خزر، هاب جدید توسعه پایین دست پتروشیمی

اقتصاد24 - در همین شرایط حتی دست اندرکاران این صنعت توسعه کمی و کیفی محصولات را هم در دستور کار قرار داده‌اند. به طوری که قرار است 65 میلیون تن ظرفیت تولیدی این صنعت تا 1400 به 98 میلیون تن و تا 1404 به بیش از 130 میلیون تن برسد که دو برابر حجم فعلی است و این موضوع جهش دوم صنعت پتروشیمی را رقم خواهد زد. خبرنگار ما به منظور بررسی کمیت و کیفیت روند توسعه صنعت پتروشیمی سراغ مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی رفته است. «بهزاد محمدی» در بخشی از این گفت و گو با اشاره به برنامه توسعه این صنعت، از طرح توسعه پایین دست پتروشیمی در نوار ساحلی خزر خبر می‌دهد.

آیا واقعاً پتروشیمی ایران تحریم پذیر نیست؟ چه منطقی برای این ادعا وجود دارد؟

برای صنعت پتروشیمی ایران، تحریم موضوع جدیدی نیست و ما به هیچ عنوان بعد از اعلام آقای ترامپ غافلگیر نشدیم. چراکه سال‌هاست با این موضوع دست و پنجه نرم می‌کنیم و تمام روش‌های صادراتی خود را با در نظر گرفتن این شرایط طراحی کرده‌ایم و صادرات را انجام داده‌ایم. به‌همین نسبت می‌گویم که بحث تحریم برای ما جدید نبوده و آمادگی کار در چنین شرایطی را از قبل داشته‌ایم و بلدیم و می‌دانیم چگونه با این موضوع مواجه شویم تا منافع صنعت به خطر نیفتد. به هر حال در جنگ اقتصادی هستیم و هر جنگی الزامات خاص خودش را دارد.

نکته مهم این است که ما در صنعت پتروشیمی تنوع شدید محصول و مقصد را داریم.

این تنوع چقدر است؟

نزدیک به 350 نوع محصول پلیمری و شیمیایی تولید می‌کنیم که این تنوع محصولات ما را بشدت در برابر تحریم تاب آور و مقاوم می‌کند. همین‌طور مقاصد صادراتی به یک یا دو کشور ختم نمی‌شود. ما محصولات را به مقاصد صادراتی متنوع و نقاط مختلف دنیا صادر می‌کنیم ولی روی ایجاد تنوع در جغرافیای صادرات بایستی همواره فعال باشیم. البته این بدان معنی نیست که ما دیگر تلاش نمی‌کنیم تا راهکار جدید برای مقابله با تحریم‌ها پیدا کنیم. روی این موضوع به جد متمرکز و با تمام قوا در حال بررسی و تحلیل چالش‌ها هستیم که از آن به سلامت عبور کنیم و به درآمدی که از این بخش برای کشور پیش‌بینی شده، برسیم.

کشورهایی که مقاصد صادراتی ما هستند، توان نقل و انتقال پول به ایران و پرداخت را دارند؟

البته در مورد انتقال پول ازسال‌های گذشته با مشکل مواجه بوده‌ایم؛ اما به‌همان نسبت راه‌هایی داشته و داریم و توانسته‌ایم بخوبی این موضوع را مدیریت کنیم.

الان روند برگشت ارز محصولات صادراتی چگونه است؟ آیا پتروشیمی‌ها به تعهد خود در سامانه نیما عمل کرده‌اند؟

بازگشت درآمدهای ارزی جریان دارد، به‌همین خاطر می‌گویم که تحریم‌های جدید، اتفاق جدیدی برای صنعت پتروشیمی نیست. ما در سال 97 که درگیر موضوعات تحریم بودیم، عددی را مشخص کردیم که صادرکنندگان پتروشیمی باید ارز حاصله از صادرات را در سامانه نیما عرضه می‌کردند.تا کنون به‌طور متوسط در کل صنعت پتروشیمی بیش از 93 درصداز تعهدات شرکت‌های تولیدی در سال 97 به سامانه نیما واریز شده و صنعت پتروشیمی همچنان رتبه اول صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده است.

جالب است که در 3 ماهه اول سال‌جاری با وجود اعلام تحریم بخشی از صنعت پتروشیمی از سوی امریکا روند مطلوبی داشته‌ایم. به طوری که در فصل بهار تمام تعهدات ارزی صنعت عملی شده و ارز تعهد شده وارد سامانه نیما شده است. واریزی داشته‌ایم که یک چهارم تعهد سال 98 صادرکنندگان ما بوده است و این مصداق عملی بی‌اثر بودن تحریم‌های امریکاست.

