شاه عباس دوم کیست و ارتباطش با روس‌ها چگونه بود؟

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: شاه عباس دوم (۱۰۲۱–۱۰۷۷ هـ. ق / ۱۶۱۲–۱۶۶۶ میلادی)، هفتمین پادشاه سلسله صفوی بود که بر ایران حکومت کرد. او یکی از شاهان برجسته صفوی بود که توانست با تدبیر، مدیریت و شجاعت خود، ایران را در دوران حکومتش به ثبات و شکوفایی برساند. او در عین حال که از دستاورد‌های شاه عباس بزرگ بهره‌برداری کرد، توانست میراث فرهنگی و سیاسی قابل‌توجهی از خود به جای بگذارد. دوران حکومت شاه عباس دوم به عنوان دوره‌ای از شکوفایی اقتصادی، فرهنگی و نظامی در تاریخ ایران شناخته می‌شود. 

زندگینامه شاه عباس دوم

سلطان محمد میرزا ملقب به عباس دوم در روز دوشنبه ۹ شهریور سال ۱۰۱۱ خورشیدی در قزوین به دنیا آمد. او پسر دوم شاه صفی از همسر چرکس تبار وی، آنا خانم بود. او پنج برادر و سه خواهر داشت و تنها شاهزاده‌ای بود که به دستور پدرش کور نشد. دوران کودکی او در حرم‌سرای شاه گذشت و توسط رجبعلی تبریزی آموزش دید. وی همچنین راه و رسم اداره کشور را از ناظر دربار، محمد علی بیگ و رئیس محافظان سلطنتی، جان بیگ خان شاملو فراگرفت. 

شاه عباس دوم به شعرا و علما احترام می‌گذاشت و آنها در نظر او دارای جایگاهی بلند و خاصی بودند. خود او هم اهل شعر و ادب بود. گاهی شعر می‌سرود و «ثانی» تخلّص می‌کرد. این شعر از اوست:

به یاد قامتی در پای سروی گریه سر کردم / چو مژگان برگ برگش را به خون دیده‌تر کردم

بیشتر بخوانید: شاه عباس صفوی کیست و اقدامات و فتوحاتش چه بود؟

در زمان وی بار دیگر فرهنگ و اقتصاد رونقی تازه گرفت. در این زمان به سبب بسته شدن بازار چین، ساخت «چینی ایرانی» نمونه‌برداری شده از چین به مقدار زیاد، برای مصرف داخلی و به‌خصوص صادرات به اروپا رونق پیدا کرد. شاه عباس دوم به گسترش بنا‌های اصفهان اهمیت زیادی داد و در زمان وی بود که پل خواجو و کاخ چهل‌ستون ساخته شدند. او اهل هنر بود و هنرمندان و نقاشان بسیاری در زمان وی آثار زیبایی به وجود آورد که از آن‌جمله می‌توان از شفیع عباسی، علیقلی جبادار، محمد زمان و معین مصور نام برد.

همسران و فرزندان شاه عباس دوم

شاه عباس دوم سه بار ازدواج کرد:

•    نکهت خانم، شاهزاده خانم چرکسی، مادر سام میرزا.

•    نورالنسا خانم، شاهزاده خانم گرجی از کاختی، مادر حمزه میرزا.

•    اَنوشه خانم (پرنسس آنوکا)، شاهزاده‌خانم گرجی از کارتلی.

شاه عباس دوم چهار پسر داشت به نام‌های: 

•    سام میرزا با نام شاه صفی دوم که جانشین پدرش شد. 

•    اسماعیل میرزا، بعد از مرگ پدرش کور شد.

•    حمزه میرزا، بعد از مرگ پدرش کور شد.

•    فرخ میرزا، به هند رفت و از خواستگاران زیب‌النسا بود.

به سلطنت رسیدن شاه عباس دوم

شاه عباس دوم در اردیبهشت ۱۰۲۱ ش در حالی که کمتر از ۱۰ سال داشت، پس از مرگ پدر به تخت پادشاهی ایران تکیه زد. در آغاز سلطنت، چون هنوز به سن رشد نرسیده بود، ظاهراً تحت نفوذ و تربیت وزرا مدتی، تقوی و درستی از خود نشان داد و می‌خوارگی را منع کرد. امّا وقتی به سن رشد رسید، خود در عشرت و می‌خوارگی افراط کرد. با این حال او تمایل زیادی داشت که مثل جد بزرگش شاه عباس بزرگ به آبادانی و عمران کشور بپردازد. شاه عباس دوم برخلاف پدرش به مذهب سنی علاقه بیشتری نشان می‌داد که همین عامل دشمنی عده کثیری از علمای حاضر در دربار پدرش نیز شده بود. در زمان عباس دوم با وجود اعتدال نسبی شاه به مذهب نسبت به کلیمیان و ارامنه تبعیض‌هایی ایجاد می‌شد که از آن‌جمله می‌توان به اشراف اجباری کلیمیان به دین اسلام و ممنوعیت فروش شراب ارامنه به مسلمانان یاد کرد.

ارتباط شاه عباس دوم با دربار روس

در سال ۱۰۴۳ ش در زمان آلکسی میخایلوویچ، امپراطور روسیه و پدر پطر کبیر، هیاتی با ۸۰۰ نفر و دو مامور سیاسی به ایران آمدند و مورد استقبال دربار صفویه قرار گرفتند، امّا وقتی معلوم شد آنها برای فرار از مالیات، از پوشش مامورین سیاسی استفاده کرده‌اند، از دربار اخراج شدند. امپراطور روسیه از این واقعه خشمگین شد و به دستور او عده‌ای از لشکریان روس به مازندران تاختند و به قتل و غارت پرداختند، امّا سربازان صفویه آنها را از آنجا بیرون راندند.

جنگ شاه عباس دوم با پادشاه هند

شاه عباس دوم چند بار (در سال‌های ۱۰۲۷، ۱۰۳۲ و ۱۰۳۶ ش) بر سر قندهار با لشکریان پادشاه هند جنگ کرد و جز شش ماه که قندهار در تصرّف هندیان بود، همواره فاتح بود. شاه جهان، پادشاه هند، در سال ۱۰۲۵ ش سفیری برای ایجاد روابط دوستی نزد شاه عباس فرستاد و او نیز در ۱۰۴۳ ش به همین منظور سفیری به دربار اورنگ زیب روانه کرد.

مرگ و آرامگاه شاه عباس دوم

شاه عباس دوم در ششم اردیبهشت ۱۰۴۵ در خسروآباد در نزدیکی دامغان از دنیا رفت و پسرش سام میرزا با نام صفی دوم به سلطنت رسید. او در آرامگاه مخصوصی که در زمان حیاتش در قم ساخته بود به خاک سپرده شد. اما شایعه‌ای بر زبان‌ها جاری بوده که از جمله «جنازه شاه عباس دوم را به مشهد بردند». همچنین در آن زمان دو گروه قاری قرآن به صورت ۲۴ ساعته بر گور این پادشاه، قرآن تلاوت می‌کردند».