عوامل ابتلا به اوتیسم و راه های درمان آن

اقتصاد۲۴- الهام عندلیب‌مقدم: اختلال اوتیسم یک بیماری پیچیده عصبی - رفتاری است که موجب اختلالاتی در رشد کلامی، تعاملات اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی می‌شود.

به دلیل گستردگی علائم، این بیماری اختلال طیف اوتیسم (ASD) نامیده می‌شود. اوتیسم درجات مختلفی دارد. ممکن است تنها یک نقص ساده باشد که زندگی بیمار را تا حدودی محدود کند و یا ممکن است ناتوانی شدیدی باشد که باعث اختلال در زندگی بیمار شود.

تفاوت اوتیسم و اختلال کم توجهی - بیش فعالی

گاهی اوتیسم و اختلال کم‌توجهی - بیش‌فعالی (ADHD) با هم اشتباه گرفته می‌شوند. در اختلال بیش‌فعالی، کودکان نمی‌توانند آرام بگیرند، تمرکز کنند و ارتباط چشمی با دیگران برقرار کنند. این علائم در برخی افراد مبتلا به اوتیسم هم دیده می‌شود؛ اما با وجود این شباهت‌ها، اوتیسم متفاوت با اختلال کم‌توجهی - بیش‌فعالی است. تفاوتی اساسی بین این دو این است که افرادی که بیش‌فعالی دارند، در مهارت‌های ارتباطی - اجتماعی مشکل ندارند. البته ممکن است فردی، هم مبتلا به اختلال کم‌توجهی - بیش‌فعالی و هم اوتیسم باشد.

دلیل ابتلا به اختلال اوتیسم

به‌طور دقیق نمی‌توان دلیل کاملا مشخصی برای بیماری اوتیسم بیان کرد. پزشکان معتقدند دلیل این بیماری، وجود اختلالاتی در بخش‌هایی از مغز است که وظیقه تفسیر پیام‌های دریافتی از اندام‌های حسی و پردازش گفتار در مغز را بر عهده دارند.

امروزه این بیماری رو به افزایش است و هنوز کاملا مشخص نشده، رشد بیماری مرتبط با عوامل محیطی است یا بروز بیماری‌های دیگر بر روی آن تاثیر دارد.

به طور کلی بنا بر یافته‌های مؤسسه ملی اختلالات رشدی ـ عصبی آمریکا، هم عوامل ژنتیکی و هم محیطی در احتمال ابتلا به اوتیسم نقش دارند. تحقیقات نشان داده است که واکسن نقشی در ایجاد اختلال اوتیسم ندارد؛ هرچند پژوهشی در سال ۱۹۹۸، بین اوتیسم و واکسن سرخک، اوریون و سرخچه رابطه‌ای را بیان کرد که بعد‌ها با پژوهش‌های بیشتر، این رابطه تکذیب و درنهایت در سال ۲۰۱۰ این فرضیه به‌طورکلی رد شد.

بر اساس آخرین پژوهش‌ها، تعدادی از عوامل احتمالی دخیل در ابتلا به اوتیسم عبارت‌اند از:

• ژنتیک و ترکیب خاصی از ژن‌ها

• جهش ژنتیکی

• سندروم ایکس شکننده و دیگر اختلالات ژنتیکی

• سن بالای پدر یا مادر

• استفاده مادر از دارو‌های خاص مانند دارو‌های دیابت و مسکن‌ها

• قرارگرفتن جنین در معرض دارو‌های والپروئیک‌اسید (دپاکین) یا تالیدومید (تالومید)

• قرار داشتن در معرض فلزات سنگین و مواد سمی محیط زیست

• وزن کم نوزاد هنگام تولد

• اختلال متابولیک مادرزادی ناشی از عدم حضور یک آنزیم

• سابقه عفونت ویروسی

سن و جنسیت بیماران اوتیسم

این بیماری در سراسر جهان مشاهده شده و هیچ محدودیت نژادی ندارد. اوتیسم هم در کودکان و هم در بزرگ‌سالان دیده می‌شود. این اختلال در پسران چهار برابر بیش از دختران است. مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها تخمین زده است که در سال ۲۰۱۴ از هر ۵۹ کودک، یک کودک مبتلا به اوتیسم بوده است.