صادرکنندگان چه میزان از درآمد ارزی سالانه خود را باید وارد سامانه نیما می‌کردند؟

در سال گذشته این بخش باید حدود 8 میلیارد دلار وارد سامانه می‌کردند و همان‌طور که اعلام کردم تقریباً به تمام تعهد خود در این موضوع عمل کرده‌اند.
12 میلیارد دلار کل درآمد ارزی است که بخشی صرف خرید کاتالیست، مواد مصرفی و تجهیزات برای توسعه طرح‌ها می‌شود و الباقی تعهد آنها برای واریز به سامانه نیماست. به این منظور از کل صادرات هزینه‌های جاری و توسعه پروژه‌ها کم شده و مابقی بایستی عرضه شود.

جذب سرمایه خارجی به کجا رسید؟

بحث سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی هم جنس متفاوتی از نفت دارد. اگرچه نتوانستیم به آن اهداف آرمانی خود برسیم اما بعد از برجام توفیقات خوبی داشتیم. به طوری که توانستیم تا اندازه‌ای از منابع مالی کشورهای چین و ژاپن برای پروژه‌ها در قالب فاینانس و یوزانس تأمین سرمایه کنیم. الان 9 پروژه مهم صنعت پتروشیمی با این روش‌های تأمین مالی در حال اجرا هستند.

مجموع سرمایه جذب شده از این بخش چقدر است؟

حدود 6 میلیارد دلار از منابع خارجی برای پروژه‌ها استفاده کرده‌ایم و حدود 5/7 میلیارد دلار هم از صندوق توسعه ملی استفاده شده است.

سرنوشت تفاهمنامه‌هایی که با کشورهای اروپایی امضا شده بود، چه شد؟

متوقف شده است. در حال حاضر مشارکت در سرمایه‌گذاری نداریم.

با وجود این تحریم‌ها صنعت پتروشیمی ایران چطور می‌تواند به توسعه پایین دستی متناسب برسد؟

اجازه دهید که یک تصویر از وضعیت کلی صنعت پتروشیمی ارائه دهم. اکنون 55 مجتمع تولیدی در این صنعت در حال تولید هستند. ظرفیت تولید این مجتمع‌ها حدود 65 میلیون تن است که بخشی در داخل صنعت به مصرف می‌رسد و حجم محصول قابل فروش و نهایی 31 میلیون تن است که صادرات و مصرف داخل را تشکیل می‌دهد. به طوری که 8.5 میلیون تن در داخل کشور مصرف می‌شود و 22.5 میلیون تن را نیز صادر می‌کنیم.

از 22.5 میلیون تن محصول صادراتی، همان‌طور که اشاره شد، 12میلیارد دلار در سال درآمد ارزی داریم. از 8.5 میلیون تن محصول مصرف داخل هم 5 میلیارد دلار در سال درآمد ایجاد می‌شود. از این رو، سرجمع درآمد پتروشیمی در حال حاضر حدود 17 میلیارد دلار در سال است.

با این حال، در برنامه ششم توسعه برای 100 میلیون تن ظرفیت تولید برنامه‌ریزی شده است و توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی یکی از اولویت‌های برنامه‌های سال 98 است و قطعاً تولید محصولات با ارزش افزوده بالا و با اولویت تأمین داخلی در این برنامه قرار دارد. در واقع ضمن توجه به توسعه کمی روی توسعه کیفی صنعت پتروشیمی نیز تمرکز شده است.

چقدر متناسب با برنامه توسعه کشور پیش رفته ایم؟

ان‌شاءالله تا سال 1400 که سال پایان برنامه است به 98 میلیون تن ظرفیت دست خواهیم یافت. یعنی 98 درصد از برنامه ششم توسعه در صنعت پتروشیمی تحقق پیدا می‌کند که نکته بسیار حائز اهمیتی است.

چه حجمی از تولید این محصولات پایین دستی است؟

تولید محصولات پایین دست یک فرآیند تدریجی است که از قبل شروع شده و نمی‌توانم ادعا کنم که با حصول 98 میلیون تن در سال 1400 زنجیره محصولات تکمیل می‌شود اما در تعریف پروژه‌های جدید و تکمیل پروژه‌های نیمه کاره در حال حرکت به این سمت هستیم.

