آشفتگی در بازار دارو؛ از گرانی سرسام‎آور تا کمبود داروهای اساسی/ بازارساز دارو کجاست؟

اقتصاد۲۴- چند وقتی است وضعیت دارو و ماجرا‌های حذف ارز ترجیحی دارو، از داغ‌ترین سوژه‌هاست. روز‌های اولی که خبر حذف ارز ترجیحی دارو در رسانه‌ها منتشر شد، رئیس سازمان غذا و دارو اعلام کرد اصلاح سیاست‌های ارزی، برنامه وزارت بهداشت نیست و تصمیمی است که در دولت گرفته شده تا به سمت این بروند که تعداد ارز‌ها و تفاوت نرخ‌ها را کم کنند. این سخن رئیس سازمان و غذا دارو، یعنی یکی از معاونت‌های وزارت بهداشت و متولی اصلی تأمین، توزیع و کنترل بازار دارو بود و در همان ابتدای کشمکش حذف ارز ترجیحی دارو، سازمان متولی امر خود را از وضعیت روز‌های آتی بازار دارو مبری کرد. چند روز قبل نیز رئیس دولت در مقام یکی از منتقدان وضعیت توزیع دارو و یارانه دارو قرار گرفت و نسبت به گم شدن یارانه دارو، معترض شد. آنچه که این روز‌ها از تولیدکنندگان حوزه دارو و تجهیزات پزشکی، داروسازان و حتی صاحبان داروخانه‌ها می‌شنویم، آشفتگی در بازار دارو از توزیع گرفته تا قیمت‌گذاری است. براساس شنیده‌های «فرهیختگان» برخی اقلام دارویی، حتی ساده‌ترین دارو‌ها نیز در یک ماه گذشته بین ۱۵ تا ۴۱۵ درصد افزایش قیمت داشته‌اند. برای نمونه، دارویی در یک شرکت ۲۵ درصد افزایش قیمت داشته و در شرکتی دیگر ۳۱۰ درصد. همچنین تقریباً ۳۰۰ قلم داروی اساسی در کشور با کمبود شدید مواجه هستند. این دارو‌ها یا باید با مراجعه به داروخانه‌های خاص در تهران مانند داروخانه‌های ۱۳ آبان، هلال احمر یا داروخانه‌های ارتش تهیه شوند یا ممکن است نتوانید به‌هیچ‌وجه به آنها دسترسی پیدا کنید و مجبور شوید به بازار سیاه مراجعه کنید یا دارو را از کشور‌های همسایه با هزار مشکل تهیه کنید.

دولت باید در توزیع عادلانه و اصولی دارو مداخله کند

عارف کمانی، مدیرمسئول خبرنامه مدیستیو و فعال صنفی حوزه سلامت، معتقد است یکی از مسائل اساسی و پیچیده در حوزه سلامت، دارو است. در بسیاری از کشور‌های جهان، بخش سلامت و دارو جزء اولویت‌های اصلی حاکمیت‌ها و دولت‌ها است و دولت‌ها به‌طور جدی در این بخش مداخله می‌کنند. این مداخله‌ها می‌تواند شامل تولید دارو، حمایت‌های مالی، تخصیص بودجه و حمایت‌های بیمه‌ای باشد. بنابراین، وقتی دولت در این حوزه اقدام می‌کند، این به معنای انجام یک وظیفه حیاتی است و نه یک لطف به مردم. این مسئولیت دولت است که در شرایط بحران یا در وضعیت‌های خاص، از بخش دارو و سلامت حمایت کند.

کمانی گفت: «دولت به موضوع تخصیص ارز برای دارو باید توجه ویژه‌ای داشته باشد. متأسفانه، تخصیص ارز برای دارو به‌طور کامل انجام نمی‌شود یا ارز تخصیص‌یافته به اولویت‌های دیگر اختصاص پیدا می‌کند، به‌ویژه در زمینه‌های ضروری‌تر. این موضوع درحالی است که اگر بودجه‌ای که برای تأمین دارو تخصیص داده می‌شود، به‌طور کامل و به‌موقع پرداخت می‌شد، بسیاری از مشکلات کاهش می‌یافت. تخصیص ارز به‌ویژه برای واردات مواد اولیه دارویی و دارو‌های وارداتی بسیار ضروری است؛ چراکه بسیاری از دارو‌ها و مواد اولیه باید از خارج از کشور وارد شوند.»