علائم اوتیسم

علائم اوتیسم معمولاً در اوایل کودکی، بین ۱۲ تا ۲۴ ماهگی خود را نشان می‌دهد. البته ممکن است علایم زودتر یا دیرتر ظاهر شوند. به اینصورت که برخی از کودکان از بدو تولد این علائم را نشان می‌دهند و برخی دیگر ابتدا نرمال به نظر می‌رسند، اما از ۱۸ تا ۳۶ ماهگی به یکباره علائم بیماری بروز می‌کند. به‌طور کلی در برخی افراد علائم ناهنجاری‌های ارتباطی تا وقتی در جامعه حضور نیابند نشان داده نمی‌شود. شدت علائم در افراد مختلف، متفاوت است.

علائم اولیه ممکن است شامل تاخیر قابل توجه در رشد کلامی یا رشد اجتماعی باشد.

به طور کلی علائم بیماری به دو دسته تقسیم می‌شود:

۱- اختلال در ارتباطات و تعاملات اجتماعی شامل ارتباط کلامی، غیر کلامی و حفظ رابطه

فرد مبتلا به اوتیسم در برقراری ارتباط از جمله در به اشتراک‌گذاری احساسات، علائق یا تداوم مکالمه مشکل دارد و ارتباطات غیرکلامی مانند برقراری ارتباط چشمی یا خواندن زبان بدن و حفظ رابطه برای او دشوار است.

۲- الگو‌های محدود یا تکراری رفتاری یا علایق

این دسته از علائم بیماری به این شکل خود را نشان می‌دهند:

• حرکات یا الگو‌های کلامی تکراری

• پیروی سخت‌گیرانه از روال‌های روزمره یا رفتار‌های خاص

• افزایش یا کاهش حساسیت به بعضی از اتفاقات پیرامون مانند نشان‌دادن واکنش منفی به صدایی خاص

• علایق محدود و ثابت

برای اینکه فردی به‌عنوان بیمار اوتیسم شناخته شود، باید تمامی علائم دسته اول و حداقل دو مورد از علائم دسته دوم را داشته باشد.

جالب است بدانید با وجود اختلالات شناختی و تأخیر در بسیاری از زمینه‌های رشد، اوتیسمی‌ها گاهی در زمینه‌های دیگر مانند طراحی، موسیقی، حل کردن مسائل ریاضی یا حفظ کردن برخی مطالب مهارت بسیار بالایی دارند و در تست‌های هوش غیرکلامی دارای هوش متوسط یا حتی بالایی هستند.

انواع اوتیسم

طبق جدیدترین دسته‌بندی راهنمای آماری و تشخیصی بیماری‌های روانی انجمن روان‌شناسان آمریکایی (DSM)، که در سال ۲۰۱۳ انجام شد، اوتیسم به پنج نوع مختلف تقسیم می‌شود که فرد بیمار ممکن است یک یا بیشتر از یکی از این مشخصات را داشته باشد. این ۵ دسته عبارتند از:

• دارای اختلال هوشی یا بدون آن

• دارای اختلال زبانی یا بدون آن

• مرتبط با یک بیماری ژنتیکی یا یک عامل محیطی

• همراه با اختلال عصبی، روانی یا رفتاری دیگر

• همراه با کاتاتونیا (جمود خلسه‌ای)

اوتیسم در کودکان

کودکان اوتیسمی بر خلاف سایر هم سن‌و‌سالان خود، مشکلاتی در رشد کلامی و اجتماعی دارند؛ و به همین دلیل احساسات یا تفکرات دیگران را درک نمی‌کنند؛ بنابراین نمی‌توانند به‌راحتی احساسات خود را از طریق کلمات، حالات صورت یا لمس کردن بیان کنند. کودک اوتیسمی به‌سختی می‌تواند با کودکان دیگر ارتباط برقرار کند یا اصلا دوست ندارد این کار را انجام دهد؛ اما ممکن است با افراد بزرگ‌سال به‌راحتی ارتباط برقرار کند.

