خاموشی موتور بازار کار در زمستان

اقتصاد۲۴- بازار کار ایران در کل سال ۱۴۰۰ از محدودیت‌های کرونا و بی‌ثباتی اقتصادی رنج می‌برد و عاقبت هم آنگونه که آمار‌های رسمی نشان می‌دهد، نتوانست انتظار سیاستگذاران حوزه اشتغال را برآورده کند. نکته تأمل‌برانگیز مناسبات بازار کار در زمستان ۱۴۰۰ این است که بخش‌های کشاورزی باز هم با ریزش قابل‌توجه تعداد شاغلان مواجه شده است.

در زمستان ۱۴۰۰ همچنان روند کاهش نرخ مشارکت اقتصادی ادامه و باوجوداین، نرخ بیکاری نسبت به فصل پاییز ۰.۵ درصد افزایش پیدا کرده است. البته این نرخ در مقایسه با زمستان سال ۱۳۹۹ حدود ۰.۳ درصد بهبود پیدا کرده؛ اما نکته اینجاست که باوجود این مقدار کاهش در نرخ بیکاری، نرخ اشتغال نیز به‌واسطه خروج نیروی کار از بازار، ۰.۲ درصد کاهش یافته است.

نماگر‌های بازار کار

از کل جمعیت ۸۵ میلیون نفری ایران، ۶۳.۳ میلیون نفر ۱۵ سال و بیشتر سن دارند و از این تعداد، کمتر از ۲۵.۶ میلیون نفر (معادل ۴۰.۴ درصد) حاضر به مشارکت اقتصادی بوده و به فراخور شرایط بازار به گروه شاغلان یا بیکاران پیوسته‌اند. براساس اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران، نرخ مشارکت اقتصادی در زمستان ۱۴۰۰ معادل ۰.۳ درصد کمتر از فصل پاییز بوده و باوجود اضافه شدن ۷۲۱ هزار نفر به جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر، تعداد افراد دارای مشارکت اقتصادی حدود ۳۰ هزار نفر کمتر از فصل قبل شده است؛ درحالی‌که برای حفظ شرایط موجود بازار کار، باید به ازای اضافه شدن ۷۲۱ هزار نفر به جمعیت در سن کار کشور، همین میزان نیز به جمعیت شاغلان و بیکاران اضافه می‌شد.

این روایت ارزیابی از بازار کار کشور است و همانگونه که حجت‌الله عبدالملکی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز تاکنون چندین بار اعلام کرده، در کشور ۱۴ میلیون نفر از شغل شایسته‌ای برخوردار نیستند به‌گونه‌ای که علاوه بر ۵ میلیون نفر بیکاران پیدا و پنهان، ۷ میلیون نفر شغل غیررسمی دارند و اشتغال ۲ میلیون نیز ناقص است. در این بازار نامساعد، بررسی آمار‌های رسمی نشان می‌دهد فقط در فصل زمستان ۱۴۰۰ حدود ۱۷۹ هزار نفر به جمعیت در سن کار کشور اضافه شده، اما به‌واسطه شرایط نامساعد اقتصادی، ۲۵۵ هزار نفر از افراد دارای مشارکت اقتصادی غیرفعال شده‌اند و تعداد شاغلان ۳۶۱ هزار نفر نسبت به فصل پاییز کاهش پیدا کرده است. از این تعداد فقط ۱۰۶ هزار نفر به جمعیت بیکاران پیوسته‌اند و مابقی کلاً قید حضور در بازار کار را زده و غیرفعال شده‌اند.

بیشتر بخوانید: افزایش دستمزد‌های ۱۴۰۱ شاکی جدید پیدا کرد/ پاسخ معاون وزیر کار به مدعیان: حداقل مزد ربطی به اخراج ندارد