آنچه در پتروشیمی اهمیت دارد این است که ما صرفاً محصول میانی تولید نکنیم و به‌سمت محصول نهایی برویم که ارزش افزوده بالایی دارد. یعنی اگر زنجیره تولید پتروشیمی را بتوانیم تا انتها برویم هم به محصولات متنوع در پایین دست می‌رسیم و هم قادریم ضمن جلوگیری از واردات آن محصول در عین حال اشتغال پایدار ایجاد کنیم. ما به جد در حال کار هستیم تا زنجیره تولیدات را ادامه دهیم و تکمیل کنیم.

فکر نمی‌کنید که حرکت در مسیر توسعه پایین دست کند بوده است؟

بخشی از آن به‌خاطر نبود دانش فنی است. ما برای تکمیل زنجیره پایین دست بشدت نیاز به دانش فنی داریم و دنیا ما را به‌ سمت تولید محصولات بالادستی سوق داده است و خودشان به سمت تولیدات پایین دست رفته‌اند. به‌طوری که متوسط ارزش هر تن محصول پتروشیمی ما حدود650 دلار است اما این مقیاس در دنیا نزدیک به 1000 دلار به ازای هر تن است.

دنیا سوق داده یا ما متناسب با دنیا حرکت نکرده‌ایم؟ مگر ما دانشگاه و پژوهشگاه نداشته‌ایم؟

آنچه ما داریم، کافی نیست. حتی کشورهای بزرگی مثل چین که اکنون موفق هستند، از تکنولوژی روز دنیا استفاده می‌کنند و این روشی سودمند است. اکنون ما بشدت نیازمند جهش تکنولوژیک هستیم.

الان وضعیت طرح‌های توسعه‌ای صنعت چگونه است؟

در بخش توسعه 105 پروژه تعریف کرده‌ایم که از این تعداد 70 طرح در دست اجرا هستند و 35 مورد مجوز‌های صادره هستند. از 70 پروژه در دست اجرا41 پروژه پیشرفت مستمر دارند و به عبارت دیگر پروژه‌های زنده و رو به جلو هستند و الباقی دارای پیشرفت‌های غیرمستمر هستند. از این 41 پروژه، برای 20 طرح هدف‌گذاری کرده‌ایم که در سال 1400 به بهره‌ برداری برسند. با این 20 طرح که با قطعیت بالا در 1400 به بهره‌برداری خواهند رسید، ظرفیت تولید به 98 میلیون تن افزایش خواهد یافت؛ یعنی 50 درصد رشد در ظرفیت تولید پتروشیمی نسبت به 65 میلیون تن فعلی خواهیم داشت.

در بحث محصول نهایی قابل فروش از 31 میلیون تن فعلی به 53 میلیون تن می‌رسیم که معادل70 درصد رشد خواهد بود. درآمد صنعت پتروشیمی هم از 17 میلیارد دلار به 25 میلیارد دلار می‌رسد و اینها مصادیق جهش در این صنعت طی 2 و 3 سال آینده هستند.

در سال 1400 درآمد صنعت به 25 میلیارد دلار خواهد رسید که با سهم صادراتی 17 میلیارد دلار بیش از 40 درصد رشد نسبت به 12 میلیارد دلار فعلی حاصل خواهد شد.

این 20 طرح با چه ترتیبی به مرحله تولید می‌رسند؟

در سال 98 سه طرح، سال 99، 15 طرح و 1400 هم دو طرح به بهره‌برداری می‌رسند که مصداق رونق تولید و جهش دوم در صنعت پتروشیمی است. موضوع توسعه پروژه‌ها برای آقای زنگنه به حدی اهمیت دارد که به‌صورت منظم شخصاً در جلسات چندین ساعته بررسی و رفع موانع طرح ها حضور پیدا می‌کنند و مشکلات شان را می‌شنوند و راهکارهایی برای رفع موانع توصیه می‌کنند تا روند توسعه تسریع شود.

تا سال 1400 که پایان دولت است، چند طرح جدید کلید می‌خورد و در چه سالی به بهره‌برداری خواهد رسید؟

از 70 طرحی که دارای پیشرفت است 20 طرح آن را برای 1400 هدف‌گذاری کرده‌ایم و تا پایان دولت دوازدهم، 18 طرح قطعاً به بهره‌برداری خواهند رسید. با توجه به در دسترس بودن خوراک‌های متنوع گاز و مایع و ظرفیت هاب‌های پتروشیمی همواره زمینه لازم برای سرمایه‌گذاری در صنعت جذب پتروشیمی فراهم است. در شرایط فعلی در صورتی که با فرض محال طرح جدیدی تعریف نکنیم و همین طرح‌ها را ملاک قرار دهیم در صورت عملیاتی شدن 70 طرح فعلی در 1404به بیش از 130 میلیون تن ظرفیت تولید می‌رسیم که دو برابر ظرفیت کنونی خواهد شد و این جهش بسیار مهمی در صنعت پتروشیمی کشور محسوب می‌شود.