بیشتر بخوانید: رفتار صحیح با کودکان اوتیسم در محیط‌های شلوغ آموزش داده شود

یک بیمار اوتیسمی ممکن است حساسیت زیادی در مواجهه با صداها، بوها، تماس و یا دیدن مناظری که برای دیگران عادی است، از خود نشان دهد و دچار مشکلات جدی یا در برخی موارد دردناک شود. کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است حرکات بدنی تکراری و تقلیدی مانند تاب خوردن، قدم زدن یا دست زدن را انجام دهند؛ آن‌ها ممکن است به اشیا وابستگی شدید پیدا کنند؛ همچنین واکنش‌های غیرمعمول نسبت به مردم داشته باشند؛ آن‌ها در مقابل تغییرات در روال عادی زندگی مقاومت نشان می‌دهند؛ همچنین ممکن است رفتار‌های پرخاشگرانه داشته باشند و به خودشان آسیب برسانند؛ گاهی اوقات ممکن است اصلا متوجه افراد، اشیا یا فعالیت‌های اطراف خود نشوند؛ برخی از این کودکان ممکن است دچار تشنج‌های شدید شوند، در برخی موارد این تشنج در دوران بلوغ رخ می‌دهد.

اوتیسم در بزرگسالان

تعداد خیلی کمی از افراد مبتلا به اوتیسم می‌توانند زندگی و کار مستقلی داشته باشند. اغلب بیماران حتی در بزرگسالی، نیاز به کمک دائمی دیگران دارند. اما شروع زودهنگام روش‌های درمانی می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد. گاهی به‌علت سهل‌انگاری اطرافیان و یا پزشکان، خیلی از افراد در بزرگ‌سالی متوجه اوتیسم می‌شوند. البته باید به خاطر داشت که هیچ وقت برای کمک به این افراد دیر نیست.

تشخیص اوتیسم

تشخیص درست و به‌موقع این اختلال می‌تواند به بیمار این فرصت را بدهد تا درمان درست را دریافت کند.

روش‌های تشخیص اختلال اوتیسم عبارتند از:

• آزمایشات غربالگری رشد

• آزمایشات ژنتیکی

• ارزیابی‌های رفتاری و کلامی

بنا به توصیه آکادمی پزشکان اطفال آمریکا (AAP)، همه کودکان در ۱۸ تا ۲۴ ماهگی، بایستی آزمایش اختلال طیف اوتیسم را بدهند.

غربالگری در تشخیص زودهنگام اوتیسم نقش مهمی دارد. این آزمایش شامل یک پرسش‌نامه ۲۳ سؤاله است که توسط والدین کودک تکمیل می‌شود. با استفاده از پاسخ‌های والدین، می‌توان تشخیص داد که آیا کودک در خطر ابتلا به اوتیسم است یا خیر.

البته باید توجه داشت غربالگری یک روش تشخیص قطعی نیست. کودکانی که جواب تست غربالگری‌شان مثبت می‌شود، الزاما اوتیسم ندارند. همچنین گاهی اوقات غربالگری، اوتیسم را در کودکان تشخیص نمی‌دهد. برای همین پزشکان از ترکیب چندین آزمایش برای تشخیص اوتیسم استفاده می‌کنند. تشخیص معمولا توسط تیمی از کارشناسان داده می‌شود. این تیم می‌تواند شامل روان‌شناسان کودک، کاردرمانگر‌ها و یا آسیب‌شناسان کلامی باشد.

درمان اوتیسم

متاسفانه درمانی برای اوتیسم وجود ندارد؛ بهترین راه مواجه‌شدن با این بیماری، آموزش دیدن است. تشخیص زودهنگام و روش‌های درمانی می‌تواند علائم را کاهش دهد و می‌تواند مشکلات رفتاری بیمار را بهبود بخشد. با اینکه کودک با بزرگ‌شدن نمی‌تواند بر بیماری غلبه کند، اما می‌تواند بیاموزد چطور با آن کنار بیاید. روش‌های درمانی در هر سنی مفید است و البته باید در نظر داشت نتیجه درمان در افراد مختلف متفاوت است.

