طغرل بیک سلجوقی پایه گذار سلسه سلجوقیان کیست؟

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: طغرل بیک سلجوقی (۹۹۳-۱۰۶۳ میلادی)، بنیان‌گذار سلسله سلجوقیان و یکی از شخصیت‌های برجسته تاریخ اسلامی و ایرانی بود. او با ایجاد یک امپراتوری قدرتمند، نقش مهمی در شکل‌گیری تاریخ سیاسی و فرهنگی منطقه ایفا کرد. طغرل‌بیک سلجوقی نه‌تنها به‌عنوان یک فرمانروای بزرگ ترک در تاریخ شناخته می‌شود، بلکه نقش او در احیای خلافت عباسی، اتحاد جهان اسلام، و احیای فرهنگ ایرانی- اسلامی بسیار برجسته است. او نمونه‌ای از یک رهبر موفق بود که توانست در میان چالش‌های زمان خود، امپراتوری قدرتمندی ایجاد کند که تأثیر آن تا قرن‌ها ادامه یافت.

زندگینامه طغرل‌ بیک سلجوقی

«رکن‌الدین ابوطالب طغرل بن میکائیل بن سلجوق» معروف به «طغرل بیک» از حاکمان بنام اهل سنت در ایران و اولین سلطان و مؤسس سلسله سلجوقیان بود. طایفه سلجوقیان یکی از ترکمان‌های سلجوقی و در جستجوی چراگاه مناسب بودند و کم‌کم از فرارود وارد ایران و خراسان شدند. وی فردی دلیر، بردبار و بخشنده بوده که در طاعت خداوند بسیار می‌کوشید، نماز جمعه برپا می‌داشت و بر روزه‌های دوشنبه و پنجشنبه مداومت داشت. او بسیار سنجیده سخن می‌گفت و در صدقه دادن و ساخت مساجد، کوشش و همت فراوان داشت.

پادشاهی طغرل بیک سلجوقی

در حدود سال ۴۱۶ قمری، ترکمانان سلجوقی که در کنار دریای خزر زندگی می‌کردند در ماوراءالنهر سر به عصیان برداشتند ولی از «محمود غزنوی» شکست خورده، تار و مار شدند. پس از مرگ سلطان محمود غزنوی، در سال ۴۲۶ قمری، قریب ده هزار تن از جنگاوران سلجوقی به سرکردگی طغرل بیک و دیگران از ماوراءالنهر به حدود خراسان آمدند و با سلطان مسعود غزنوی درگیر شدند. این جنگ و جنگ‌‏های بعدی به ضعف و شکست مسعود غزنوی انجامید. 

سرانجام طغرل بیک در سال ۴۲۹ قمری به نیشابور آمد و بر تخت سلطنت نشست. طغرل به کمک ابوالقاسم علی بن عبدالله جوینی معروف به سالار پوژکان که همواره در دستگاه قدرت طغرل باقی‌ماند، به نیشاپور وارد و سلطنت را آغاز کرد. طغرل برای خود اسم اسلامی «رکن‌الدین ابوطالب محمد» را انتخاب کرد و این نام و مقام مورد تایید خلیفه عباسی قرار گرفت. چون همسر طغرل در ۴۵۲ قمری درگذشته بود، طغرل دختر خلیفه را به زنی خواست. هرچند خلیفه از این امر امتناع کرد و قوانین خاصی را برای این ازدواج سیاسی گذاشت، ولی سرانجام به این ازدواج رضایت داد و قرار شد دختر خلیفه عباسی در ذیقعده سال ۴۵۵ به عقد طغرل درآید. طغرل‌بیگ به شوق وصال به ری رفت، اما ناکام در وصال ماند.

طغرل وزیری با کفایت که او را هم رده خواجه نظام‌الملک طوسی می‌دانند به نام «عمیدالملک کندری» داشت و سیاست و تدبیر او به طغرل بسیار کمک کرد. طغرل بیک در سال ۴۳۳ وارد شهر ری شد و این شهر را آباد کرده به پایتختی برگزید. سلجوقیان زبان فارسی را زبان رسمی و درباری قرار دادند و وزیران این دوره به‌ویژه عمیدالملک کندری و خواجه نظام‌الملک، خدمات مهمی به ادبیات فارسی و گسترش دانش‌ها کردند. در روزگار وی کشاورزی رونق یافت و همچنین ایران به بزرگترین حد خود پس از اسلام رسید.

