سالی نفس‌گیر برای بورس تهران

اقتصاد۲۴- تندباد حوادث بازار سهام ایران را در سال۱۴۰۳ دگرگون ساخت. ریسک‌های سیاسی در کنار تحولات داخلی، مسیر بورس تهران را برای یک رشد پایدار ناهموار کرد.
به گزارش دنیای اقتصاد، به رغم آنکه از بهار سال‌جاری، اهالی بورس تهران، آماده یک روند پرقدرت بودند، وقایع گوناگونی بورس تهران را از پا درآورد. در نهایت شاخص‌کل بورس در سال‌جاری، با رشد ۲۵ درصدی و شاخص هموزن با افزایش ارتفاع ۸ درصدی به‌کار خود پایان داد.
با این تفاسیر، بورس تهران از سایر بازار‌های رقیب عقب مانده‌است. هرچند نوسانات شدید روز‌های خسته کننده‌ای را برای بورس‌بازان رقم زد، اما در سال‌جاری، نماگر‌های بازار سهام موفق به عبور از سقف تاریخی خود شدند. تشدید تنش‌ها، موجب شد تا متغیر‌های بازار، به سطوح باور نکردنی برسند.

ارزش دلاری بورس تهران به کف ۵ سال اخیر رسید‌ و ارزش معاملات نیز به رغم رشد قیمت دلار، به‌طور میانگین ۶ همت به‌ثبت رسید. سال پر حادثه بورس در حالی به پایان رسیده‌است که سرنوشت برخی از مفروضات موثر بر بازار سهام مشخص نیست. اینکه آیا ۱۴۰۴‌ سالی پرنوسان‌تر از ۱۴۰۳ باشد، سوالی است که اکثر تحلیلگران بر اساس آن اقدام به تعیین سناریو‌هایی برای سرمایه‌گذاری می‌کنند.

ریسک‌های بورس

در حالی بورس تهران در پیچ تند آخر سال با ریسک‌های متعددی دست‌وپنجه نرم کرد که در نهایت بازدهی شاخص اصلی آن حدود ۲۵ درصد بود. با وجود آنکه تلاش‌ها برای حمایت از شاخص سازان بورسی ادامه داشت، شاخص هموزن به‌عنوان نماینده متوسط نماد‌های بازار، تنها با رشد ۸ درصدی به‌کار خود پایان داد. ارقام مذکور حکایت از شکست سخت بورس در‌برابر سایر بازار‌های موازی دارد. به‌ویژه بازدهی حدود ۱۰۰ درصدی طلا و مشتقات آن، نشان می‌دهد تنش‌های سیاسی اصلی‌ترین عامل تحقق چنین بازدهی است.

با این وجود، نقش عوامل اقتصادی نیز بسیار پررنگ‌تر از گذشته شده‌است. از اعلام نرخ گواهی ۳۰ درصدی در اواخر سال ۱۴۰۲، سیاست انقباضی پولی شدید در دستور کار بانک‌مرکزی قرارگرفت، به‌طوری‌که رشد نقدینگی نقطه‌به‌نقطه به محدوده ۲۵ درصد نیز نزدیک شد.

هر چند بانک‌مرکزی در ماه‌های پایانی سعی داشت تا از انسداد پولی در اقتصاد جلوگیری کند، اما به‌نظر می‌رسد نرخ بهره بالا در اوراق اسلامی، به‌خصوص بازدهی‌های نزدیک به تورم که توسط صندوق‌های درآمد ثابت پیشنهاد می‌شود، اصلی‌ترین عامل اقتصادی جاماندگی بورس تهران باشد، به‌طوری‌که این موضوع در نسبت P/E بازار سهام نیز به‌وضوح مشاهده شد.

این نسبت به‌طور میانگین در سال ۱۴۰۳، حدود ۶.۷۵ واحد بود که کم‌ترین مقدار از متوسط سال ۹۴ به‌شمار می‌رود. عدم‌بهبود میانگین این نسبت در کنار ابهامات سودآوری شرکت‌ها شرایطی را فراهم ساخت تا ارزش بازار سهام رشد قابل‌توجهی را تجربه نکند.

علاوه‌بر این، دخالت مستقیم دولت سیزدهم در سودآوری شرکت‌ها و افزایش هزینه‌های آنها، موجب افت حاشیه سود شرکت‌ها و رشد اندک سود خالص شرکت‌ها شد، به‌طوری‌که برخی از بنگاه‌های اقتصادی بزرگ بورسی، در برخی از فصول پس از سال‌ها سوددهی به زیان رسیدند.

