دیاکو اولین پادشاه ماد‌ها کیست و دیاکو در شاهنامه چگونه به تصویر کشیده شد؟

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: دیاکو (به یونانی Deioces: به فارسی باستان Dahyāva: یا Dayaukku) نخستین پادشاه شناخته‌شده قوم ماد و بنیان‌گذار نخستین حکومت مرکزی در ایران (مادها) است. او از چهره‌های افسانه‌ای–تاریخی است که بیشتر اطلاعات درباره‌اش از آثار مورخ یونانی، هرودوت، به‌دست ما رسیده است. دولت ماد یکی از سه تیره آریایی (ماد، پارس و پارت) فلات ایران است در سال ۱۳۳۲ پیش از تاریخ خورشیدی بود. 

مردم ایران دیاکو را به پادشاهی برگزیدند. او همدان (هگمتانه) را به پایتختی خود برگزید و در آن بر روی تپه‌ای، هفت دژ تو در تو ساخت و هر یک را به رنگ ویژه‌ای در آورد. دیاکو ۵۳ سال بر ایران فرمانروایی کرد او توانست اتحادی تاریخی بین تیره‌های مختلف نژاد آریایی ایجاد نماید.

زندگینامه دیاکو

دیاکو قاضی یک روستا بود که به خاطر دادگری‌اش در سال ۷۰۱ پیش از میلاد از سوی هفت طایفه ماد به‌عنوان رهبر برگزیده شد و توانست این هفت طایفه قوم ماد را با هم متحد کند. او پس از هفت سال رهبری در میان این هفت طایفه، از سوی ماد‌ها به‌عنوان پادشاه برگزیده شد و تا سال ۶۵۶ پیش از میلاد مسیح بر همه طایفه‌های ماد فرمانروایی کرد. دیاکو فرزند فرورتیش بود که طرح و نقشه‌ی ایجاد یک حکومت واحد ماد را در ذهن داشت. 

ماد‌ها در دهکده‌های خودمختار جداگانه و یا در شهر‌های کوچک زندگی می‌کردند. دیاکو در یک دوره بی‌قانونی در ماد، تلاش کرد تا عدالت را در دهکده خود اجرا کند و اعتبار و حسن شهرتی را به‌عنوان یک قاضی بی‌طرف و مورد اعتماد بدست آورد. به این ترتیب دامنه فعالیت او گسترش یافت و مردم روستا‌های دیگر نیز به وی مراجعه می‌کردند تا اینکه سرانجام او اعلام کرد درخواست‌های مردم زیاد است و این جایگاه برای وی دردسرساز و دشوار است و حاضر به ادامه کار نیست. در پی این کناره‌گیری، دزدی و اغتشاش فزونی یافت و ماد‌ها گرد هم آمدند و وی را برای حل و فصل اختلافات به عنوان پادشاه برگزیدند. منابع آشوری نیز برای نخستین بار، در سال ۶۷۳ پیش از میلاد از حکومت مستقل ماد یاد می‌کنند.

پادشاهی دیاکو

دیاکو در حدود ۵۳ سال حکومت کرد. مدت زمان حکومت او از ۶۲۱ تا ۶۷۴ قبل از میلاد بوده است. چون وجود دیاکو موجب بوجود آمدن امنیت در منطقه بود، دولت آشور که در آن زمان حاکمی مطلق و جبار در سراسر بین‌النهرین بود، با آن تعارضی نشان نداد. دیاکو پس از رسیدن به قدرت، رفتار خود را تغییر داد. او که در ابتدا در بین مردم، رفت و آمد داشت و از نزدیک به آنها رسیدگی می‌کرد، تشریفات جدیدی برای خود تدارک دید و کاخی برای خود ساخت و در آن نشست و خود را از ارتباط مستقیم با مردم، دور نگه داشت. هیچ کسی اجازه دیدن او را نداشت و تمامی ارتباطات، از طریق واسطه به انجام می‌رسید. دیاکو علاوه تدارک گارد شخصی برای خود، در سرزمین ماد نیز خبرچین‌هایی را گماشته بود که اخبار کشورش را در اختیار او بگذارند.

بیشتر بخوانید: خسرو اول اشکانی کیست؟/ پادشاه دوران نبرد ایران و روم

دیاکو، هگمتانه را به‌عنوان پایتخت ماد‌ها انتخاب کرد. این شهر بعد‌ها پایتخت تابستانی هخامنشیان شد. آثار دوره ماد و هخامنشی در هگمتانه، قابل تفکیک نیستند. هرودوت اولین کسی است که در مورد هگمتانه نوشته است. او گفته است که دیوکس این شهر را بنا کرد و دستور داد کاخ بزرگی در آن احداث کنند. بر گرد کاخ دیوکس، هفت حصار وجود داشت. این حصار‌های هفت‌گانه به طبقات ممتاز تعلق داشت و هرکدام به یکی از رنگ‌های اجرام فلکی، رنگ‌آمیزی شده بود.

دیاکو در شاهنامه

برخی پژوهشگران بر این عقیده هستند که آنچه در منابع تاریخی در مورد دیاکو گفته شده است با داده‌هایی که فردوسی از هوشنگ پیشدادی به دست می‌دهد یکی هستند. ازاین‌رو، دیاکو را با هوشنگ پیشدادی که عنوان اولین قانون‌گذار را دارد، یکی دانسته‌اند. دیاکو اولین شاه ایران بود که بعد از ورود آریا‌ها به ایران، قوم ماد را متحد کرد و حکومت تشکیل داد. او در ابتدا در بین ماد‌ها قضاوت را بر عهده داشت و ماد‌ها او را به‌عنوان بزرگ قوم خود، پذیرفته بودند. سپس با قدرت بیشتری که به دست آورد دولت ماد را بنا گذاشت. او هگمتانه را پایتخت خود قرار داد و بعد از خود، فرورتیش فرزندش بر مادها، حکم‌رانی کرد. 

مرگ و جانشین دیاکو

دیاکو بعد از ۵۳ سال حکومت بر ماد، در سال ۶۷۴ پیش از میلاد، از دنیا رفت و پسرش فرورتیش، جانشین او شد. فرورتیش در ابتدا حاکم و داور یک شهر بود و در برخی منابع نیز به‌عنوان فرمانده جنگی مورد توجه مردم قرار گرفت. او بعد از دیاکو، به ریاست اتحادیه قوم ماد منصوب شد و توانست مخالفان دولت آشور را با خود متحد کند. بعد از اتحاد ماد با گروهی از سکا‌ها و جلب حمایت سران قوم پارس به تدارک سپاهی منظم پرداخت و به قلمرو آشور حمله کرد. سپس در اثر بی تجربگی و اختلاف با قبایل سکا‌ها در این جنگ کشته شد.

دخمه فخر یکا یکی از معروفترین آثار تاریخی بازمانده از دوره ماد در مهاباد است. این بنا در دل یک صخره کنده شده و ورودی آن، دو ستون دارد. درون مقبره این دخمه، سکو‌هایی برای قرار دادن نذورات در قبر وجود دارد. بنای این گوردخمه را به پدر دیاکو نسبت داده‌اند؛ اما برخی بر این عقیده‌اند که دیاکو در همین مکان به خاک سپرده شد. درون اتاق اصلی گوردخمه سه قبر قرار دارد که یکی از آنها را قبر دیاکو می‌دانند.