چرا سرمایه‌گذاران در این صنعت نسبت به ظرفیت‌های موجود در کشور کم هستند؟

یکی از مسائلی که روی آن کار می‌کنیم، واحدها و مجتمع‌هایی هستند که در پایین دست باید احداث شوند. در طرح‌های کلان بالادست که ازخوراک نفت و گاز استفاده می‌شود، حجم سرمایه‌گذاری بالایی مورد نیاز است.

ما بشدت تلاش می‌کنیم که با تعریف طرح‌های میان دستی و پایین دستی از خوراک بالادست استفاده شود و صنعت پایین دستی را رشد دهیم. آن زمان سرمایه‌گذاران ترغیب خواهند شد؛ چراکه حجم سرمایه‌گذاری پایین می‌آید و به جای طرح‌های میلیارد دلاری با 200 تا 300 میلیون دلار حجم سرمایه‌گذاری می‌توانند درآمد به نسبت بالاتری را ایجاد کنند.در پایین دست احجام کوچک اما ارزش محصولات بالاست. به همین نسبت نیز درآمد صادراتی کشور بالا خواهد رفت.
اکنون دنیا از جمله اروپا این سمت را نشانه گرفته که محصولات خاص با ارزش افزوده بالا تولید کند.

به‌خاطر تحریم‌ها در واردات کاتالیست مشکلی وجود ندارد؟

خیر. در این موضوعات تاکنون مشکلی پیدا نکردیم. امسال در شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی حرکت خوبی داشته‌ایم و کاتالیست متانول را که بسیار پر مصرف است، بومی‌سازی خواهیم کرد. هر مجتمع پتروشیمی که متانول تولید می‌کند حدود 5 تا 6 میلیون دلار برای این موضوع در هر بار شارژ کاتالیست باید هزینه می‌کرد. ما در این شرکت در مرحله تولید تجاری این کاتالیست هستیم و این روند برای سایر کاتالیست‌های مهم ادامه خواهد یافت.

برای مابقی کاتالیست‌ها هم در حال تلاش هستیم که بومی‌سازی اتفاق بیفتد. طرح تولید کاتالیست پلی اتیلن هم با همکاری یکی از هلدینگ‌ها در مرحله ساخت است که تا پایان سال به بهره‌برداری خواهد رسید.

به طور کلی وضعیت دانش فنی مورد نیاز پتروشیمی در ایران چگونه است؟

در حال حاضر ما از 285 نوع دانش فنی در این صنعت استفاده می‌کنیم که از 20 کشور دنیا که عمدتاً اروپایی هستند و از 110 لایسنسورتأمین شده است. اما مشکل ما بیشتر با دانش فنی نو و تکنولوژی‌های جدید و انحصاری است که در دریافت آن محدودیت وجود دارد.

مجتمع‌های پتروشیمی موجود در کشور ما اکنون با چه ظرفیتی در حال فعالیت هستند؟

این‌ها با حدود 92 درصد ظرفیت اسمی در حال تولید هستند. بخشی از کاهش ظرفیت به لحاظ کمبود خوراک است که طرح‌هایی به این منظور در بخش تأمین خوراک تعریف کرده‌ایم.

6 طرح تأمین خوراک که شامل 3 طرح NGL3100، NGL3200 و خارکNGL و 3 طرح تولید خوراک شامل پالایش گازی بید بلند دو خلیج فارس، پتروپالایش کنگان و پارسیان سپهر است، به این منظور در نظر گرفته شده است. از این محل نزدیک به 15 میلیون تن خوراک به صنعت پتروشیمی اضافه خواهد شد و کاهش ظرفیت را کاملاً پوشش خواهیم داد. 4 مورد از این طرح‌ها تا 1400 به بهره‌برداری می‌رسد و بیش از 10 میلیون تن خوراک اضافه خواهد کرد. به عبارت دیگر ظرفیت اسمی مجتمع‌های ما تقریباً کامل می‌شود. با انجام 3 طرح اشاره شده NGL بعلاوه طرح‌هایی که در بالادست پالایشگاه بیدبلند و پتروشیمی مارون اجرا خواهد شد و با انتقال گازهای مشعل به این مجتمع‌ها، کاهش قابل توجهی در پدیده مشعل سوزی رخ خواهد داد.

