتر گذاشتند، اقدام به ساخت و ساز در بخش‌های زیادی از باغ‌ها کردند و گفتند در کمیسیون ماده هفت جریمه تخریب باغ (درختان) را می‌پردازیم. به این ترتیب مجوز گرفته می‌شد، ساخت و ساز فراقانونی انجام می‌شد و در نهایت کمیسوین ماده هفت شهرداری جریمه‌ای تعیین می‌کرد که بیشتر مواقع با تخفیف و بخشودگی بسیار اعمال می‌شد.

اصلاح در شورای چهارم و ملغی شدن در شورای پنجم

پس از شدت گرفتن بی قانونی‌ها و در دوره چهارم شورای شهر، طرح دو فوریتی در شورا به تصویب رسید که به موجب آن شهرداری را ملزم کرد، تنها بعد از کاشت درخت در حداقل مساحت ۷۰ درصد عرصه املاکی که باغ شناخته می‌شوند، پایان کار صادر شود. طراحان این اصلاحیه مصوبه جدید را ضامن حفظ درختان باغ می‌دانستند. اما در نهایت برخی دیگر از اعضای شورا هم چنان معتقد بودند این مصوبه هم نمی‌تواند موجب صیانت از باغ‌ها باشد.
طرح اصلاحی برای صیانت از باغ‌های پایتخت در شورای چهارم شهر تهران مورد بررسی قرار گرفت تا بر اساس پیشنهادی که در طرح صیانت از باغ‌ها عنوان شد، باغ‌های تهران بر اساس میزان وسعت به سه دسته تقسیم می‌شدند که بر اساس آن حداکثر سطح اشغال ۴۰۰متر و حداکثر طبقات مجاز نیز به چهار طبقه برسد. در نهایت، اما فعالیت شورای چهارم شهر تهران به پایان رسید و شورای پنجم به سر کار آمد و در دوره پنجم شورای شهر تهران این مصوبه لغو شد تا بتوان جانی تازه به درختان و باغات پایتخت دمید.

بیشتر بخوانید: سونامی ساخت و ساز در راه تهران؟

شورای شهر پنجم تهران از همان روز‌های نخست فعالیت اعلام کرده بود که بر حفظ باغ‌ها و فضای سبز پایتخت و نیز لغو مصوبه برج -باغ‌ها جدیت و تاکید خواهد داشت.
در ادامه همین تصمیم نیز مصوبه برج-باغ‌ها ۲۲ اسفند سال ۹۶ لغو و حدود دو ماه بعد در اوایل امسال ابلاغ شد. بعد‌ها «علی اعطا» به عنوان سخنگوی شورای شهر تهران گفته بود: «در زمان لغو مصوبه ‎برج-باغ‌ها برخی دوستان نگران کاهش محسوس درآمد ‎شهرداری در این شرایط بی پولی بودند، اما روشن شد در ۱۰ سال اخیر تنها یک درصد از مجموع درآمد حاصله از صدور پروانه مربوط به باغ‌ها بوده است.»

بیشتر بخوانید: ادامه باغ‌کشی در پایتخت

این درآمد درحالی است که بنا به گزارش ایرنا و برپایه آماری که یکی از بخش‌های مدیریت شهری تهران چندی پیش اعلام کرده بود، پایتخت در سال ۱۳۶۸ معادل ۱۴ هزار و ۱۶۷ هکتار باغ داشته که تا سال ۱۳۹۸ بیش از ۸ هزار هکتار از این باغ‌ها از بین رفته بودند. برخی منابع دیگر مساحت کل باغ‌ها را افزون بر پنج هزار هکتار اعلام کرده اند که تاکنون بیش از نیمی از آن‌ها از بین رفته است.

متولیان شهری، اما همواره گفته اند که بیشترین میزان تخریب باغ‌ها از زمانی کلید خورد که مصوبه برج-باغ‌ها در دوره دوم شورای شهر به تصویب رسید و وارد سند طرح جامع تهران شد.
براساس گزارش‌ها بعضی مسولان شهری طی سال‌های گذشته به بهانه تامین پارکینگ و دیگر فضا‌های شهری اجازه گودبرداری بیش از حدمجاز و سطح اشغال بیش از ۳۰ درصد باغ‌ها را صادر کرده اند.

