ارشک اول کیست؟/بنیانگذار سلسله اشکانیان را بشناسید

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: ارشک اول (حدود ۲۴۷ تا ۲۱۷ پیش از میلاد) بنیان‌گذار دودمان اشکانیان و نخستین پادشاه این سلسله بود. او از قبیله پارت‌ها که یکی از قبایل ایرانی ساکن در شمال شرقی ایران بود و توانست با سرنگونی سلطه سلوکیان، حکومت اشکانی را تأسیس کند.

زندگینامه ارشک اول

ارشک اول (ارخش یا ارشک یکم) بنیان‌گذار سلسله اشکانیان و نخستین شاه این دودمان بود. او از قبیله پارتاپارن (یکی از قبایل ایرانی‌تبار ساکن در منطقه پارت) برخاست. پارت‌ها در منطقه‌ای زندگی می‌کردند که امروزه شامل خراسان شمالی و ترکمنستان می‌شود. در دوران جوانی، ارشک در میان قوم خود جایگاه ویژه‌ای داشت و به دلیل توانایی‌های نظامی و مدیریتی، به‌عنوان رهبر قبیله انتخاب شد. در این زمان، ایران تحت سیطره سلوکیان (جانشینان اسکندر مقدونی) قرار داشت. سلوکیان به دلیل درگیری‌های داخلی و شورش‌های محلی، دچار ضعف شده بودند. او توانست منطقه پارت (امروزه شامل خراسان شمالی و ترکمنستان) را از کنترل سلوکیان خارج کند و خود را پادشاه اعلام کرد. 

در حدود ۲۴۷ پیش از میلاد، ارشک از ضعف دولت سلوکی استفاده کرد و علیه آنها قیام کرد. او ابتدا توانست بر شهر آساک (واقع در خراسان شمالی امروزی) مسلط شود و خود را شاه اعلام کند. سپس، نیرو‌های او به سایر نقاط پارت گسترش یافتند و به تدریج مناطق بیشتری را تصرف کردند. یکی از مهم‌ترین نبرد‌های او، شکست دادن آندراگوراس، ساتراپ (حاکم) سلوکی در پارت بود. با این پیروزی، استقلال پارت از سلوکیان آغاز شد. ارشک پس از پیروزی، با مقابله با حملات سلوکیان و تحکیم پایه‌های حکومتش، سلسله اشکانیان را بنیان گذاشت. 

پادشاهی ارشک اول

در ابتدا ارشک و پیروان همراه‌اش، شهر قوچان را که نزدیک دره اترک قرار داشت، تصرف کردند. چند سال بعد، حدود ۲۴۷ پیش از میلاد، اشک در شهر آساک، شهری که خود تأسیس کرده بود، تاجگذاری کرد. به‌طور کلی تصور می‌شود که تاجگذاری وی در آساک به‌عنوان آغاز سلسله اشکانی است. حدود ۲۴۵ پیش از میلاد، آندراگوراس، فرمانروای سلوکی پارت، استقلال خود را از پادشاه سلوکی، سلوکوس دوم کالینیکوس (۲۴۶–۲۲۵ پیش از میلاد)، اعلام کرد و شاه مستقلی شد و برای خود سکه ضرب کرد.

ایالت همسایه هیرکانیا نیز پس مدت کوتاهی توسط پارتی‌ها فتح شد. در سال ۲۲۸ پیش از میلاد یک عملیات بازپس‌گیری توسط سلوکیان به فرماندهی سلوکوس دوم انجام شد که برای ارشک که در همان زمان با دیودوت دوم حاکم یونانی-باکتریایی در حال جنگ بود مسئله ساز شد؛ بنابراین برای جلوگیری از جنگ در دو جبهه ارشک به سرعت با دیودوت دوم پیمان صلح منعقد کرد. با این وجود او نتوانست جلوی لشکرکشی سلوکی را بگیرد و مجبور شد از پارت به مقصد آسیای میانه عقب‌نشینی کند و در آنجا به آپاسیاک پناه برد. در نتیجه پارت هرچند به مدت کوتاهی فتح شد. به دلیل مشکلات موجود در مناطق غربی امپراتوری سلوکی سلوکوس دوم مجبور به ترک پارت شد این امر به ارشک فرصت داد تا سرزمین‌های از دست رفته خود را به دست آورد و به احتمال زیاد سلطه خود را به سمت جنوب نیز گسترش دهد. 

پس از جدا شدن پارت از امپراتوری سلوکی و در نتیجه از دست دادن پشتیبانی نظامی سلوکی، آندراگوراس در حفظ مرز‌های خود دچار مشکل شد و حدود ۲۳۸ سال پیش از میلاد، پارتی‌ها، تحت فرماندهی ارشک و برادرش تیرداد اول حمله کردند. ارشک کنترل پارت و استوا، منطقه شمالی پارت که مرکز اداری آن قوچان بود را از دست آندراگوراس گرفت.

سکه شناسی دوره ارشک اول

سکه‌های ارشک «نمونه اولیه تمام سکه‌های اشکانی بعدی را به نمایش می‌گذارد، اما خود نیز دستخوش تغییرات اندکی شد». خداداد رضاخانی بیان داشته که عناصر سکه‌های او الگوبرداری شده از سکه‌های سلوکی و ساتراپ‌های پیشین هخامنشی هستند، اما با این وجود، ابداعات متعددی انجام داده‌است که آنها را از سکه‌های پیشینیانش متمایز کرده‌است. به گفته علیرضا شاپور شهبازی، سکه‌های ارشک خود «به عمد از سکه‌های سلوکی متمایز می‌شود تا برخواسته‌های ملی‌گرایانه و سلطنتی خود تأکید کند». با این وجود به تقلید از نقش رایج سلوکی آپولون که روی امفالوس نشسته و کمان در دست دارد این بار تنها نقش ارشک جایگزین آن شده‌است که بر روی چهارپایه‌ای نشسته‌است (مانند برخی از ساتراپ‌های هخامنشی، مانند داتامش) در حالی که لباس سکائی بر تن و کلاه کرباسی بر سر دارد که به باشلیق معروف شده‌ است.

مرگ ارشک اول

اعتبار ارشک تا مدت‌ها پس از مرگش پا بر جا ماند. همانطور که ایزیدور خاراکسی گزارش می‌دهد بیش از دو قرن پس از مرگ او آتشی جاودانه به افتخار او همچنان در شهر آساک روشن نگهداشته می‌شد. این امر نشان می‌دهد که عمل اعلام پادشاه اهمیت دینی داشته است. به احتمال زیاد به‌عنوان آتش خاندان اشکانیان عمل می‌کرد که احتمالاً به منظور برجسته کردن وارثان امپراتوری هخامنشی ایجاد شده است. اما در نهایت ارشک دوم در سال ۲۱۷ پیش از میلاد جانشین پدرش، ارشک اول شد.
 

با توجه به دستاورد‌های خود او به‌عنوان پدر ملت شناخته شد و نام او به افتخار سلطنتی تبدیل شد که توسط همه پادشاهان اشکانی به دلیل تحسین از دستاورد‌های او استفاده می‌شد. همچنین اشکانیان را با فرمانروای افسانه‌ای کیانیان، کی آرش، پیوند داد که ساکنان شرق ایران مانند اشکانیان و داهائی‌ها سلسله‌ا ش را باید هنوز به یاد داشته باشند. یک ادعای ساختگی بعد‌ها از قرن دوم قبل از میلاد به بعد توسط اشکانیان مطرح شد که ارشک را از نوادگان شاه شاهان هخامنشی اردشیر دوم نشان می‌داد.