روش‌های درمانی که به بهبود علایم کمک می‌کند عبارتند از:

• رفتار درمانی

• گفتار درمانی

• درمان جسمی (فیزیوتراپی)

• بازی درمانی

• کار درمانی

روش‌های درمانی دیگر برای کنار آمدن با اوتیسم عبارتند از:

• دوز بالای ویتامین‌ها

• شیمی درمانی یا دفع فلزات سنگین از بدن

• اکسیژن درمانی پرفشار

• ملاتونین برای رفع اختلالات خواب

تاثیر رژیم غذایی بر اوتیسم

رژیم غذایی خاصی برای افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد؛ اما اساسی‌ترین نکته در رژیم غذایی افراد مبتلا به این بیماری، پرهیز از افزودنی‌های مصنوعی شامل مواد نگه‌دارنده، رنگ‌ها و شیرین‌کننده‌ها است.

رژیم غذایی یک فرد اوتیسمی بهتر است شامل موارد زیر باشد:

• میوه و سبزیجات تازه

• گوشت مرغ بدون پوست

• ماهی و سایر مکمل‌های غنی از امگا ۳

• مغز‌ها و دانه‌ها

• مولتی ویتامین، ویتامین ب ۶ و آهن

• آب فراوان

• رژیم غذایی بدون مخمر

• مواد غذایی حاوی پروبیوتیک

• چربی‌های غیراشباع

• مواد غذایی فاقد گلوتن و کازئین

• حذف ترکیبات فنلی و غذا‌های غنی از سالیسیلیک اسید

• حذف افزودنی‌های غذایی مثل آسپارتات

تاثیر فعالیت های بدنی و ذهنی بر اوتیسم

کودکان اوتیسمی نمی‌توانند به‌راحتی با هم‌سن‌وسالان خود ارتباط برقرار کنند. خیلی از آن‌ها به یک برنامه روزانه منظم نیاز دارند.

برخی فعالیت‌ها می‌تواند در بهبود شرایط کلی و کاهش علائم بیماری و کاهش ناامیدی به بیماران اوتیسمی کمک کنند. از آنجایی‌که اوتیسم یک بیماری پیچیده است، شخص مبتلا به زمان زیادی نیاز دارد تا بتواند برنامه‌ای را که برای او مناسب است پیدا کند..، ولی درکل هر نوع تمرینی که کودک از آن لذت می‌برد می‌تواند مفید باشد.

ورزش‌های تماسی برای کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است مشکل باشد. اما فعالیت‌هایی مانند بازی در زمین بازی، بازی‌های تیمی با حضور مربی، بازی‌های مربوط به تقویت حافظه و حواس، پیاده‌روی، شنا و قرار گرفتن در آب می‌تواند برای یک بیمار اوتیسمی مناسب باشد.

همچنین نرم‌افزار‌ها و بازی‌های رایانه‌ای، مهارت‌های ارتباطی کودکان را افزایش می‌دهد. البته برای انتخاب بازی‌های مناسب، حتما باید از پزشک یا مشاور کمک گرفت.

حمایت از بیماران اوتیسم

در دنیا توجه ویژه‌ای به این اختلال شده است و پژوهش‌ها در خصوص این بیماری همچنان ادامه دارد. آوریل (April) ماه جهانی اوتیسم است.

در ایران نیز بیماران اوتیسمی مورد حمایت قرار گرفته‌اند. سایت انجمن اوتیسم با هدف کمک و حمایت از کودکان اوتیسم و خانواده‌هایشان راه‌اندازی شده است.

همچنین بهزیستی مراکزی را برای کمک به کودکان اوتیسم اختصاص داده است، که با مراجعه به سایت "دوست اوتیسم" می‌توان فهرست مراکز درمانی تحت‌نظر بهزیستی را مشاهده کرد.

در فروردین ۱۳۹۹، به‌نقل از معاون وزارت آموزش‌وپرورش گفته شد، ۴۸ مدرسه ویژه دانش‌آموزان اوتیسمی در کشور وجود دارد که متناسب با وضعیت این دانش‌آموزان است. همچنین قرار است ۱۴ مدرسه اوتیسم در ۱۴ استانی که مرکز آموزش و توان‌بخشی جامع اوتیسم ندارند راه‌اندازی شود.