با تغییر رویکرد دولت چهاردهم و بهبود فضای کسب‌وکار، بخشی از افت سودآوری دلاری شرکت‌ها جبران شد، با این‌حال سرکوب شدید دلار نیما و اختلاف بیش از ۴۰ درصدی آن با دلار بازار آزاد دومین متهم وضعیت نامطلوب بورس بود. با روی کارآمدن همتی به‌عنوان وزیر اقتصاد دولت چهاردهم که کوتاه‌ترین دوره وزارت تاریخ ایران را به خود اختصاص داد، شاخص اصلی بورس تهران موفق شد تا از ابتدای آبان با رشد ۵۰ درصدی، از سقف تاریخی ۲.۵ میلیون‌واحدی عبور و تا ۱۹ دی ماه سال‌جاری تا محدوده ۲ میلیون و ۹۴۴ هزار واحد نیز پیشروی کند. حذف دلار نیما، حمایت همتی از بورس تهران و کاهش تنش‌ها در نیمه پاییز اصلی‌ترین دلایل رشد بازار بود، با این‌حال نشستن دونالد ترامپ بر مسند ریاست‌جمهوری آمریکا، تنش‌ها و نااطمینانی‌ها را افزایش داد و همچنان بورس تهران مجال عبور از مرز ۳ میلیون واحد را پیدا نکرده‌است. 

به‌جز دوره ۲.۵ ماهه‌ای که رونق به بورس بازگشت و ارزش معاملات با وجود محدودیت دامنه‌نوسان، از مرز ۲۰ هزار میلیارد‌تومان عبور کرد، در بیشتر روز‌های بورس شاهد رکود عمیق در بورس تهران بودیم. میانگین ارزش معاملات خرد در سال‌جاری حدود ۶ هزار‌میلیارد‌تومان بود که معادل ۸۳ میلیون دلار محاسبه می‌شود.

این کم‌ترین میزان از متوسط ارزش معاملات دلاری سال ۹۷ است. اصلی‌ترین دلیل افت شدید ارزش معاملات علاوه‌بر رکود اقتصاد و بنگاه‌های بورسی، تشدید محدودیت دامنه‌نوسان بود که تا پایان سال‌به شکل‌های مختلفی ادامه داشت. تعطیلی‌های مختلف در نتیجه تحولات سیاسی و قطعی برق و گاز نیز بر رکود بازار موثر واقع شد. همه عوامل مذکور سبب شد تا بیش از ۳۳ هزار‌ میلیارد‌ تومان پول حقیقی از بازار سهام خارج‌شده و حدود ۲۹ هزار‌ میلیارد‌ تومان جذب صندوق‌های درآمد ثابت شود، ضمن آنکه بخش بزرگی از ورود پول به مجموعه بازار سرمایه جذب صندوق‌های طلا شد. این صندوق‌ها طی سال‌جاری حدود ۴۹ هزار‌ میلیارد تومان پول حقیقی را به خود جذب کردند.

 استراتژی برنده ۱۴۰۴

سال آینده با رشد قیمت دلار، شاهد رشد اسمی قیمت سهام خواهیم بود. هر چند با توجه به ریسک‌های سیاسی، نرخ بهره بالا و گرانی هزینه انرژی در کنار افت شدید قیمت‌های جهانی، رشد سودآوری دلاری نصیب بازار نخواهد شد، اما شاخص ۴ میلیونی دور از دسترس نیست.

نمی‌توان انتظار داشت که روند صعودی پایدار در انتظار بازار سهام باشد، از این‌رو احتمالا روند رنج گونه بازار سهام را در برهه‌های سیاسی و تنگنا‌های اقتصادی متصور خواهیم بود، از این‌رو نقش پررنگ صندوق‌های طلا و استراتژی‌های بازار اختیار معامله پررنگ‌تر خواهدشد. با محدودیت دامنه‌نوسان در سال‌جاری، رشد ارزش معاملات بازار اختیار معامله سبب شد تا رونق خوبی نصیب این بازار شود، به‌طوری‌که این سنجه آماری تا ۸۰۰ میلیارد‌ تومان در روز رشد داشت. 

استراتژی‌هایی نظیر بیمه سهام با خرید اختیار فروش و راهبرد‌هایی نظیر فروش اختیار خرید در کنار سهام (کاوردکال) برای بهره گرفتن از روند‌های خسته کننده می‌تواند منجی بازار سهام باشد، ضمن آنکه خرید طلا در کنار سهام برای جلوگیری از زیان بیشتر در روز‌های پرتنش می‌تواند کارساز باشد.

هر چند با توجه به بازدهی مورد انتظار پایین بازار سهام، باید سهم طلا در سبد‌های بورسی‌ها افزایش یابد، با این‌حال به اقتضای زمان در صورتی‌که متغیر‌های کلان مجالی برای تنفس بورس فراهم کنند، می‌توان سهم طلا را کاهش داد، اما بهره‌بردن از ابزار‌های مشتقه و صندوق‌های طلا برای بورس ۱۴۰۴ ضرورت خواهد داشت.