افزایش قیمت ۱۵ تا ۴۱۵ درصدی برخی اقلام دارویی در یک ماه اخیر

این فعال صنفی حوزه سلامت افزود: «مشکل عمده دیگر این است که این ارز تخصیص‌یافته یا کاهش پیدا کرده یا به‌طور نامناسب توزیع شده است. درنتیجه، افزایش قیمت دارو به‌طور غیرقابل کنترلی در حال رخ دادن است. طبق گزارش‌های ثبت شده، قیمت دارو‌ها بین ۱۵ تا ۴۱۵ درصد افزایش یافته که برای مردم و داروخانه‌ها قابل تحمل نیست. این افزایش قیمت‌ها به‌خصوص برای دارو‌هایی که مصرف روزمره دارند، بسیار سنگین و ناگوار است. این مشکلات ناشی از عدم تخصیص صحیح و کافی ارز، یا عدم پوشش هزینه‌های تولید دارو، به بحران جدی در صنعت داروسازی و توزیع دارو در کشور منجر شده است. بسیاری از شرکت‌های داروسازی و پخش دارو در آستانه ورشکستگی قرار دارند. آنها می‌گویند دخل و خرجشان به هم نمی‌خورد و تولید دارو برایشان سودی ندارد. این وضعیت باعث شده برخی از دارو‌ها در بازار با قیمت‌های سر به سر عرضه شوند، به‌طوری‌که برای تولیدکنندگان هیچ سودی ندارد.»

داروساز‌ها با جیب خودشان داروخانه‌ها را می‌چرخانند

کمانی همچنین معتقد است موضوع بحران قیمت‌ها به‌طور جدی در آینده برای جامعه ایجاد مشکل خواهد کرد. یعنی اگر مردم از بهمن ماه به داروخانه‌ها مراجعه کنند، ممکن است با شوک قیمتی و وضعیت بدی مواجه شوند و آن زمان متوجه این تغییرات عمده شوند. در این وضعیت باید توجه بیشتری به تخصیص منابع و حمایت‌های دولت از شرکت‌های داروسازی و توزیع‌کنندگان دارو شود تا زنجیره تأمین دارو دچار مشکل نشود و بحران کمبود دارو و افزایش قیمت‌ها بدتر نشود. او افزود: «این وضعیت نیازمند اقدام فوری و حمایتی از سوی دولت و سازمان‌های مسئول است تا هم شرکت‌های داروسازی و داروخانه‌ها از ورشکستگی نجات یابند، و هم مردم با مشکل کمبود و افزایش قیمت دارو مواجه نشوند.»

بیشتر بخوانید: شوک‌درمانی خفیف داروسازها؛ بعضی دارو‌های تولید داخل چراغ‌خاموش گران شدند

کمانی درباره شرایط فعلی وضعیت دارو گفت: «قبلاً مثلاً چهار قلم دارو که می‌خریدند حدوداً صد هزار تومان بود، حالا یکباره شده ۵۰۰ هزار تومان. یک مشکل اساسی دیگر که وجود دارد، جدا از بحث تخصیص ارز و تمام مسائل دیگر؛ مربوط به پرداختی‌های بیمه‌ها به داروخانه‌هاست. یعنی جدا از آن بودجه‌ای که باید به شرکت‌های داروسازی، شرکت‌های تولیدی و صنایع اختصاص می‌یافت، بخشی از این هزینه باید از طریق بیمه‌ها به داروخانه‌ها پرداخت می‌شد. اما اکنون ماه‌هاست که این پرداخت‌ها انجام نشده است. داروخانه‌ها عملاً با جیب خودشان پول دارو‌های بیمه‌ای را به مردم می‌دهند و این مبلغ، پس از مدت زمان طولانی، به‌طور معمول با چند ماه تأخیر پرداخت می‌شود.»