ریشه تصویب مصوبه برج باغ‌ها چه بود؟

اما تصویب این مصوبه نیز دلایلی داشته است. تا پیش از سال ۱۳۸۳ مالکان باغ‌هایی که نمی‌توانستند در باغ خود همانند زمین‌های دیگر (۶۰ درصد عرف) ساخت و ساز کنند، به خشکاندن درختان باغشان اقدام می‌کردند.
از این رو اعضای دومین دوره شورای اسلامی شهر تهران در طرحی که هدف از اجرای آن را جلوگیری از تخریب باغات و حفظ، نگهداری و احیای باغ‌ها معرفی کردند، با تصویب مصوبه برج-باغ‌ها اجازه ساخت و ساز در ۳۰ درصد مساحت هر یک از باغ‌ها را صادر کردند و در ازای کاهش سطح به تعداد طبقات می‌افزودند.

 بیشتر بخوانید: شهرداری تهران به سمت شهرفروشی می‌رود؟

این درحالی است که براساس مصوبه سال ۹۴ شورای شهر تهران جریمه مصوب پرداختی برای قطع هر اصله درخت «محیط بُن» ۱۵ تا ۳۰ سانتیمتر، ۵ میلیون ریال، ۳۰ تا ۶۰ سانتیمتر به ازای هر سانتیمتر مازاد بر ۳۰ سانتیمتر، ۵۰۰ هزار ریال و هر اصله درخت محیط بن ۶۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر به ازای هر سانتیمتر مازاد بر ۶۰ سانتیمتر، یک میلیون و ۲۵۰ هزار ریال است.
اما مشکل از جایی برگ‌تر شد که هم مجوز احداث در باغ‌های تهران شد و هم همچنان روند‌های غیرقانونی صاحبان باغ‌ها ادامه داشت.

بازگشت حامیان برج سازی به شورای شهر تهران

پس از انتخابات کم رمق تهران در خرداد ۱۴۰۰ و بازگشت تعدادی از اعضای شورای شهر چهارم تهران به صحن شورای شهر و از همان ابتدا نگرانی‌هایی در رابطه با بازگشت مصوبه برج باغ‌ها در شهر تهران وجود داشت.
«مهدی چمران» به عنوان رئیس شورای شهر چهارم که در انتخابات شورای شهر پنجم از حضور در انتخابات جا مانده بود، در اولین نشست خبری به عنوان برنده انتخابات سال ۱۴۰۰ نشان داد که قصد دارد به مدار سابق بازگردد. مهدی چمران چهره نام‌آشنای عرصه سیاست و مدیریت شهری است و البته که او همیشه یک سر پرماجرای برج‌باغ‌ها بوده و در اولین اظهارات خود پس از انتخابات نیز بار دیگر این موضوع را اثبات کرد.

بیشتر بخوانید: شورای ششم تهران؛ شورای برج باغ‌ها است

چمران در اولین نشست خبری خود گفت که مصوبه جایگزین برج باغ که همان خانه باغ است را اصلاح می‌کند. او معتقد است که سخت‌گیری‌های نمایندگان در دوره پنجم در حوزه ساخت و ساز به آبادانی شهر لطمه زده است. چمران تاکید کرده بود که در مورد باغات نیز حتماً در قانون مربوطه آن تجدیدنظر خواهد شد چرا که جلوی همه ساخت و ساز‌ها را گرفته و در سال ۹۹ هیچ پروانه ساختی برای باغات صادر نشده و در سال ۹۸ تنها یک مورد پروانه صادر شده است و نتیجه آن رکود فعلی است.
چمران در همان نشست نیز گفته بود که که بسیاری از مردم (که منظور وی صاحبان باغ‌های تهران هستند) با ما تماس می‌گیرند و تقاضای اصلاح این قانون را دارند. اعضای دوره پنجم با شعار‌های زیبایی این مسائل را مطرح کردند، اما در آن مانده‌اند.