تداوم خروج زنان از بازار کار

یکی از اتفاقات نگران‌کننده‌ای که برای چندمین فصل پیاپی در بازار کار ایران رخ داده، ریزش شدید تعداد شاغلان زن بوده که به مردانه‌تر شدن چهره بازار کار منجر شده است. براساس اطلاعات مرکز آمار ایران، در شرایطی که در زمستان پارسال ۳۷۴ هزار نفر به جمعیت زنان در سن کار اضافه شده، تعداد زنان متمایل به مشارکت اقتصادی در این فصل ۱۱۱ هزار و ۵۳۱ نفر، تعداد شاغلان زن ۲۹.۲ هزار نفر و تعداد بیکاران زن ۸۲.۳ هزار نفر کمتر شده است. در این وضعیت سهم زنان از بازار کار ایران که در سال‌های نه‌چندان دور به حوالی ۱۵ درصد رسیده بود، تا ۱۰.۹ درصد سقوط کرده است. بررسی حضور زنان در بخش‌های مختلف اقتصادی نیز نشان می‌دهد در زمستان سال گذشته، سهم زنان در اشتغال بخش کشاورزی ۲.۶ درصد (۹۳ هزار نفر) و در اشتغال بخش صنعت ۰.۵ درصد (۲۵.۶ هزار نفر) کاهش و در مقابل تعداد شاغلان زن فعال در بخش خدمات ۳.۱ درصد (۸۹.۵ هزار نفر) افزایش پیدا کرده است.

حال و روز بیکاران

آمار‌های رسمی نشان می‌دهد تعداد بیکاران اقتصاد ایران در زمستان سال گذشته ۲.۴ میلیون نفر بوده که این تعداد ۶۸.۷ هزار نفر کمتر از زمستان سال ۹۹ و ۱۰۶ هزار نفر بیش از فصل پاییز ۱۴۰۰ است. در این وضعیت، نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ سال ۰.۵ درصد نسبت به زمستان سال قبل افت کرده و به ۲۳.۱ درصد رسیده و نرخ بیکاری جوانان ۱۸ تا ۳۵ سال نیز با افت ۰.۲ درصدی روی رقم ۱۶.۶ درصد ایستاده است. در این فصل نسبت به فصل پاییز، حدود ۱۹ هزار نفر از جمعیت بیکاران ۱۵ تا ۲۴ سال کاسته شده و در مقابل تعداد بیکاران ۱۸ تا ۳۵ سال ۳۳ هزار نفر بیشتر شده است. براساس گزارش بازار کار زمستان ۱۴۰۰، فارغ‌التحصیل آموزش عالی در زمستان پارسال ۹۱۸ هزار نفر بوده که نسبت به فصل پاییز ۵۶.۵ هزار نفر و نسبت به زمستان سال قبل ۴۲.۷ هزار نفر کمتر است. نکته مثبت در گزارش بازار کار در زمستان ۱۴۰۰ این است که سهم فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از جمعیت شاغلان از ۲۵.۳ درصد در زمستان ۹۹ و ۲۵ درصد در پاییز ۱۴۰۰ به ۲۶.۶ درصد در زمستان ۱۴۰۰ افزایش پیدا کرده و سهمیه فارغ‌التحصیلان از جمعیت شاغلان حدود ۳۱۱ هزار نفر نسبت به سال قبل بیشتر شده است. بخشی از این افزایش می‌تواند ناشی از ادامه تحصیل شاغلان فعلی باشد، اما بخش بزرگی از آن نتیجه جذب فارغ‌التحصیلان آموزش عالی در بازار کار است که اتفاق مثبتی است.

غروب اشتغال کشاورزی

با استمرار خشکسالی و تضعیف صرفه اقتصادی فعالیت‌های بخش کشاورزی و دامداری، سهم این بخش از بازار کار ایران باز هم کاهش پیدا کرده و از ۱۵.۸ درصد در زمستان ۹۹ به ۱۴.۵ درصد در زمستان ۱۴۰۰ رسیده است. این شاخص در پاییز ۱۴۰۰ معادل ۱۵.۴ درصد و در فصل پاییز سال ۱۳۹۸ معادل ۱۶.۵ درصد بود. همچنین در زمستان ۱۴۰۰ اشتغال بخش صنعت کشور نیز با ریزش شاغلان مواجه بوده و ۳۸ هزار نفر از شاغلان خود را از دست داده است. با این اتفاق سهم بخش صنعت از بازار کار ایران از ۳۳.۸ درصد در زمستان ۱۳۹۹ به ۳۳.۶ درصد در زمستان ۱۴۰۰ رسیده است. در این میان، بخش خدمات به‌عنوان بزرگ‌ترین بخش بازار کار ایران از حوالی ۴۹ درصد در سال ۹۸ به ۵۰.۴ درصد در زمستان ۹۹ و ۵۱.۹ درصد در زمستان ۱۴۰۰ افزایش پیدا کرده و به یکی از بالاترین مقادیر خود رسیده است. کاهش نسبی شیوع کرونا در نیمه دوم سال گذشته و افزایش چتر واکسیناسیون ازجمله عواملی است که باعث شده اشتغال بخش خدمات در مقایسه با سایر بخش‌های اقتصادی افزایش پیدا کند.