بیمه تأمین اجتماعی از تیرماه هیچ پرداختی نداشته است

او ادامه داد: «برای مثال، بیمه تأمین اجتماعی از تیرماه هیچ پرداختی نداشته است. آخرین پرداخت آن در تیرماه بوده و حالا تقریباً پنج یا شش ماه است که هیچ پرداختی از سوی بیمه تأمین اجتماعی انجام نشده است. یا مثلاً در بحث شیر خشک، بیمه سلامت که تأمین‌کننده این کالا برای تمام بیمه‌گزاران و کسانی که بیمه پایه دارند، بوده، حدوداً شش ماه است که پرداختی نداشته. داروسازان در این زمینه می‌گویند ما عملاً به‌عنوان «پدر معنوی» بچه‌های این مرز و بوم عمل می‌کنیم، زیرا پول شیر خشک را از جیب خودمان پرداخت می‌کنیم و بعد از چند ماه این مبلغ به ما بازپرداخت می‌شود، بدون اینکه سودی نصیب داروخانه‌ها شود. حتی گاهی داروخانه‌ها با ضرر، پول شیر خشک را پرداخت می‌کنند. قیمت این کالا به‌طور قابل توجهی افزایش یافته و برای مثال شیر خشکی که قبلاً ۸۰ هزار تومان خریداری می‌شده، اکنون ۱۸۰ هزار تومان شده است. این مسئله مشکلات زیادی ایجاد کرده است.»

وی در ادامه عنوان کرد: «یکی از مشکلات دیگر این است که بسیاری از داروخانه‌ها اکنون در حال اتمام حجت هستند. انجمن داروسازان ایران و انجمن‌های استانی با مجموعه بیمه‌های تأمین اجتماعی، سلامت و نیرو‌های مسلح که بیمه پایه را پوشش می‌دهند، تماس گرفته‌اند. آنها اعلام کرده‌اند اگر پرداخت‌ها تا اول بهمن ماه تسویه نشود یا به حد معقولی نرسد، ممکن است خدمات خود را به‌طور جدی تغییر دهند. این وضعیت می‌تواند به یک مشکل بسیار جدی تبدیل شود.»

افزایش قیمت دارو‌ها به راحتی در سامانه‌های مخصوص قابل رؤیت است

وی افزود: «یک مشکل دیگر که وجود دارد این است که با وجود افزایش قیمت‌ها، رئیس سازمان غذا و دارو ادعا کرده از ابتدا تا حالا تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش قیمت داشته‌ایم، درحالی‌که با توجه به عصر فناوری اطلاعات، شما می‌توانید به راحتی با یک جست‌وجوی ساده در گوگل یا مراجعه به سامانه‌های بورس و پیتک، قیمت دارو‌ها را مشاهده کنید. مردم می‌توانند به راحتی قیمت‌های جدید را بررسی کنند و متوجه خواهند شد افزایش قیمت‌ها به‌هیچ‌وجه به این میزان نبوده است. درحقیقت، لیست قیمت دارو‌ها نشان می‌دهد افزایش قیمت‌ها بین ۱۵ تا ۴۱۵ درصد بوده است. برای نمونه، دارویی در یک شرکت ۲۵ درصد افزایش قیمت داشته و در شرکتی دیگر ۳۱۰ درصد. برخی دارو‌ها هم به‌طور ناگهانی قیمتشان افزایش پیدا کرده است. به این معنا که شما ممکن است امروز دارویی را خریداری کنید و فردا لیستی از قیمت جدید آن دریافت کنید که حتی با قیمت قبلی تطابق ندارد.»

همه تولیدکنندگان داخلی دارو درحال ضرردهی هستند

این فعال صنفی ادامه داد: «این وضعیت نشان می‌دهد نه‌تنها دارو‌های داخلی به‌طور صحیح حمایت نمی‌شوند، بلکه تخصیص ارز هم به درستی انجام نمی‌شود. در حال حاضر، همه در داروخانه‌ها و شرکت‌های داروسازی به این نتیجه رسیده‌اند که در حال ضررند و نمی‌دانند در این شرایط چه کسی سود می‌کند. داروخانه‌ها درحالی‌که در حال ضررند، مجبورند دارو‌ها را به مردم بدهند و بعداً با تأخیر‌های طولانی، مبلغ بیمه را دریافت کنند. این درحالی است که شرکت‌های داروسازی نیز با افزایش نرخ تورم و ارز، دیگر نمی‌توانند دارو‌های تولیدی خود را به قیمت مناسب تولید کنند. بسیاری از این شرکت‌ها حتی برای تولید دارو، مواد اولیه لازم را به سختی تأمین می‌کنند و برخی از آنها تصمیم گرفته‌اند به تولید مکمل‌های غذایی روی بیاورند، چون از نظر اقتصادی برایشان به صرفه‌تر است.»