بیشتر بخوانید: آخرین پیگیری‌ها درباره پرونده فساد و املاک نجومی در شهرداری تهران

این سخنان نگرانی‌های زیادی میان دوست داران شهر تهران ایجاد کرده است. آمار‌ها نشان می‌دهد که در زمان اجرای مصوبه برج باغ‌ها، در ۱۰ سال ۲۶۱ پروانه ساختمانی تنها در منطقه یک صادر شده که این یعنی ۵۶ هکتار از باغات این منطقه نابود شده است.
براساس گزارش ایمنا، در همین محدوده زمانی، ۵۰ پروانه در منطقه دو معادل ۸.۵ هکتار، ۴۱ پروانه در منطقه سه معادل ۶.۶ هکتار، ۴۶ پروانه در منطقه ۴ معادل ۷.۸ هکتار، ۲۹ پروانه در منطقه پنج معادل ۹.۸ هکتار، ۱۰ پروانه در منطقه ۲۱ معادل ۱۵.۴ هکتار باغ صادر شده است. در منطقه ۲۲ نیز که قرار بود تمام آرزو‌ها و آمال مدیریت شهری در آنجا عملیاتی شود، ۳۷ پروانه صادر شده و ۱۷ هکتار باغ از بین رفته است.

بیشتر بخوانید: ماجرای تبدیل ۲۰۰ باغ تهران به برج تجاری چه بود؟

تصویر هوایی سال ۱۳۲۵ نشان می دهد که قریب به پنج هزار هکتار باغ در تهران وجود داشته و بر اساس نتایج مطالعات تهیه شناسنامه باغات، امروز وسعت باغات در اراضی مشجر به دو هزار و ۴۹۱ هکتار رسیده است.
در ۱۰سال ۱۲۸ هکتار از باغات و فضای سبز شهر تهران با مصوبه برج باغ‌ها نابود و تبدیل به ساختمان‌های اداری، تجاری و مسکونی شد. در این مصوبه قرار بود سطح اشغال ۳۰ درصد و حداکثر طبقات ۹ طبقه باشد و بنا بود طبقات زیرزمین نهایتاً تا دو یا سه طبقه ساخته شود، اما وضعیت سطح اشغال در ۸۴ درصد پروانه‌هایی که صادر شده از ۳۵ تا ۱۰۰ درصد است.۶۳ درصد پروانه‌های صادر شده اجازه ساخت ۹ طبقه به بالا و ۳۰ درصدشان اجازه ساخت ۱۲ طبقه به بالا داشته‌اند؛ یعنی از این تعداد، ۲۴۸ پروانه بالای ۹ طبقه ساخته و تخلف کرده‌اند و این موارد تنها بخشی از مشکلاتی بود که این مصوبه روی دست شهر تهران باقی گذاشت.

چمران بر سر موضع و لرزه بر تن درختان باغ‌های تهرانی

حالاو پس از همه این آمار‌ها و جدل ها، چمران یک بار دیگر در هفته جاری از این مصوبه سخن گفته است و نشان داده که قصد دارد به هر شکلی مصوبه برج باغ‌ها را با دیگر در تهران اجرایی کند.
او در جلسه روز سه شنبه شورای شهر تهران با اشاره به این که در این مدت تنها دو مجوز برج خانه صادر شده است، به صراحت از بازگشت مصوبه برج باغ‌ها خبر داده و گفته است که: «مصوبه گذشته شورای شهر در خصوص باغات در شورای پنجم اصلاح شد و به آن مصوبه گذشته حملات زیادی کردند که باغات را از بین برده در حالی که اینگونه نبود و همه ساختمان‌سازی‌ها قفل شد. نمی‌گویم به مصوبه قبلی باز گردیم، بیش از ده سال آن را اجرا کردیم تجربیاتی داریم و نیاز به اصلاحاتی دارد و باید به صورتی باشد که تخلف نکنند».

این سخنان شاید بیش از همه نشان از این دارد که بازگشت چمران با شورای شهر ششم تهران را باید به نوعی بازگشت تفکری دانست که باور ندارند تهران هوایی برای تنفس ندارد و بیش از برج نیازمند باغ است.