ایران به خاویار صنعت پتروشیمی دست یافت

برنامه‌تان برای توسعه و ایجاد هاب‌های جدید پتروشیمی چیست؟

در شرکت صنایع پتروشیمی یکی از کارهایی که هدف‌گذاری کرده‌ایم توسعه هاب‌های پتروشیمی است. هاب به منزله فضا وبسترهایی است که صنعت در آن می‌تواند ایجاد شود و رشد کند. در حال حاضر هاب عسلویه را داریم که در دو فاز فعال است. هاب ماهشهر را نیز داریم که یک هاب قدیمی پتروشیمی است واز 40 سال اخیر در آن طرح‌های مختلف پتروشیمی احداث شده است. برای توسعه صنعت پتروشیمی نیاز به بسترهای جدید داشتیم و به همین خاطر توسعه هاب پارسیان را در شرق عسلویه با مشارکت ایمیدرو در برنامه قرار دادیم. اسکله‌های آن در حال ساخت است و در بخش پتروشیمی این هاب دوهزار هکتار زمین اختصاص دادیم که ازخوراک و برخی امکانات زیرساختی عسلویه استفاده خواهد کرد و 14 میلیون تن ظرفیت توسعه برای هاب پارسیان تعریف کرده‌ایم. علاوه بر این هاب فاز 2 ماهشهر را نیز در برنامه‌ها داریم که در نزدیکی فاز 1 قرار دارد و برای این هاب دوهزار هکتاری، 6 میلیون تن افزایش ظرفیت را در نظر گرفته‌ایم و با استفاده از خوراک‌هایی که در ماهشهروجود دارد صنایع پایین دست و تکمیل زنجیره ارزش را انجام خواهیم داد.

به‌عبارت دیگر تمرکز ما در عسلویه و پارسیان صنایع بالادستی و میان دستی هستند؛ اما در ماهشهر بیشتر صنایع میان دستی و پایین دستی مورد نظراست.
معمولاً هاب‌های توسعه پتروشیمی در کنار دریاها قرار می‌گیرند و به این منظور سعی می‌کنیم حتی المقدور در داخل سرزمین کمتر طرح پتروشیمی اجرا نماییم. مهم‌ترین علت آن هم مسائلی است که در حوزه آب داریم. تلاش بر این است که توسعه بیشتر در کنار دریاها باشد تا تجهیزات راحت‌تر به پروژه برسد، آب مصرفی از دریا تأمین شود و صادرات هم راحت‌تر انجام گیرد. این کاملاً اقتصادی و منطقی است. اخیراً نیز موضوع توسعه پتروشیمی در نوار ساحلی خزر در دستور کار شرکت ملی صنایع پتروشیمی قرار گرفته است وجلسات متعددی درخصوص طرح‌های قابل اجرا در این منطقه داشته‌ایم که چه طرح‌هایی در نوار ساحلی خزر مبتنی بر خوراک گازی می‌توانند توسعه یابند. یکی از گزینه‌های طرح‌های قابل اجرا در این منطقه با توجه به در دسترس بودن خوراک گاز طبیعی استفاده از دانش فنی تبدیل متانول به پروپیلن است.

کشور ما به این دانش دسترسی دارد؟

بله. این کار اکنون در شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی شروع شده و در توسعه فرآیند بسیار استراتژیک تبدیل متانول به پروپیلن نیز موفق بوده‌ایم. پروپیلن محصول بسیار با ارزشی است که در ادامه زنجیره به تولید پلی پروپیلن و سایر محصولات با ارزش می‌انجامد. ما به دانش فنی تولید پروپیلن از متانول دست پیدا کرده‌ایم و مهندسی پایه را انجام داده‌ایم و در حال تجاری‌سازی دانش فنی هستیم که اگر این اتفاق بیفتد باب جدیدی در تولید پروپیلن و تکمیل زنجیره از مسیر گاز طبیعی ایجاد می‌شود.

در سال 1404 از 5 میلیون تن ظرفیت فعلی تولید متانول به 25 میلیون تن می‌رسیم که نشان می‌دهد متانول قابل دسترس زیادی داریم و با تجاری کردن این دانش فنی می‌توانیم به تولید پروپیلن قابل توجهی دست پیدا کنیم. در دنیا از «پروپیلن» به‌عنوان «خاویار صنعت پتروشیمی» نام برده می‌شود که زنجیره پایین دست آن بسیار با ارزش است.

منبع: روزنامه ایران