افزایش قیمت دارو‌ها شوکه‌کننده است

وی افزود: «یکی از مشکلات دیگر این است که بسیاری از دارو‌هایی که افزایش قیمت داشته‌اند، دارو‌های روتین هستند که برای مصرف عمومی نیاز به نسخه ندارند. دارو‌هایی مانند استامینوفن، قطره بتازون، قرص‌های ساده سرماخوردگی و... که در روز‌های اخیر قیمت‌های آنها به طور ناگهانی افزایش یافته است. این تغییرات قیمت باعث شده مردم به شدت تحت‌تأثیر قرار بگیرند. اگر کسی از ابتدای دی‌ماه به داروخانه مراجعه نکرده باشد، وقتی به آنجا برود، متوجه خواهد شد قیمت‌ها به‌طور چند برابری افزایش یافته است.»

نمی‌توان به شخص بیمار و دردمند توضیح داد چرا دارو گران شده است

کمانی عنوان کرد: «افزایش قیمت‌ها باعث شده در داروخانه‌ها درگیری‌هایی ایجاد شود. مثلاً وقتی مشتری به داروخانه مراجعه می‌کند و متوجه می‌شود قیمت دارویی که روی بسته آن درج شده با قیمت فروش داروخانه متفاوت است، اعتراض می‌کند. داروخانه‌ها هم موظفند طبق قیمت‌های درج شده در سامانه تیتکس، دارو‌ها را بفروشند. این مسئله باعث سردرگمی و درگیری‌هایی بین داروخانه‌ها و مشتری‌ها شده است. از طرفی، داروخانه‌ها باید با شرکت‌های بیمه هم درگیر شوند تا مطالبات خود را دریافت کنند، چون بیمه‌ها پرداختی‌ها را به‌موقع انجام نمی‌دهند. متأسفانه این وضعیت باعث شده داروخانه‌ها با مشکلات جدی مواجه شوند. سازمان غذا و دارو نیز باید به‌عنوان متولی تنظیم بازار دارو و نظارت بر آن، به این مسائل توجه کند.» وی افزود: «در حال حاضر، بسیاری از مواد اولیه دارو‌ها به‌دلیل قطع برق، مشکلات تأمین نیروی انسانی، مشکلات نقدینگی و موارد مشابه، به سختی تأمین می‌شوند. این شرایط موجب شده برخی از شرکت‌های داروسازی از تولید دارو‌های اساسی فاصله بگیرند و به تولید مکمل‌های غذایی روی بیاورند، چون این محصولات برایشان سودآورتر است. باید توجه داشت این مشکلات می‌تواند اثرات منفی زیادی بر تأمین دارو‌های ضروری مردم بگذارد و وضعیت بحرانی‌تری ایجاد کند. وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو باید دلیل این افزایش قیمت‌ها را به‌طور شفاف اعلام کنند و مردم را در جریان بگذارند. اطلاع‌رسانی دقیق و شفاف در مورد دلایل افزایش قیمت دارو، ازجمله مشکلات مربوط به طرح دارویار، تخصیص منابع و پرداخت‌های بیمه‌ای می‌تواند کمک کند تا مردم و داروخانه‌ها بهتر بتوانند شرایط را درک کنند.»

کمبود ۲۰۰ تا ۳۰۰ قلم داروی اساسی در بازار

این فعال صنفی همچنین در رابطه با کمبود برخی اقلام دارویی نیز گفت: «اکنون تقریباً ۳۰۰ قلم داروی اساسی در کشور با کمبود شدید مواجهند. این دارو‌ها یا باید با مراجعه به داروخانه‌های خاص در تهران مانند داروخانه‌های ۱۳ آبان، هلال احمر یا داروخانه‌های ارتش تهیه شوند، یا ممکن است اصلاً نتوانید به آنها دسترسی پیدا کنید و مجبور شوید به بازار سیاه مراجعه کنید یا دارو را از کشور‌های همسایه با هزار مشکل تهیه کنید. جدا از این، باید مراقب باشیم این لیست ۲۰۰ یا ۳۰۰ قلم دارو افزایش پیدا نکند. من دقیقاً نمی‌توانم عدد دقیقی به شما بگویم، چون واقعاً مشخص نیست چه تعداد دارو در آینده به این لیست اضافه خواهد شد. ممکن است فردا یکی از این دارو‌ها به لیست اضافه شود یا در فهرست فعلی تغییراتی ایجاد شود. این دارو‌ها اغلب دارو‌های اساسی و جدی‌اند که به‌طور گسترده در میان مردم مصرف می‌شوند. دارو‌هایی برای بیماران قلبی عروقی یا بیماران اعصاب، دارو‌هایی که نیاز روزمره مردم به آنها بستگی دارد، متأسفانه با کمبود جدی روبه‌رو شده‌اند.»