طغرل بیک اهل سنت و بر مذهب حنفی بود، او پس از ضعف خلافت عباسی و تسلط شیعیان بر بسیاری از سرزمین‌ها، بار دیگر اهل سنت را قدرت‌مند کرد. طغرل به علت اقدامات دشوار و ارزنده‌ای مثل پایان چیرگی آل بویه بر عراق عرب، سرکوب گردنکشان محلی، مقابله با غارتگران و آشوب‌طلبان و سرکوب هواخواهان قدرتمند خلافت فاطمیان مصر که به انجام رسانده‌بود، تنها به رهبری روحانی خلفای عباسی رضایت می‌داد و آن را قبول داشت. با بررسی اقدامات طغرل و مشاوران ایرانی‌اش می‌توان این‌گونه نتیجه‌گیری کرد که آنها تسلیم به قدرت روحانی خلیفه بودند و با نفی دخالت خلیفه در امور حکومتی، اختیارات حکومتی را در محدوده قلمرو سلطنت متصور بودند. بر همین اساس، اقدامات خود را بر تضعیف و تحدید قدرت دنیوی خلیفه قرار دادند، که از آن جمله می‌توان به مشخص کردن حقوق مادی خلیفه و ممانعت از دخالت و تصرف او در بیت‌المال مسلمانان اشاره کرد. 

سکه طغرل بیک سلجوقی

سکه‌های بجامانده از سلاجقه بزرگ، از جنس طلا، نقره و برنز است. به‌ویژه سکه‌های طلای ضرب‌شده در این دوره، دارای دقت و ظرافت خاصی در ساخت هستند و از عیار مناسب و بالایی برخوردارند. علاوه بر آن، اکثر مسکوکات سلاجقه بزرگ از جنس طلا هستند و حتی بعضی از سکه‌های نقره نیز در قالب سکه طلا، ضرب شده‌اند، بدین معنی که با وجود جنس نقره‌ای سکه، در حاشیه آن، متنی بدین صورت درج شده که «ضرب هذا الدنیر…» که اشاره به جنس طلا دارد و از درهم که بیانگر سکه نقره است، سخنی به میان نیامده است. 

سکه‌های سلجوقی نیز از فرم و نوشتاری یکسان با مسکوکات مضروب در دیگر سلسله‌های ایرانی برخوردارند. القاب فرمانروایان نیز همچون السلطان العادل، السلطان الاعظم، السلطان المعظم، ملک الملوک، شاهنشاه، ابوالمظفر و... بر روی سکه‌ها درج شده‌اند. در عصر سلجوقیان، ضرابخانه‌ها محدود و متمرکز بودند. در شهر‌هایی همچون ری، اهواز، فسا، سمیرم، واسط، ساوه، همدان، شیراز، بصره و برخی شهر‌های دیگر، ضرابخانه‌ها به ضرب سکه مشغول بودند، اما فعال‌ترین ضرابخانه این دوره را در شهر نیشابور و پس از آن، اصفهان می‌دانند.

درگذشت طغرل بیک سلجوقی

سرانجام طغرل بدون داشتن هیچ جانشینی در سال ۴۵۵ ه‍. ق درسن هفتاد سالگی درگذشت و در مکانی به خاک سپره شد که به آن برج طغرل می‌گویند. این برج در شرق آرامگاه ابن بابویه در شهر ری واقع شده است و از آثار به جا مانده از دوره سلجوقیان است. در برخی متون این محل، برج خلیفه یزید نامیده شده است. او برای آیندگان سرزمینی پهناور را به میراث گذاشت؛ به این خاطر که برادرش (جغری بیگ) پیش از او فوت کرده بود. آلب ارسلان که برادر زاده طغرل بود، پس از ‏مرگ طغرل بیک به فرمانروایی آل سلجوق انتخاب شد.